نشریه مطالعات منطقه ای
سال یازدهم شماره 1 (زمستان 1388)

این مقاله به دنبال آن است که سیاست ایالات متحده آمریکا را در مورد قدس در 60 سال گذشته مورد بررسی قرار دهد؛ سیاستی که گاه با قواعد و قعطنامه های بین المللی تفاوتهای آشکاری دارد. موضوع بیت المقدس از ابتدای پیدایش بحران در فلسطین در سالهای قبل از جنگ جهانی نخست مورد توجه بوده است. این شهر در طول سالهای پس از جنگ جهانی اول و به ویژه پس از جنگ جهانی دوم در هر طرحی در مورد فلسطین از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. موضع ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از تاثیر گذارترین کشورهای جهان پس از جنگ جهانی دوم، همواره بر تحولات مربوط به این شهر تاثیر داشته است. از قطعنامه تقسیم گرفته تا اعلام پایتختی این شهر از سوی اسراییل پس از اشغال بخش غربی، و اشغال بخش شرقی و انضمام به بخش غربی گرفته تا یهودی سازی و شهرک سازی در این شهر، نقش آمریکا در تثبیت دیدگاه اسراییل بر این شهر موثر و برجسته بوده است. از سوی دیگر، موضوع انتقال سفارت ایالات متحده آمریکا به شهر بیت المقدس و قوانین مصوب در کنگره و تلاش روسای جمهور در تعدیل و یا تاخیر در اجرای آن، جهت گیری سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا را در این مورد نشان می دهد؛ موضوعی که می تواند به صورت مجزا مورد بررسی قرار گیرد و در این مقاله به اقدامات کنگره در مورد قدس، جز در مواردی که به موضع گیری روسای جمهور منتهی شده، نمی پردازیم. بنابراین تلاش می شود تا با نگاهی گذرا به موضوعات فوق، دیدگاه های روسای جمهور ایالات متحده آمریکا در مورد قدس مورد مطالعه قرار گیرد و در پایان میزان تطابق و یا تعارض آن با حقوق بین الملل بررسی شود.

پرسش اساسی مقاله حاضر این است که چه عواملی موجب بروز چالش های هویتی برای هویت صهیونیستی اسراییل است؟ آنچه در قالب این پرسش، مورد تحلیل قرار می گیرد این است که وجود عناصر متضاد در سیاست گذاری های هویتی برآمده از ایدئولوژی صهیونیسم و نیز بروز این تضادها به واسطه تحولات در سطوح مختلف مهمترین عامل بروز معضل هویتی در اسراییل است. به عبارت روشن، هویت اسراییل هم در بعد نظری و هم در بعد عملی با چالش های جدی مواجه است که این چالشها و پیامدهای آن، ورود به دوران پساصهیونیسم در عرصه هویت پردازی و سیاست گذاری را تسهیل می کند.

انتخابات ریاست جمهوری 2008 آمریکا به عنوان پدیده ای که در دهه های اخیر بی نظیر بوده، توجه بسیاری از مردم و رسانه های جهان را به خود جلب نموده است. این امر در کشورهای خاورمیانه نیز بازتابهای مختلفی داشته است؛ بسیاری از نویسندگان در خاورمیانه پیروزی اوباما را نشانه سرزندگی جامعه آمریکا، نیروی نظام دموکراتیک آن و قدرت رای دهندگان در تغییر جریان و روند سیاسی کشور قلمداد می کنند، و در مقابل عده ای نیز آن را بازی جدی نهادهای قدرت پشت پرده آمریکا می دانند. اما همه مباحث حول این پرسش است که پیامد انتخابات آمریکا در سیاستهای مربوط به خاورمیانه چه خواهد بود. در واقع سیاستهای چند سال گذشته آمریکا در منطقه نتایج مستقیم و غیرمستقیمی بر سیاست کشورها و زندگی مردم منطقه داشته است و کانون این توجه پس از روی کار آمدن اوباما را می توان نوع راهبرد احتمالی وی در خاورمیانه دانست. پرسش مقاله حاضر نیز در رابطه با این موضوع این است که راهبرد نوین آمریکا در خاورمیانه چه خواهد بود. فرضیه مقاله این است که راهبرد اوباما در اساس، تفاوت چندانی با بوش نخواهد داشت که این امر نشان دهنده اجماع میان حزبی بر سرمنافع حیاتی آمریکا در خاورمیانه است. با وجود طرح شعار تغییر از سوی اوباما راهبردهای دولت وی در منطقه همچنان بر مبارزه با تروریسم، حمایت از اسراییل، مهار ایران و سوریه، تامین امنیت انرژی و حضور نظامی در منطقه متمرکز خواهد شد. با این توضیح و تفاوت که یک جانبه گرایی به عنوان شاخص سیاستهای دولت بوش جای خود را به چندجانبه گرایی می دهد.

