نشریه تاریخ پژوهی
پیاپی 19 (تابستان 1384)

واژه خراسان xor-asan در پهلوی xvaraxan به مفهوم مشرق است که در مقابل آن مغرب قرار دارد. در متون قدیم جغرافیایی آورده شده است که خراسان نام اقلیم و مملکت می باشد و همچنین خراسان را سرزمینی نورانی یا طالع نوشته اند که نام آن ترکیبی است از دو لفظ «خور» و «آسان» که به معنی برآمدنگاه آفتاب می باشد. قدمت طولانی این سرزمین را باید ناشی از موقعیت جغرافیایی آن دانست به گونه که دره ها و دهلیزهای این ناحیه، راه ورودی بسیاری از اقوام و ملل بوده که در نتیجه حکمرانان و سلاطین و حکومتها، اداره آنرا بدست گرفته اند...

نیشابور شهری است با تمدن چند هزار ساله که غنای تمدن و فرهنگ آن مایه مباهات و غرور هر ایرانی است. مطالعه تاریخ ایران بدون در نظر گرفتن نقش نیشابور و نیشابوریان در فرهنگ و تمدن ایرانی - بخصوص در سده های سوم تا هفتم هجری - ناقص خواهد بود. دوره فرمانروایی سلجوقیان در ایران نیز که از ادوار مهم تمدنی ایران است، با بر تخت نشستن طغرل سلجوقی در 492 قمری در نیشابور آغاز می شود و این مهم نقطه اوج فرمانروایی سلجوقیان محسوب می شود. شکست سنجر از غزها و به دنبال آن اشغال نیشابور توسط آنها به سال 548 قمری را می توان نقطه پایانی بر تاریخ سلاجقه بزرگ قلمداد کرد...

تحقیق حاضر در مورد وضعیت کشاورزی، صنایع، منابع درآمد دولت و صادرات و واردات در دوران حکومت سامانیان است. حکومت آنان که روی هم رفته در ماوراءالنهر در حدود 128 سال طول کشید، بیانگر عظمت و قدرت آنها بوده است که گذشته از ماوراءالنهر بر سرزمینهای دیگری از جمله خراسان، طبرستان، گرگان، ری و حتی سیستان و بلخ نیز تسلط داشتند؛ تا جایی که امرای سامانی، حتی 60 سال قبل از شروع استقلال خویش در بلاد ماوراءالنهر، صاحب قدرت بودند...

تمدن یونان باستان چه به لحاظ درخششی که در دوران خود داشت و چه از نظر تاثیری که بر روند تاریخ و تمدن جهان داشته همواره موضوع پرسش و پژوهش مورخان و تمدن شناسان بوده است. قطعا این تمدن ، یک نمونه پویا و باز بود که دادوستدهای فرهنگی زیادی با دیگر تمدنهای همسایه اش داشت. همچنین این تمدن نسبت به موارد بزرگ دیگر چون هند، چین، مصر و میان رودان ظهور متاخری داشت و تمدنهای یاد شده نیز دست آوردهای پراهمیتی چون خط، دولت، قانون، علوم و اقتصاد، سازمان های اجتماعی و موارد دیگر را که در پیشرفت تمدنی بشر اهمیت بنیادی داشت، برای انسان به ارمغان آورند...

مقاله حاضر تاریخ نگاری اروپا در قرن نوزده نام دارد، تاریخ نگاری را برگزیدیم، زیرا چارچوب و اساس تاریخ و نگارش آن است. چگونه نوشتن و سبک نگارش، معنا دهنده محتواست. چرا که همزمان با شکل گیری محتوا و هدف، چارچوب نیز در ذهن تاریخ نویس شکل می گیرد و در اثر تداوم در کاربرد یک چارچوب هدف و محتوا از آن تاثیر می پذیرند. منظور این است که اگر بگوییم مبدع یک سبک نگارش، در یک دوره مشخص بوده که محتوا را با هدفی خاص در چارچوبی به کار برده که خاص خودش بود و برای اولین بار ایجاد و یا شاید احیا کرده باشد، که البته او هم تحت تاثیر چهارچوب پیشین بوده، شاید بتوان چهارچوب را متاثر از هدف دانست؛ ...

سرزمین ایران، از نظر جغرافیایی در مسیر ارتباطی سه قاره ی مهم دنیا قرار دارد. از این رو به نظر می رسد هجوم اقوام مختلف به این سرزمین در دوره های گوناگون اجتناب ناپذیر است. یکی از این اقوام مهاجم که با ورود خود به ایران فرهنگ و تمدن ایرانی را به شدت تحت تاثیر قرار دادند، مغولان بودند. این گروه، در طی دو دوره ی متوالی با هجوم خود، باعث نابودی بخش عظیمی از فرهنگ، تمدن و حتی فرقه ها و قدرتهای سیاسی شدند. یکی از این فرقه ها که نقش مهمی در تاریخ ایران پس از اسلام دارد و با یورش هلاکو کاملا از صحنه سیاسی ایران محو گردید، اسماعیلیان بودند...

سرخپوستان آمریکا تنها ساکنان قاره آمریکا پیش از اکتشافات کریستف کلمب بودند. مردمانی که بعد از این اکتشافات بنابر بعضی نظریه ها و عقیده ها هندی خوانده شدند در حالی که اصل آنان به مغولهای زردپوست سیبری بر می گشت. اینان مردمانی ساده دل و بی آلایش بودند با زندگی ابتدایی و تقریبا وحشی که البته در داخل این قاره تمدنهای بزرگی پدید آمد. تمدنهایی که موجب حیرت تازه واردان و مهاجران می شد. اما به زودی از این تمدنهای پیشرفته آثاری چند باقی نماند...

در بین مردانی که برای دفاع از مشروطیت و حقوق ملت، دست به اسلحه برده و آن را پس از استبداد صغیر، دو مرتبه باز گردانیده اند، ستارخان، سردار ملی، مقام اول را دارد. شایان ذکر است که با بیدار شدن از خوابی سنگین و دراز، و با دگرگون شدن نظام کهن اجتماعی و سیاسی، و پیچیدن بوی مشروطه و آزادی، ایران راهی دشوار در پیش داشت. زمانی که در تهران، قبر مشروطه خواهان نبش و استخوان های آنها آتش زده می شود و روزگاری که ایران در خفقان استبداد فرو رفته بود، در سمت شمال غربی کشور، در شهر تبریز، عکس آن حوادث رخ می داد...