نشریه مطالعات منطقه ای
سال هفدهم شماره 1 (بهار 1395)

نزاع فلسطینی اسراییلی یک نزاع خاص و منحصر به فرد است؛ چرا که نزاعی بر سر موجودیت است که شکل ها و وجهه های مختلفی به خود گرفته است. اسراییل از زمانی که تشکیل شده است، فلسطینی ها را خطری جمعیتی علیه خود به حساب می آورد. به همین دلیل تلاش های طرف اسراییلی برای حفظ برتری جمعیتی بر طرف فلسطینی ادامه یافته است. اما واقعیت جمعیتی در میان مدت و بلندمدت، احتمالا نتایج متفاوتی را ارایه می دهد که به نفع طرف فلسطینی است تا بدین ترتیب عامل جمعیت مهم ترین و قوی ترین سلاحی شود که فلسطینی ها در اختیار دارند و یکی از مهم ترین وجهه های نزاع ژئوپلیتیکی میان دو طرف باشد. این مطلبی است که نوشتار حاضر از طریق پاره ای از مسائل مهم به آن می پردازد که این مسائل تاثیر آشکاری بر روند نزاع در حال حاضر و در آینده خواهد داشت و این مهم از طریق بررسی افزایش تعداد ساکنین، شاخص های رشد جمعیت در بین فلسطینی ها و اسراییلی ها، پی گیری مهاجرت معکوس یا مهاجرت گریزی از اسراییل، تاثیر این نزاع بر رفتار جمعیتی دو طرف، ارزش های ژئوپلیتیکی ذخیره انسانی هر دو طرف، برآورد حجم جمعیت در بین طرف های فلسطینی و اسراییلی تا سال 2040 و در نتیجه تعیین طرفی که عامل جمعیتی در آینده به نفع آن خواهد بود و سناریوی احتمالی برای حل و فصل این نزاع بر اساس ارزیابی جمعیتی برای مورد فلسطینی اسراییلی انجام می شود. این پژوهش مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی، تطبیقی و روش نگاه به آینده و همچنین روش کمی آماری است.

تحقیقا هیچ بازیگری نمی توانست این قدر آسان و سریع، هزینه های مادی و فرامادی سنگینی را به دشمنان اسراییل تحمیل و جاده را برای بقا و ادامه حیات رژیم اشغال گر قدس، صاف کند. داعش نخستین گروه تروریستی است که با استفاده از فناوری جهان مدرن تروریسم را مدرنیزه نموده است و این حکایت از قدرت گیری داعش و جدی بودن خطر آن برای صلح و امنیت جهانی خواهد داشت، به گونه ای که تا چند دهه آینده می توان انتظار حملات تروریستی هوشمندانه تر و ویران کننده تر را از سوی تروریست های داعش داشته باشیم. در این میان برای مقابله با این پدیده باید شرایط پیدایی داعش و معنای کنش های خشم آگین آن را به فهم در آورد تا بتوان از محیا شدن زمینه های اجتماعی سیاسی بازتولید نسل های تروریست و امکان قدرت گیری سازمان داعش جلوگیری به عمل آورد. به زعم ما بهترین ابزار برای نیل به این هدف، در دست داشتن پارادایم های تحلیلی در رابطه با مطالعه داعش است؛ چراکه می تواند دلایل و شرایط پیدایی آن را در اختیارمان قرار دهد. لذا در این پژوهش تلاش نمودیم با ارایه پنج پارادایم در رابطه با تحلیل ریشه های پدیداری داعش و کنش های خشم آگین آن به زعم خود گام هایی را برای دست یابی به هدف مدنظر این مقاله برداریم.

مصر با دریافت یک میلیارد و سیصد میلیون دلار کمک از آمریکا، دومین دریافت کننده کمک خارجی از این کشور است. با شروع بهار عربی گمان می رفت آمریکا این کمک را قطع خواهد کرد. اما لابی اسراییل، با تحرکی بی سابقه، آمریکایی ها را قانع کرد که تدوام کمک به مصر اهمیت حیاتی برای امنیت منطقه و آمریکا دارد. مقاله حاضر که به قلم یکی از آمریکاشناسان خوش نام نگاشته شده است، حقایق و ظرافت های کمک آمریکا به مصر را تشریح می کند. توضیح همکاری بین کارخانه های هواپیماسازی و سیاستمداران آمریکا برای کمک به مصر، موضوعی بسیار حیاتی است که در این مقاله تشریح شده است.

