فهرست مطالب

اقتصاد اسلامی - پیاپی 28 (زمستان 1386)

فصلنامه اقتصاد اسلامی
پیاپی 28 (زمستان 1386)

  • 202 صفحه، بهای روی جلد: 16,500ريال
  • تاریخ انتشار: 1386/11/23
  • تعداد عناوین: 7
|
  • سید حسین میرمعزی صفحه 7
    این مقاله به بحث درباره موضوع علم اقتصاد اسلامی و گستره آن می پردازد. در این باره سه نظریه وجود دارد: موضوع علم اقتصاد اسلامی همچون علم اقتصاد متعارف، پدیده های اقتصادی است؛ موضوع آن رفتارهای اقتصادی مسلمان ها در جامعه اسلامی است؛ موضوع آن رفتارهای اقتصادی انسان ها در جامعه انسانی است.
    نظریه سوم معتقد است که علم اقتصاد اسلامی علمی جهان شمول و مشتمل بر قانون های علمی عامی است که این علم را بر تبیین رفتارهای انسان با صرف نظر از باورها و ارزش های وی، قادر می سازد.
    این مقاله با تحلیل نظریه های پیش گفته به این نتیجه می رسد که، علم اقتصاد جهان شمول امکان تحقق ندارد و علم اقتصاد را به دو وجه می توان به اسلام منتسب کرد: از راه موضوع و از راه مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی.
    اگر موضوع علم، رفتارهای انسان های مسلمان در جامعه اسلامی باشد حتی اگر روش وصف و تبیین و پیش بینی یکسان باشد، نتیجه ها فرق می کند؛ زیرا اصول مذهب اقتصادی اسلام و انگیزه-های فرد مسلمان و اخلاق و حقوق اسلامی با سرمایه داری متفاوت است.
    اگر موضوع آن رفتارهای اقتصادی انسان های مسلمان در جامعه اسلامی نباشد وجه انتساب آن به اسلام باید انتساب روش این علم به اسلام باشد. روش علم اقتصاد بر مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی مکتب سرمایه داری مبتنی است که با این مبانی در مکتب اسلام متفاوت است. اگر بتوان روشی متفاوت با علم اقتصاد متعارف ارائه کرد که مبتنی بر مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی اسلام باشد می توان مدعی بود که علم اقتصاد اسلامی جهان شمول است.
    کلیدواژگان: موضوع علم، اقتصاد اسلامی، رفتار اقتصادی مسلمان، معرفت شناسی، هستی شناسی
  • عطاءالله رفیعی آتانی صفحه 37
    مقاله در صدد است با استفاده از نظریه های اقتصادی، جایگاه و نقش دولت در نظام اقتصادی اسلام که مبتنی بر مبانی فقهی است را براساس نظریه عمومی دولت اسلامی نشان دهد. مقاله اثبات خواهد کرد هر چند اصل اولی در نظام اقتصادی اسلام عدم دخالت دولت در اقتصاد است، اما به علل فقهی و اقتصادی به علت ضرورت تحقق اهداف مورد نظر اسلام از زندگی اقتصادی برخلاف این اصل نخستین، دولت اسلامی در اقتصاد دولت دخالت خواهد کرد. بر این اساس مقاله، فعالیت آزادانه و مسؤولانه اقتصادی مردم و دخالت مسؤولانه دولت در اقتصاد در چارچوب نظام اقتصادی اسلام، یک الگوی متفاوتی از نقش دولت در اقتصاد را در مقایسه با دیگر نظام های اقتصادی نشان می دهد.
    کلیدواژگان: نظام اقتصادی اسلام، دولت، اهداف و وظایف دولت، مصلحت، آزادی اقتصادی، نقش مردم در اقتصاد
  • محمدجمال خلیلیان اشکذری صفحه 61
    شرط رسیدن به توسعه مطلوب از نظر اسلام، دست یابی بشر به حیات معقول یا حیات طیبه است. حیاتی که در آن نیازهای مادی انسان به گونه ای تامین شود که زمینه رشد و تعالی معنوی اش و رسیدن به مقام والایی که خداوند متعال بشر را برای آن آفریده، فراهم شود. بنابراین از نظر اسلام، انسان هدف و محور توسعه است.
