نشریه تاریخ پژوهی
پیاپی 18 (بهار 1383)

هر حکومتی برای پیشبرد اهداف و آرمانهای خود در جوامع انسانی نیازمند یک دستگاه اداری منظم و قدرتمندی است که بتواند در سایه ی آن به اهداف مورد نظرش دست یابد. ساسانیان نیز از این قائده مستثنی نبودند از آنجایی که آنها از ابتدا حکومت خود را بر دو اساس تمرکز قدرت و مذهب رسمی بنا نهاده بودند، برای حفظ و استقرار حکومت خود را مجبور به داشتن یک دستگاه دیوانسالاری گسترده و در عین حال قدرتمند یافتند. ساسانیان مبدعان دیوانسالاری و تشکیلات بروکراسی نبودند...

کتاب جنگهای ایران و روم اثر پروکوپیوس یکی از مهم ترین منابع تاریخ ایران باستان به شمار می رود. پروکوپیوس در اواخر قرن پنجم میلادی در شهر قیصریه واقع در فلسطین متولد و در سال 537 میلادی به هنگامی که افسر جوانی در سپاه " ژوستینین " بود به سمت مشاور قضایی و منشی مخصوص بلیزاریوس انتخاب گردید. وی در همه جنگهای بلیزاریوس در آفریقا و ایتالیا و مشرق همراه او بوده و به تشریح آنجه مشاهده کرده پرداخته است. مهم ترین اثر او کتاب " تاریخ جنگها " است که دارای هشت قسمت بوده و شرح جنگهای ایران و روم در قسمتهای اول و دوم آن قرار دارد.

در هر تحقیق و نوشته ای استفاده از منابع و کتب مختلف کاملآ مهم و حائز اهمیت است و از نکاتی است که در ارزیابی یک نوشته مورد توجه قرار می گیرد. در واقع نخستین قدم برای تحقیق در یک موضوع کتابشناسی و شناخت منابع و ماخذ مربوط به آن است. در این مقاله سعی بر آن است که به معرفی برخی منابع و ماخذ مربوط به " تاریخ معاصر خوزستان و همچنین نقش شیخ خزعل و قیام او " بپردازیم. در واقع مطالب این مقاله قسمتی از پایان نامه نویسنده تحت عنوان " شیخ خزعل " می باشد. که در دو بخش منابع و تحقیقات ارائه می شود و در پایان نیز فهرست کتبی که اشاره ای به تاریخ معاصر خوزستان و قیام شیخ خزعل دارند آمده است.

ملا احمد نراقی مجتهدی است که از احترام آوازه و نفوذ فراوان برخوردار بوده است و برخوردش با دولت قاجار نه تنها دوستانه بوده که با استدلالهایی مشروعیت حکومت پادشاهی را به شیوه هایی ویژه تا اندازه ای علیت نبخشیده است. اما از دیگر سو وی در بحثهای فقهی پیرامون حکومت و پادشاهی مجتهدان - نه شاهان - را شایسته حکومت دانسته و سخنانی همسان با استدلالهایی دیگر مجتهدان معتقد به حکومت فقیه آورده است. و همین ویژگی ها وی را شخصیتی سخت پیچیده می نمایاند.

شهرستان قائنات از جمله شهرهای خراسان جنوبی بود که شمال آن شهرستانی خواف و گناباد غرب با فردوس و جنوب با شهرستان بیرجند و از شرق هم 169 کیلومتر با افغانستان مرز مشترک دارد. در نوشتار پیش رو سعی شده است تا به سیر تاریخی تحولات قائن در گذر زمان اشاره شود.

در 15 خرداد 1330 " فدائیان اسلام به موجب اعلامیه ای متذکر شدند که اگر یک مو از سر نواب صفوی کم شود خیلی ها را خواهیم کشت " که حتی آن آرمان آنها که ترور شخصیتهای مخالف اسلام است را حول محور رهبر و حمایت از وی می آورند. در نوشتار پیش رو سعی شده با بررسی دقیق اندیشه های سیاسی فدائیان اسلام روشن شود.

تاجیکان بخصوص خجندیان نسبت به آل خجند اصفهان محبت خاصی دارند. علت این دلبستگی شانید به خاطر آن باشد که تاجیکان در خاندان خنجدیان تاریخ خود را دیده اند. این امری طبیعی است و اما باطن قضیه نیست. علت اصلی و ریشه های این گونه دلبستگی هیچ ربطی به احساس محل گرایی ندارد بلکه در ارج گذاشتن فضل و دانش و معرتف است. یکی از ویژگی های تفکر ملی تاجیکان و ع مومآ ایرانیان در معرفت پرستی آنان است. پوشیده نیست که روسا و صدور آل خجندیان اصفهان با سیاست معرفت پروری و دانش دوستی خود معروف بودند و در واقع تاریخ کمترین خاندانهای حاکم را دیده است که با گذشت قرنها عزت و احترام مردم و بخصوص اهل فرهنگ و ادب را نسبت به خود مجددآ کسب کرده باشند.

ایرانیان مردمانی از نژاد آریا بودند. در ادوار باستانی ایران در هر دوره ای ایرانیان دین و آئینی خاصی داشتند از جمله اینها و آیینهایی که هر دوره ای ایرانیان صاحب دینی بودند از جمله دینها و آیینهایی که ایرانیان از همان ابتدا در بین خود حفظ کردند آیین " مهرپرستی " یا " خورشید پرستی " بود که آن " میترائیسم " هم گفته می شود. آریایی ها قبل از آمدن به خلافت ایران نیز این دین را داشتند برای همین این آیین بین ایرانیان و هندیان و آریای هایی که در اروپا ساکن شدند آیین مشترک بود و این اشتراک را می توان در آثار دینی این اقوام ساکن در نقاط مختلف مشاهده کرد.

روزهای 21 تا 23 مهرماه سال 1383 دانشگاه تبریز میزبان صفویه شناسان و پژوهشگران عرصه ی علم تاریخ از سراسر کشور بود. این بار گروه تاریخ دانشگاه تبریز دست به کار بزرگی زده و " همایش صفویه در گستره ی تاریخ ایران زمین " را پی ریزی نموده بود. بی شک برگزاری چنین گردهمایی ها گامی مهم در بازشناسی و شناخت نکات تاریک یا مبهم تاریخ کشور عزیزمان ایران خواهد داشت.