نشریه تاریخ پژوهی
پیاپی 24-25 (پاییز و زمستان 1384)

در رابطه با امیرکبیر و اقدامات اصلاحی وی مطالب زیادی نوشته شده است. امیرکبیر به سرعت و با تعجیل اقداماتی اصلاحی در زمینه های مختلف به اجرا گذاشت. اقداماتی که وی با تمام وجود اجرای آنها را در جامعه آن روز ایران احساس کرده بود. در مقابل این نوشته ها واکنش هایی صورت گرفت که قتل وی نتیجه آن بود. کوشش امیرکبیر در اصلاح امور قضایی ایران یکی از مواردی است که لازم به نظر رسید پژوهش مستقلی درباره آن صورت پذیرد. در این پژوهش کوشش گردیده تا ریشه های فکری و الگوی امیرکبیر در انجام اصلاحات مشخص گردیده و سپس به تلاشهای وی در اصلاح امور قضایی پرداخته شود.

بی تردید معماری اسلامی در ایران، یکی از پدیده های بزرگ هنری این سرزمین است و جلوه ها و نقشینه های آن، که از گوشه و کنار این مرز و بوم به اتمام خصوصیات ویژگی هایش قد کشیده است، از چنان جاذبه و افسونی برخوردار است که هرگز نمی توان سهم عظمیش را در تاریخ اسلامی این اقلیم نادیده گرفت. خصوصیات معماری اسلامی آنچنان با روح فرهنگ سنتی و مذهبی و تاریخ اسلامی در هم آمیخته است که در تاریخ هنر معماری امتیاز بزرگ خود را به عنوان یک هنر غیر قابل تقلید و اقتباس برای همیشه حفظ خواهد کرد...

خطه ی آذربایجان که در مشال غرب سرزمین پهناور ایران واقع شده است به دلیل پیشینه ی تاریخی و طبیعت کوهستانی خود مجموعه ای از زیباترین نمونه های معماری صخره ای را در خود جای داده است که شامل معابد مهری، آرانگاه های مادها، قلمه های تمدن اورارتو و... می باشند. معابد مهر ور جوی مراغه، قدمگاه آذرشهر و اباذر تیر اردبیل از مهم ترین مهرابه های شناخته شده ایران می باشند که در شمال غرب کشور واقع شده اند. این نوشتار به معرفی معبد مهر ور جوی مراغه و پیشینه مهرپرستی می پردازد.

بدون تردید برای دریافت صحیح جایگاه و مقام زن در دوره ی مورد بحث (یعنی دوره ی هخامنشیان) لازم است تا نگاهی به جایگاه زنان در نزد سایر ملل مشرق زمین و یونان و مصر داشته باشیم چرا که این مقایسه می تواند تا حد زیادی ما را به درک علل اهمیت زنان در دوره ی هخامنشی رهنمون سازد. بدین منظور در این فصل خواهیم کوشید در حد نیاز، دیدگاه ملل بیگانه نسبت به زن را تبیین کنیم. در این راستا ابتدا مقام و منزلت زنان در بین النهرین را مورد رحث قرار می دهیم، از میان تمدن های بین النهرین باستان ابتدا به جایگاه زن در نزد سومریان می پردازیم...

اشکانیان در سراسر دوران حیات سلسله ی خود (2500 پ. م 226 م) درگیر منازعات در شرق و غرب قلمرو خویش بودند. مرزهای شرقی مدام دستخوش تعرض و تهاجم دولت های همسایه و یا اقوام بیابانگرد قرار می گرفت و در غرب رقبای سرسختی چون سلوکیان و رومی ها حضور داشتند. بر خلاف وجود بسیاری منابع رومی که درباره کشمکش های قدرت میان اشکانیان، همسایگان غربی آنها - سلوکیان و رومی ها - اطلاعات ارزنده ای در اختیار ما می گذارند، از درگیری های این شاهنشاهی در مرزهای شرقی، منبع مکتوبی در دست نیست...

حضرت محمد (ص) بنا به روایت مورخان نخستین در سال عامل الفیل به دنیا آمدند. عام الفیل در سنت سالشماری عربی معادل 570 م می باشد و قول مشهور این است که آن حضرت با طی مراحل کودکی جوانی و بعد از اینکه به پیامبری برگزیده شدند تا تاسیس حکومت در مدینه و پایان رسالت در مدینه 63 سال زندگی کردند. بدین ترتیب در این کار سعی شده تا حوادث سیاسی و اجتماعی جهان بین سالهای 570 م تا سال 633 م (سال وفات پیامبر) مورد بررسی قرار بگیرد. این دوره که معادل اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم میلادی می باشد از نظر سیاسی در جهان آن روز عصر امپراطوری ها می باشد...

آن طور که از وقفنامه ربع رشیدی بر می آید خواجه رشیدالدین در ساختن ربع رشیدی هم پیشرفت دنیوی و هم سعادت اخروی را مد نظر داشته است. او در این مورد شواهد و احادیث و آیاتی از قرآن بیان می کند و اعمال صالحه را با سیئه مقایسه می کند و بهترین اعمال را خیرات جاریه یا وقف دانسته است. او در تمام عمر و حتی قبل از احادیث ربع رشیدی دست به ساختن اماکن دیگری هم زده است و می افزاید که هیچ گاه این عمارات جزئی او را قانع نمی کرده است و همیشه در این فکر بوده است که تاسیساتی به وجود بیاورد تا هم باعث توسعه علم شود و هم خود فیضی از صحبت با اهل علم ببرد...