بحث احتمال وقوع درگیری نظامی بین ایران و اسراییل گرچه محدود به شرایط حاضر نیست، اما تحولات سالهای اخیر موجب شده که این موضوع به صورت جدی از سوی تحلیل گران نظامی سیاسی مورد توجه قرار گیرد. در شرایط جدید حاکم بر این دو واحد، ایران در حلقه اول تهدیدات اسراییل قرار گرفته؛ چرا که سازش اعراب و تلاشهای جهان عرب برای کاهش تنش با اسراییل موجب شده تا خطر آنها برای اسراییل کم رنگ گردد. همین تغییر در اولویتهای امنیتی اسراییل موجب شده تا سناریوی درگیری اسراییل و ایران از سوی برخی تحلیل گران امری ممکن و جدی باشد. با این وجود همچنان ایران و اسراییل از درگیری با یکدیگر اجتناب می ورزند. تمرکز مقاله بر این است تا با بررسی جنبه های مختلف این درگیری احتمالی، به چرایی عدم اقدام ایران و اسراییل علیه یکدیگر پاسخ گفته شود و به این منظور علاوه بر توجه به توانایی های طرفین این درگیری به عوامل جدای از قدرت نظامی آنها که می تواند توجیه کننده این شرایط باشد پرداخته می شود.

تشکیل اسراییل ریشه در صهیونیسم و به ویژه «صهیونیسم سیاسی» دارد. صهیونیسم سیاسی از دیدگاه برخی گروه های یهودی، یک آرمان تاریخی سیاسی است. بنا به «باورصهیونیستها» ریشه پیدایش صهیونیسم سیاسی را باید در تاریخ و عقاید مذهبی آنان (یهودیت) یافت. وعده های مذهبی موجود در برخی از آیات تورات و دیگر داستانهای تاریخی مورد استناد این گونه باورها، صهیونیسم ریشه و حقوق تاریخی خود را در سرزمین فلسطین می یابد. بنا به اعتقاد یهودیان، یکی دیگر از عناصر تشکیل دهنده صهیونیسم، سابقه و نقش تاریخی آنان در سرزمین فلسطین است. یعنی، سابقه سکونت تاریخی آنان و دوران حکومت حضرت داود و سلیمان و افراد دیگری در فلسطین که موید «حقوق تاریخی» آنان در آن سرزمین است. صهیونیسم سیاسی به وسیله «تئودور هرتزل» مجاری الاصل، شکل گرفت که در اواخر قرن نوزدهم در شهر وین (اتریش) نظریه و مکتبی بر آن پدید آورد. وی صهیونیسم را از شکل مذهبی و معنوی آن خارج کرد و به آن شکل و محتوای سیاسی بخشید. صهیونیسم مذهبی که معتقد به امید بزرگ رهایی بخش یهودیان در آخر الزمان است. ولی وی رهایی یهودیان را تشکیل کشوری یهودی برای یهودیان می دانست. صهیونیست ها فلسطین را اراضی موعود می دانستند و آن را سرزمین بدون ملت برای ملتی بدون سرزمین قلمداد می کردند؛ که این امر با واقعیتهای سرزمین فلسطین منافات داشت. بنابراین، در جهت ایجاد ملت، مهاجرت مبنا قرار گرفت و برای به دست آوردن سرزمین، غصب و تصرف. اسکانهای اشتراکی یکی از انواع شیوه های زندگی بود که صهیونیستها را در رسیدن به اهداف و منافع خود بسیار یاری کرد. بنابراین بررسی اسکانها اشتراکی در جهت شیوه ها و راه های تشکیل اسراییل به دست صهیونیستها، امری لازم و ضروری است.

راهبرد اسراییل از زمان تاسیس تا سالهای پایانی دهه 80 یعنی زمان خاتمه جنگ سرد، تلاش برای تحقق مفهوم توراتی اسراییل از [نیل تا فرات] و توسعه طلبی ارضی و کسب برتری کیفی بر همسایگان عرب و کشورهای منطقه بود. استفاده از زور و اجبار، منصه اصلی سیاست اسراییل در برابر فلسطینی ها، سرزمینهای اشغالی در این دوران به شمار می رفت. پس از جنگ سرد اسراییل که زمینه را برای تعقیب اهدافش مهیا می دید، با توجه به واقعیات بین المللی و تعیین راهبرد نرم افزاری، نفوذ و تسلط بر منطقه خاورمیانه و سرانجام ادغام در اقتصاد منطقه خاورمیانه را هدف اصلی خود قرار داد و این نگرش که بدون توسعه اقتصادی نمی توان همسایگان را مهار نمود، در ساختار سیاسی اسراییل به عنوان هدف اصلی اجتناب ناپذیر مورد توجه قرار گرفت. واقعه 11 سپتامبر موجب تحول راهبرد خاورمیانه ای اسراییل از ایده صهیونیستی «از نیل تا فرات اقتصادی» به ایده «صلح در برابر زمین» در راستای تثبیت مرزهای جغرافیایی گردید. اسراییل پس از وقایع سهمگین دهه اول قرن 21، برآن شده است امنیت منطقه ای را به طور جد و عمیق مورد توجه قرار دهد.

هدف اصلی این مقاله عبارت از تبیین مطالعه در باب ترکیه در آمریکای شمالی، به گزارش نویسنده، نهادهای گوناگون مالی، فکری و سازمانی تحت رهبری افراد آگاه و علمی به تجزیه و تحلیل مسایل ترکیه می پردازند. این موضوع و رشته پژوهشی پس از جنگ جهانی دوم به ابتکار دانشگاه پرینستون، متولد شد، پس از سال 1964، بیش از بیست برنامه پژوهشی و صدها نشست و کارگاه علمی پژوهشی در دو کشور ایالات متحده و کانادا به انجام رسیده و روند تحقیقات پیشرفت کیفی قابل توجهی را نشان می دهد. نویسنده نتیجه می گیرد که این پروژه با گذشت زمان، از سوی دولت و بخش خصوصی مورد توجه و حمایت بیشتری واقع می شود.