مجله آموزه های قرآنی
سال نهم شماره 36 (تابستان 1389)

این مقاله در ابتداء به مفهوم شناسی زبان قرآن و تاریخچه آن نیز معنای نماد و سمبل و رمز می پردازد. سپس سه رویکرد اساسی در نمادانگاری در مورد قرآن را بیان و بررسی می کند.
نخست رویکرد نمادانگاری به معنای عام که کل قرآن را اشارات رمز آلود می داند معرفی کرده و مورد نقد قرار می دهد سپس نماد انگاری به معنای خاص در مورد صفات خدا را از قول پل تیلیش بیان کرده و مورد نقد قرار می دهد و در پایان نمادانگاری به معنای اخص را از قول شهید مطهری مطرح کرده که همان اشارات اخلاق و عرفانی در برخی گزاره های قرآنی همراه با حفظ خصوصیت معرفت بخشی آنهاست و در پایان به تفاوت نماد و تمثیل اشاره می شود.

ای هام آرایه ای ادبی است که با گستره معنا در سخن مرتبط است، از این رو در قرآن کریم که دارای لایه هایی معنایی است اهمیت بسزایی می یابد و با پدیده چند معنایی در آن پیوند می خورد. مقاله حاضر پژوهشی در شناخت ای هام آمیزی و کاربرد و آرای های ای هام آمیز در قرآن کریم است. بدین منظور نخست به مفهوم شناسی ای هام و مفاهیم هم حوزه با آن می پردازد و ارزش هنری و زیبایی شناختی ای هام را بررسی می کند؛ سپس به رابطه ای هام و کشف لایه های معنایی قرآن و نیز ارتباط آن مباحثی از علوم قرآن می پردازد. نگارنده روشن می سازد که با وجود اهمیت ای هام در فهم قرآن، آنچه معروف است که ای هام درتفسیر متشابهات قرآن نقش برجسته ای دارد بی پایه و ناشی از اشتباه میان این اصطلاح و تخییل است. ای هام تناسب، ای هام تضاد و ای هام توکید گونه هایی از ای هام است که با کاربردهای قرآنی آنها معرفی می گردد. همین گونه استخدام و مدح و ذم شبیه به یکدیگر آرایه های دیگری از علم بدیع هستند که آنها را در ذیل ای هام می توان طبقه بندی کرد و کاربردهای قرآنی آنها در مقاله معرفی گردیده است.

تعیین مراد و توجه به مصادیق تعبیر «الذین فی قلوبهم مرض» در کلام الهی، مسئله ای است که مفسران در صدد پاسخ گویی به آن برآمده اند. به نظر می رسد عدم نگاه جامع به موارد کاربرد این تعبیر و نادیده گرفتن تفاوت آن با عبارت «فی قلوبهم مرض»، باعث ارائه ی نظراتی متناقض و گاه تکلف گونه شده است. این پژوهش ضمن بیان این تفاوت، به تعیین مصادیق این تعبیر در کلام الهی پرداخته و آن را اشاره به جریانی خاص، هم ردیف مومنان، کافران، منافقان و اهل کتاب می داند. از نظر مصداق، این عبارت بر مومنان ضعیف الایمان دلالت دارد که در اثر بیماری درون و عدم مداوای آن، به نفاق گراییده اند. سیر تنزل این افراد از ایمان تا کفر، از ضعف ایمان و ناتوانی بر فهم بعضی از گزاره های قرآنی شروع شده و در ادامه دوستی دنیا و ترس از دست دادن جان و مال، و در عین حال عدم ایمان قلبی به یاری الهی و تحقق وعده های او، آنان را هم صدا و هم راه با منافقان ساخته است. همین عوامل به سرپیچی از اوامر الهی انجامیده و اولا: موجب حبط اعمالشان و ثانیا: باعث کافر جان دادنشان شده است.

مصحف علی (ع) از مباحث مهم و شایسته پژوهش است. در منابع شیعه و سنی به این مصحف اشاره شده و شبهات و پرسشهایی نیز درباره آن مطرح شده است. شایسته است مطالب زیر درباره این مصحف مطرح و از دیدگاه احادیث بررسی شود:1. ویژگی های تفسیری مصحف علی (ع). 2. نقد دیدگاه مشهور که می گوید مصحف علی (ع) به ترتیب نزول تالیف شده است. 3. دلایل وحیانی بودن ترتیب مصحف رایج. 4. دلیل پذیرفته نشدن مصحف علی (ع) از سوی هیئت حاکمه. 5. اهمیت مصحف علی (ع) و سرنوشت آن.