    جهت تبیین شاخص های توسعه اقتصادی انسان محور از نظر اسلام، ترسیم وضعیت اقتصادی مطلوب جامعه اسلامی در سه زمینه تولید، توزیع و مصرف لازم است. معیار کلی تصمیم گیری در زمینه تولید رفع نیازهای حیاتی و اساسی جامعه است؛ زیرا تا نیازهای حیاتی و ضرور جامعه تامین نشود صرف منابع در امور دیگر خلاف مصلحت عموم است. از نظر اسلام، رشد و توسعه پیش نیاز عدالت نیست، بلکه عدالت پیش نیاز رشد و توسعه است و حد مطلوب مصرف آن است که افراد جامعه در زندگی شخصی و اجتماعی خود به حد کفاف برسند.
    مقاله براساس آموزه های قرآن و روایت ها، پنج شاخص توسعه انسان محور را به منظور سنجش توسعه اقتصادی در یک جامعه اسلامی مطرح می کند: میزان توسعه یافتگی نیرویی انسانی، میزان تناسب سطح مصرف و رفاه جامعه با معیشت عموم مردم، میزان پای بندی افراد نسبت به حفظ منافع ملی، میزان تعهد، مسؤلیت پذیری و پاسخگویی افراد جامعه، میزان کامیابی در رفع فقر و تامین رفاه نسبی. از آنجا که شاخص های مطرح شده بیان گر امور کلی و کیفی هستند، برای هر یک راهکارهایی جهت سنجش کمی شاخص پیش گفته پیشنهاد شده است.
    کلیدواژگان: حیات معقول، توسعه انسان محور، توسعه نیروی انسانی، منافع ملی، رفاه نسبی
  • علی اصغر هادوی نیا صفحه 89
    مفهوم های ذهنی، نقطه آغازین باورهایی هستند که سرچشمه شکل گیری رفتارهای انسان است. در صورتی که این مفهوم ها به صورتی آشکار و در ساختاری سازگار، طراحی و ترسیم شوند، رفتارها با نظمی قابل پیش بینی و با سرعت های مناسب شکل گرفته و زمینه توسعه را فراهم می آورند. رفتارهای اقتصادی نیز متاثر از مفهوم های ذهنی هستند. برخی از این مهفوم ها، اثر به سزایی بر انگیزه کار و کوشش فرد دارد. به اعتقاد ماکس وبر، اهمیت این تاثیر به گونه ای است که می تواند زمینه های لازم برای شکل گیری یک نظام اقتصادی را فراهم کند.
    مفهوم رزق یکی از مهفوم های قرآنی است که در فرهنگ اسلامی وارد شده و می تواند نقش مهمی در تحقق نظام اقتصاد اسلامی داشته باشد. پرسش اصلی این است که آیا مفهوم رزق بر رفتارهای اقتصادی مؤثر است؟ فرضیه ای که در مقاله دنبال می شود این است که مفهوم رزق در چارچوبی که در قرآن کریم مطرح شده است، باورهایی را در ذهن انسان پدید می آورد که نه تنها مانع رفتار انسان ها در جهت رشد و توسعه اقتصادی نیست، بلکه می تواند، اثرهای مثبتی در این باره داشته باشد.
    کلیدواژگان: نظام احسن، قانون های اقتصادی، سنن الاهی، سنت رزق، سنت برکات
  • سیدعباس موسویان صفحه 117
    کارت اعتباری افزون بر تسریع در دریافت ها و پرداخت ها از راه مجاری الکترونیکی، وارد مقوله اعتباری نیز می شود. وقتی مشتری تقاضای دریافت کارت اعتباری می کند بانک سوابق وی را بررسی کرده، کارت اعتباری با سقف معینی را برای وی صادر می کند. به این ترتیب مشتری می تواند با استفاده از کارت اعتباری تا سقف تعیین شده خرید کرده، پس از دریافت صورتحساب، آن را به صورت یکجا یا اقساط ماهانه با بانک تسویه کند.
    از آنجا که خاستگاه اصلی کارت های اعتباری کشورهای غربی است، روابط حقوقی حاکم بر معامله های کارت های اعتباری در مواردی به ربا و خلاف شرع منتهی می شود، بر این اساس، ضرورت دارد راهکاری پیدا شود که در عین مشروعیت قابلیت سامان دادن معامله های کارت های اعتباری را داشته باشد.
    اخیرا بانک مرکزی راهکاری براساس قرارداد قرض الحسنه برای این منظور ابلاغ کرده است، مطالعه دقیق نشان می دهد که آن راهکار گرچه برای شروع می تواند مناسب باشد اما برای رشد و توسعه مناسب نیست و در عمل به مانع بزرگی برای توسعه بانکداری الکترونیک تبدیل می شود. در این مقاله با نقد و بررسی راهکار بانک مرکزی، راهکار دیگری جهت سامان دادن معامله های کارت های اعتباری براساس قرارداد بیع مرابحه (فروش اقساطی) و ایده فروشگاه الکترونیکی اعتباری پیشنهاد می شود.
