نشریه مطالعات منطقه ای
سال یازدهم شماره 2 (بهار 1389)

این مقاله به ارتباط پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با دیگر ساختارهای قدرت بین المللی و تاثیر این ارتباط بر سیاست و امنیت بین الملل توجه دارد. ناتو به عنوان تنها پیمان قدرتمند نظامی جهان، پس از پایان جنگ سرد تحولات گسترده ای در راهبرد، تاکتیک، ساختار و اقدامات نظامی خود ایجاد کرد که توجه بسیاری از سیاستمداران و حقوقدانان را به خود معطوف نمود. تعاریف جدید از تهدیدات و ماموریتها که براساس راهبرد نوین ناتو ارایه شد، به ماموریتهای جدیدی منتهی گردید که عملیات نظامی ناتو علیه یوگسلاوی سابق با هدف اقدامات بشر دوستانه و در افغانستان علیه تروریسم و حتی مواضع صریح آن علیه تسلیحات کشتار جمعی در عراق از آن جمله اند. نظر به اینکه کشورهای عضو این پیمان در راس سازمان های بین المللی (از جمله شورای امنیت و همکاری اروپا) قرار دارند، در این مقاله به نقش ناتو در مقوله امنیت بین الملل با حمایت دیگر ساختارهای بین المللی و قدرتهای مسلط بر این ساختارها توجه شده است. هدف مقاله آینده نگری در برابر مخاطرات ناشی از نقش و ماموریتهای جدید ناتو است.

در سالهای 1948 که رژیم اسراییل تاسیس گردید، عربهای ساکن در محدوده این رژیم شوک عظیمی را تجربه کردند. جمعیت به نسبت پرتعداد آنها مانع از انکار عینی و گستره عربها شد. از سوی دیگر، سیاستهای صهیونیستی برای تاسیس کشوری یکدست و مدرن اعراب را بر سر دوراهی قرار داد: وداع با هویت قومی دینی یا هضم و جذب شدن در جامعه اسراییل. اعراب داخل و خارج اسراییل کوششهای متعددی برای تادیه و تضمین حقوق خود به کار بستند. در مقابل سیاست گذاران اسراییل با اعمال مقررات کنترل هوشمند و لایه لایه، اعراب را به حاضرانی غایب مبدل ساختند. براین اساس، اعراب 1948 در داخل اسراییل حاضرانی بی نقش و ناموجود هستند. تدابیر اسراییلی به واسطه جدا سازی، منزوی کردن، وابسته سازی، تطمیع و تحقیر هوشمند سبب گردیده تا استاندارد زندگی در بین عرب های اسراییل بسیار اسفناک و غیرقابل قیاس با سایر ساکنان سرزمینهای اشغالی باشد. آنچه در این مقاله می آید، چند و چون تقلاهای اعراب 1948 و تدابیر اسراییلی ها برای حذف، طرد و جذب این اقلیت یک میلیون نفری است.

تامین انرژی آن هم به شکل پاک که مشکلات زیست محیطی بیشتری برای انسان ایجاد نکند، یکی از مهم ترین دغدغه های کشورها در قرن بیست و یکم است. در این بین آمریکا به عنوان کشور نخست در مصرف انرژی جهان و پرمصرف ترین کشور در زمینه سوختهای فسیلی به ویژه نفت، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. آمریکا با وارداتی در حدود 20 میلیون بشکه نفت در روز، به خاورمیانه به عنوان منطقه ای که حدود 60 درصد (حدود 735/3 میلیارد بشکه) نفت جهان را در خود جای داده است، وابستگی شدید دارد. این وابستگی آمریکا را با مسایل و مشکلات سیاسی و امنیتی گسترده ای طی دهه های گذشته مواجه کرده است. به علاوه مصرف بالای نفت خود مهم ترین عامل بروز مسایل و مشکلات زیست محیطی گشته است؛ به شکلی که آمریکا در این زمینه پس از چین مقام دوم را دارد. در این راستا، دولت باراک اوباما در راهبرد خود بر سیاستهایی چون «متنوع سازی»، «ذخیره سازی» منابع سوخت، تلاش برای بالا بردن «کارایی انرژی» و «سرمایه گذاری بر انرژی های جدید» تاکید نموده است تا بدین ترتیب با کاهش مصرف نفت از میزان وابستگی آمریکا به منطقه خاورمیانه بکاهد به علاوه، کاهش مصرف نفت از طریق بالا بردن کارایی و روی آوردن به انرژی های جایگزین خود می تواند باعث کاهش نگرانی ها به ویژه در درون آمریکا در ارتباط با مسایل زیست محیطی گردد؛ نگرانی که در شعارهای انتخاباتی اوباما بر آن تاکید می شد.

نوشته ها و تحلیلهای فرید زکریا، اغلب حول حوادث و اتفاقات سیاسی مختلفی است که در گوشه و کنار جهان حادث می شود. اما مجموعه آنها در کنار هم دیدگاهی منسجم و موزون را تشکیل می دهد که از یک نگرانی بزرگ حکایت دارد: نگرانی برای آینده آمریکا، جهان پیش روی این کشور جهانی متفاوت از گذشته است که چالش های عظیم و متعددی فراروی آن قرار داده است. چالشهایی نظیر بحران مالی، گرم شدن کره زمین، تروریسم، گسترش سلاحهای هسته ای، ظهور بازیگران جدید، صلح خاورمیانه، یک جانبه گرایی و غیره همه از آینده ای مبهم حکایت می کند که نبود یک راهبرد مناسب و کارامد برای برخورد واقع بینانه با این چالشها، ممکن است ایالات متحده را به سرنوشت امپراتوری بریتانیا دچار کند.

مقاله حاضر پس از تشریح مختصر نظریه پایان تاریخ و اندیشه نومحافظه کاری به تبیین مواضع سیاسی فوکویاما پیش و پس از حمله به عراق می پردازد. فرانسیس فوکویاما که در ابتدا در جرگه نومحافظه کاران قرار داشت و به همراه سرشناس ترین اعضای این نحله فکری با امضای نامه ای سرگشاده در 3 آوریل 2002 خطاب به بوش به صراحت از وی خواستند تا در اجرای برنامه جهت حذف صدام تسریع کند، پس از مدتی جزو نخستین منتقدان جنگ عراق قرار گرفت و از جریان نو محافظه کاری تبری جست. وی در چرخش جدید خود سعی در آسیب شناسی عملکرد نو محافظه کاران و سیاست خارجی جورج دبلیوبوش نموده، خواهان استفاده از قدرت نرم، تکثر، تنوع و احترام به نهادهای بین المللی است؛ ترکیبی که قدرت و مشروعیت را برای آمریکا توامان به همراه خواهد داشت. او موضع جدید خود را ویلسونیسم واقع گرا نامیده و در عرصه امنیت بین الملل خواهان چند گرایی چند جانبه است.