هر چند بحث از چگونگی رابطه قرآن و سنت و شناخت جایگاه سنت در تفسیر قرآن همواره مورد توجه و بررسی قرآن پژوهان بوده است اما رواج شیوه تفسیر قرآن به قرآن در دو قرن اخیر، اهمیت این موضوع را دو چندان کرده است. از آنجا که علامه طباطبائی پیشگام بی بدیل عرصه تفسیر قرآن به قرآن است شناخت جایگاه سنت در شیوه تفسیری ایشان می تواند به روشن شدن زوایای این موضوع کمک شایانی بنماید.
در این جستار، در آغاز مواردی را یادکرده ایم که نشان از باور علامه به استقلال قرآن در تفسیر و بی نیازی از سنت دارد و در ادامه با استناد به برخی سخنان علامه و نیز شیوه تفسیری المیزان، تاثیر پذیری مستقیم و غیر مستقیم ایشان را از روایات بر نمایانده ایم. در پایان با گذری اجمالی بر برخی دیدگاه ها درباره چگونگی برطرف کردن اختلاف سخنان علامه درباره نقش سنت در تفسیر قرآن، دیدگاه درست را بر پایه شواهدی از شیوه تفسیری علامه برگزیده ایم.

یکی از ویژگی های هزاره سوم، اهتمام بیشتر به پویایی و بالندگی جوامع بشری است و غالب اندیشمندان تحقق آن را از طریق جامعه دانایی محور (Knowledge – oriented Society) ممکن می دانند. در چنین جامعه ای، توجه به کیفیت ظهور، تداوم و بهره وری سازمان های عظیم و چند ملیتی، یک ضرورت عقلانی محسوب می شود و دستیابی به چنین آرمانی را با بهبود، تعالی و نوسازی مدیریت آن سازمانها، امکان پذیر تلقی می کنند. لذا به شیوه منطقی، بازنگری در ساختارهای مدیریتی و ارزشهای حاکم برآن، نیز قابل طرح می باشد. از موضوعاتی که در حوزه مدیریت جوامع و سازمانها، کمتر مورد امعان نظر قرارگرفته است، بررسی جایگاه ارزشهای مدیریتی در زندگی و خط مشی پیامبران بزرگ الهی است، زیرا پیامبران مدیران جوامع بشری محسوب می شوند و قطعا در شیوه اداره جامعه خویش، متکی به ارزشهایی بوده اند.
یکی از پیامبران الهی که علاوه بر مقام نبوت از موقعیت سلطنت و حکومت نیز برخوردار بوده، حضرت سلیمان (ع) است که به استناد قرآن کریم از حشمت و منزلتی برخوردار گردید که قبل او بی سابقه بوده است و با عنایت به این که رمز موفقیت آن حضرت، در تدابیر مدیریتی نهفته است که ذیل 16 نکته در این مقاله آمده است. این نکات در زمینه های متنوعی از ارتباط با مردم به عنوان بدنه هرم مدیریتی گرفته تا ارتباط با خدا و تاثیر آن در کیفیت اثربخشی مدیر و نیز ویژگی های اخلاقی و نظارتی ومهارتهای ارتباطی دیگر را شامل می شود و در پایان مقاله به بحث و نتیجه گیری و کاربرد پذیری یافته ها در جوامع معاصر می پردازد.

آیه 33 سوره توبه:هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله...
از جمله آیات قرانی است که انحصار گرایان در جهت اثبات برتری اسلام نسبت به سایر ادیان آسمانی، بدان استناد می کنند، زیرا به گفته آنان، آیه در بخش پایانی خود: «لیظهره علی الدین کله» صراحتا بر این معنا تاکید دارد.
در مقابل کثرت گرایان، با تاکید بر اینکه مراد از «دین» در بخش ابتدایی آیه «هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق...»: معنی لغوی آن یعنی «نفس عبادت و بندگی در مقابل خداوند» است نه آئین محمدی (ص)، سعی دارند، عدم دلالت آیه برمدعای انحصارگرایان را نشان دهند.
نگارنده در بررسی دلالی آیه، به این نتیجه رسید که قرائنی در آیه وجود دارد که امکان مستدل نمودن استناد انحصار گرایان را فراهم می نماید. این نوشتار به منظور بیان قرائن مذکور و تبیین نحوه دلالت آنها سامان یافته است.

برخی بر این باورند که گسترش فرهنگ اسلامی در ایران اسلامی، زبان و ادب فارسی را به کناره برد و ناتوان و ناتوان تر ساخت. این پژوهش با بررسی پیشینه زبان و ادب فارسی، کهن ترین ترجمه های قرآنی و سرنوشت زبان فارسی در حوزه های سیاسی، اداری و فرهنگی نگاه این گروه را برنمی تابد، گرچه روند زبان فارسی در گستره سیاسی، نظامی و اداری به کندی گرایید؛ اما نیاز روزافزون ایرانیان مسلمان به فهم آموزه های اسلامی بویژه قرآن کریم و پیدایش مترجمان خلاق و واژه ساز، باعث رویش و بالش زبان فارسی گردید. در دوره ای که دانشمندان ایرانی کتاب های خود را به عربی می نگاشتند و حتی شهریاران ایرانی به عربی می اندیشیدند و می نوشتند، این مترجمان قرآن کریم بودند که چراغ نیم مرده زبان فارسی را بالا کشیدند و بر سر دست گرفتند