    کلیدواژگان: کارت اعتباری، ربا، قرض الحسنه، بیع مرابحه، بیع وکالتی، جریمه تاخیر
  • اسماعیل ابونوری، افسانه قاسمی تازه آبادی صفحه 139
    همواره اقتصاددانان از نظر اهداف سیاست های کلان اقتصادی بر اشتغال کامل، ثبات قیمت ها، توزیع درآمد و رشد پایدار اقتصادی تاکید دارند. از این میان توزیع درآمد در جایگاه یکی از هدف های مهم سیاست کلان مورد توجه بوده است. در این پژوهش کوشیده شده تا به نقش و اهمیت تسهیلات قرض الحسنه بر توزیع درآمد در استان های گوناگون کشور پرداخته شود.
    برای ارزیابی اثر ارزش افزوده قرض الحسنه بر توزیع درآمد از داده های پانلی (ترکیبی) بین استانی استفاده شده است. برای تشخیص نوع مدل، آزمون F لیمر اجرا شده است. از این میان ارزش افزوده قرض الحسنه در استان تهران با دیگر استان ها تفاوت فراوانی دارد، از دو مدل برای برآورد استفاده شده است: برآورد نخست شامل استان تهران و برآورد دیگر بدون استان تهران.
    نتیجه های حاصل، حاکی از آن است که فعالیت صندوق های قرض الحسنه، با فرض ثابت ماندن دیگر عامل ها، در اکثر استان های کشور اثر کاهشی بر نابرابری توزیع درآمد داشته است. افزایش عملکرد قرض الحسنه در 19 استان بر نابرابری اثر کاهشی دارد که در 15 از نظر آماری معنادار است. در برابر، در 8 استان اثر افزایشی دارد که این اثر فقط در استان های اصفهان، زنجان، گلستان، گیلان و مرکزی معنادار است. بررسی علل اثر افزایشی در استان های پیش گفته نیازمند تحقیق های مستقل است.
    کلیدواژگان: قرض الحسنه، توزیع درآمد، داده های پانل، استان های ایران
  • یونس نوربخش صفحه 165
    این مقاله به رابطه اقتصاد با عنصر غیراقتصادی در قالب جامعه شناسی اقتصاد می پردازد. این علم خود یک علم بین رشته ای است. گاه تصور می شود که اقتصاد مانند ریاضی فرمول های خاص خود را دارد و نظریه های آن هیچ ارتباطی با عنصر غیراقتصادی مانند دین، فرهنگ، عقلانیت و انگیزه ندارد. در حالی که جامعه شناسی اقتصاد این ارتباط را به طور دقیق معلوم می کند. ادیان و فرهنگ دینی آنها نیز با توجه به تفاوت هایی که دارند با نظام های اقتصادی خاص متناسب با خود سازگار هستند. زیرا مبانی و زمینه های فرهنگی آنها متفاوت است. در جامعه اسلامی نیز پدیدآوردن یک نظام اقتصادی کارامد و متناسب با زمینه های اجتماعی و فرهنگی آن فقط با تفسیر و تاویل مفهوم های دینی موثر اقتصادی ممکن است و باورهای اسلامی و فرهنگ آن با سه نظام معروف اقتصادی موجود در جهان سازگاری ندارد. در این تحقیق مبانی دینی و فرهنگی متفاوت نظام اقتصای اسلام به ویژه در مفهوم عقلانیت با نظام های اقتصادی دیگر مورد بررسی قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: نظام های اقتصادی، دین، اخلاق، فرهنگ، اسلام، جامعه شناسی اقتصاد، اسلام، عقلانیت
|
  • Seyed Hossein Mirmoezzi Page 7
    The Islamic economics subject and its scope have been studied in this paper. Three theories arise in this field: 1. The Islamic economic subject like conventional economic is an economic phenomenon.2. Its subject is the economic behaviors of Muslims in an Islamic society.3. Its subject is the economic behaviors of peoples in an Islamic society.It is believed in the third theory that the Islamic economics is universal and contains public scientific laws that enables this science to explicate human behaviors apart from its believe and values.In this article we come to this conclusion that it is impossible to get a universal economics. We can attribute economics to Islam in two ways: 1- through subject 2- through epistemology and ontology.If the subject of a science is the behavior of Muslim people in an Islamic society, the result will be different even if the description and prediction method are as the same each other. It arises because the economic religion foundation of Islam, the Muslim intensive, ethics and Islamic law are different from capitalism. We should attribute the methodology of this science to Islam if its subject were not the economic behavior of Muslim people in an Islamic society.The economics methodology is based on ontology and epistemology of capitalism that is different from the principle of Islam. If we can define a method based on epistemology and ontology in Islam and different from conventional economics then it can be asserted that Islamic economics will be universal.Islamic economics can describe, explicate and predict the matters in Islamic and non-Islamic societies via this method. But the different result will be the case when this method applies in Islamic and non-Islamic societies.