نظم جدید حاکم بر خاورمیانه مورد نظر آمریکا، مبتنی بر ایجاد توازن قوا و جلوگیری از ایجاد یک ابرقدرت منطقه ای است. به عبارت دیگر، آمریکا در تلاش است تا با کمک قدرت های منطقه به طور موازی از قدرت گرفتن بیش از حد یکی و تضعیف دیگری جلوگیری نماید و از این طریق اهداف سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود را دراین منطقه دنبال کند. از این روست که برخلاف گذشته گاها نسبت به سیاست های هم پیمانان گذشته خود مانند کشورهای عربی منطقه به خصوص عربستان و حتی اسراییل مواضع انتقادی دارد. دراین مسیر آمریکا تلاش دارد تا از درگیر شدن در یک جنگ تازه، که هزینه های سیاسی و اقتصادی جدیدی به این کشور تحمیل می کند، خودداری نماید. اوباما سیاست های جدید خویش را برای پیشبرد منافع راهبردی آمریکا در این منطقه بیشتر مبتنی بر ابزارهای قدرت نرم، استفاده از قدرت هوشمند و سازوکارهای دیپلماتیک قرار داده است تا از این مجرا هم از هزینه های ناشی از تعقیب منافع خود در خاورمیانه بکاهد و هم دستاورد های سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود را افزایش دهد. از این حیث، آمریکا نگاهی منفی نسبت به افراطی گرایی در منطقه پیدا کرده است و سعی در ایجاد اجماع منطق های برای تضعیف نیرو های رادیکال فعال غیرقابل کنترل در خاورمیانه دارد و با اعلام تلاش در جهت دموکراسی سازی مورد نظر خود در منطقه، به سمت تضعیف حکومت های به اصطلاح غیردموکرات، دیکتاتور و غیرطرفدار غرب منطقه می رود تا از این طریق نظم مورد نظر خود را در منطقه گسترش دهد و به کنترل و مدیریت معادلات قدرت در خاورمیانه بپردازد.

عملکرد رسانه به عنوان ناظر اجتماعی و نهادی بی طرف برای نگرش های متفاوت جامعه، مدلی حیاتی در دموکراسی های مدرن است. با این وجود، در جوامع دارای شکاف های عمیق اجتماعی، این عملکردها می توانند در تقابل با یکدیگر قرار گرفته و نقش رسانه را دگرگون کنند. این پژوهش با تکیه بر مطالعه رسانه ها در نزاع دینی سکولار ترکیه و اسراییل و در راستای پیشبرد بحث نظری پیرامون نقش رسانه ها انجام گرفته است. در سال های اخیر، دستاوردهای انتخاباتی احزاب مذهبی، تصاحب نهادهای تصمیم گیرنده کشورها توسط گروه های سکولار را به چالش کشیده است. با بالا رفتن تنش های سیاسی دینی سکولار، رسانه های هر دو طرف در پررنگ کردن خطرات دریافتی از طرف مقابل، نقشی کانونی ایفا کرده اند. زمانی که رسانه ها به عنوان پیشتاز طرف های مقابل عمل می کنند، این تاثیر دو برابر می شود: از دست دادن شاهد عمومی مهم و عمیق کردن شکاف های اجتماعی.

راهبرد رژیم صهیونیستی اسراییل از زمان تاسیس تا پایان جنگ سرد، تلاش برای تحقق مفهوم توراتی اسراییل از نیل تا فرات و توسعه طلبی ارضی با کسب برتری کیفی بر همسایگان عرب و کشورهای منطقه بود. استفاده از زور و اجبار، اصلی ترین رویه و سیاست اسراییل در برابر فلسطینی ها بوده است. پس از پایان جنگ سرد، اسراییل که زمینه را برای تعقیب اهدافش مهیا می دید، با توجه به واقعیات بین المللی و تعیین راهبرد نرم افزار، نفوذ و تسلط بر منطقه خاورمیانه را هدف اصلی خود قرار داد و این نگرش که بدون توسعه اقتصادی نمی توان همسایگان را مهار نمود، به عنوان هدف اصلی اجتناب ناپذیر مورد توجه قرار گرفت. این توسعه خواهی، در دوران حاضر، با سیاست دیگری قرین شده است: فروشکستن همسایگان مقتدر و آغاز حیاتی دوباره در جوار همسایگان کوچک و شکننده. مقاله حاضر، کم و کیف این راهبرد را روایت و تحلیل می کند.

کتاب جف هالپر با عنوان اسراییل: جنگ علیه مردم، فلسطینیان و صلح جهانی به عنوان یک پژوهش امنیتی با دیدگاه متفاوتی به نقش و جایگاه رژیم صهیونیستی در شرایط منطقه ای و بین المللی نگاشته شده است. نویسنده که از فعالین سیاسی و دارای تابعیت اسراییلی و آمریکایی است با بررسی سیستم سرمایه داری و نقش اقتصاد و قدرت تسلیحات رژیم نامشروع صهیونیستی به تشریح نفوذ این رژیم در جامعه جهانی از جمله خاورمیانه می پردازد . نویسنده معتقد است با اینکه بسیاری از کشورها و سازمان های دولتی و غیردولتی رژیم اسراییل را برای اشغال سرزمین فلسطین نامشروع خطاب می کنند، ولی در عمل مشاهده می شود که این موجودیت به بقای خود ادامه داده و همواره نفوذ خود را بیشتر می کند. این رژیم با اشغال و جنگ و خون ریزی بی پایان جایگاه خود را در سیستم جهانی محکم کرده است. به نظر نویسنده با اینکه پیاده سازی امنیت نشان از تقویت بازوی کاپیتالیسم جهانی است و جریان آرام سرمایه و منابع را تامین می کند، اما چالشی را برای سلطه و هژمون آن ایجاد می کند.