  • Ataollah Rafie Atani Page 37
    It is aimed to address the role of government and its stand in an Islamic economic system by using economic theories and on the basis of public theory of Islamic state. It is proved that while the first principle in Islam is to prevent government intervention but the opposite will be the case because of economic and jurisprudential reasons to provide the purposes of Islam in an economic life.Therefore a different pattern has been designed for the role of government in economy based on free activity and the economic responsibility of people and also the responsible intervention of government in an Islamic system framework in comparison with other economic systems.
  • Ataollah Rafie Atani Page 61
    It is aimed to address the role of government and its stand in an Islamic economic system by using economic theories and on the basis of public theory of Islamic state. It is proved that while the first principle in Islam is to prevent government intervention but the opposite will be the case because of economic and jurisprudential reasons to provide the purposes of Islam in an economic life.Therefore a different pattern has been designed for the role of government in economy based on free activity and the economic responsibility of people and also the responsible intervention of government in an Islamic system framework in comparison with other economic systems.
  • Ali Asgar Hadaviniya Page 89
    Intellectual concepts are the origin for the beliefs to make human behavior. These behaviors will provide the ground of development while they are made in a proper trend and predictable arrangement as well as designed in an obvious feature and compatible structure. Economic behaviors will be affected by intellectual concepts. Some of these concepts have a noticeable effect on work and attempts. Max Weber believed that: this effect has such an importance that can provide a ground for making an economic system.Provision is a Quran concept which is entered in Islamic cultures and carries an important role for constructing Islamic economic system. The question is that if provision concept affect on economic behaviors? The Theory followed in this paper is that provision concept in Quran framework provide some beliefs in human mind which not only It isnt obstacle to economic growth and development but have positive effects on it also.
  • Seyed Abbas Mussavian Page 117
    Central bank has published applicable and strategic instruction for issuing electronic cards in accordance with the 10th sentence of electronic banking regulation. Electronic card accelerate the receiving and giving process of money via electronic communication. When a customer demand for credit card, bank studies his/her record and issue him/her a card with a certain amount credit. Thus, the customer can purchase with this credit card and pay the account statement at once or monthly installments. Since the origin of credit cards comes from western countries, law relations ruling on credit cards transactions would be against religious rules. Therefore it is necessary to devise a religious solution for organizing credit cards transactions. Central bank solution seems to be a good start but it does not remain suitable permanently and changes to an obstacle for the development of electronic banking in long run. In this paper after studying the central bank solution, it is suggested another solution to organize credit card transactions based on credit electronic store and Morabaha contract.Credit Card, Riba, Gharzolhasaneh (Money Loaned without Interest), Morabaha Sale, Mandatory Sale, Delay Fine (Penalty
  • Esmaiel Abounoori, Afsaneh Ghasemi Tazehabadi Page 139
    Economists always stress on macroeconomic policy goals such as, full employment, stable prices, income distribution, and stable growth. Income distribution has been one of the most important goals in macroeconomic policy.In this research, we try to highlight the role and importance of Gharzolhasaneh on income distribution concerning different Provinces in Iran.In order to evaluate the effect of Gharzolhasaneh value added on the income distribution, we have used Provincial Cross- Panel Data. For model specification, we have carried out the F-Limmer test. Gharzolhasaneh in Tehran Province has a large difference with that of other Provinces in Iran. So, we have estimated two models; one included Tehran and the other excluded Tehran.The results indicate that Gharzolhasaneh Fund activity, assuming other things equal, in most Provinces has reducing effect on income distribution: Increase in Gharzolhasaneh’s performance in 19 Provinces. Unlike these, Gharzolhasaneh has had incearsing effect on inequality in 8 Provinces, but significant only in Esfahan, Zanjan, Golestan, Gilan and Markazi. Investigation concerning the causes of this increasing effect within these Provinces requires a Researches separate.