مجله آموزه های قرآنی
سال نهم شماره 37 (پاییز 1389)

نوشته شدن قرآن کریم در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، از مسلمات تاریخ قرآن کریم است. اما جمع قرآن توسط خلفا، منشا اختلافاتی درباره ی کتابت قرآن کریم شده است؛ و حتی تردید هایی را درباره ی چگونگی نوشته شدن قرآن در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، به وجود آورده است. نوع برداشت و تحلیل این روایات تاثیر زیادی در قضاوت، درباره ی کیفیت و مقدار نوشته شدن قرآن کریم در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و به طور کلی آغاز تدوین آن، دارد.
تحلیل های رایج اهل سنت درباره روایات جمع قرآن سبب شده است که این روایات، یکی از زمینه های اصلی شبهه ی تحریف باشد. لذا نحوه ی تعامل با این روایات بسیار مهم است. ما در این جا تنها به تحلیل محتوایی این روایات می پردازیم. تا بتوانیم با استفاده از روایت های موجود و قراین و شواهد به دست آمده از آنها، درک روشن تری از جمع آوری قرآن در زمان خلفا، داشته باشیم. نتیجه ی این درک روشن، دریافت تصویر درستی درباره ی تدوین قرآن کریم در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، و پس از ایشان خواهد بود.

ساختارمندی درونی آیات قرآن که یکی از چهار وجه ساختارمندی درونی قرآن به شمار می رود، از ارکان باورمندی به برخورداری قرآن از حقیقتی فراتر از ظاهر آن به شمار می رود که افزون بر تاثیرگذاری بر اثبات اعجاز قرآن و نقد شبهات برخی از خاورشناسان مبنی بر گسست آیات، در نوع تعامل با آیات در فرایند تفسیر نقش آفرینی می کند. از این رو مبحث «مناسبت میان آیات» در علوم قرآنی و تفسیر به ویژه در دوران معاصر مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله ضمن بررسی مفهوم و اقسام ساختارمندی قرآن و تبیین دستاوردهای آن، دیدگاه شماری از صاحب نظران در این زمینه را مورد بررسی قرار داده و به صورت میدانی وجود ساختارمندی میان شش آیه را مورد واکاوی قرار داده است.

مفسران و قرآن پژوهان به «اسباب نزول» و«مکی و مدنی» و نقش آفرینی این دو در فهم قرآن توجه داشته اند، گرچه در این نگرش و در حد و حدود آن یک داستان نبوده اند. بسیاری از قرآن پژوهان چگونگی نقش آفرینی اسباب نزول و مکی ومدنی را در فهم قرآن جزئی و ذیل فوایدی گزارش کرده اند. از این میان، فایده کمک به فهم آیات و رفع ابهام از آن یکی از مهم ترین فواید مطرح شده است. اسباب نزول و مکی و مدنی، دانش هایی گره خورده با فضای نزول آیات هستند و این نکته، ضرورت آگاهی از آنها برای فهم بهتر مقاصد قرآنی را روشن تر می نماید. در این بین، هر یک از این دو را در یافتن دیگری سهیم دانسته اند؛ این نوشتار از رهگذر یادکرد مصادیقی از این تاثیرگذاری، به بررسی کیفیت نعامل این دو علم و نقد این ارتباط متقابل می پردازد.
اهتم المفسرون وباحثو القرآن باسباب النزول والبحث عن السور المکیه والمدنیه ودورهما فی فهم القرآن وإنهم لم یکونوا علی طریقه واحده وعلی قول واحد.

یکی از کارکردهای حروف جاره در جمله، کارکرد زیبایی شناختی است. ذکر و حذف این حروف، تقدیم و تاخیر آنها، و ترجیح یک حرف بر حرفی دیگر در عمق معنا و زیبایی جمله تاثیرگذار است. این مقاله تاثیرهای حذف حروف جاره را بر معنای آیات قرآنی از منظر بلاغی بررسی می کند. نویسنده بر این باور است که حذف حروف جاره از مصادیق برجسته سازی ادبی و هنجارگریزی نحوی و مختصه های سبکی قرآن کریم در لایه نحوی می باشد؛ از این رو پس از بازخوانی دیدگاه های دستوردانان زبان عربی درباره حذف حروف جاره، تحلیلی زیبایی شناختی از برخی نمونه های قرآنی آن به دست می دهد. ناگفته نماند در بیشتر نمونه های بررسی شده در قرآن، وجوه اعرابی دیگری نیز محتمل است که به جهت رعایت اختصار از ذکر آنها پرهیز شده است.

اصل صداقت از دیدگاه آموزه های دینی جایگاهی بس فرازمند داشته از بسیاری از ارزش های دیگر اهمیت فزون تری دارد. عدم تبیین جایگاه آن در کنار برداشت های نااستوار از موارد مجاز کذب، از جمله علل کم توجهی به این اصل در جامعه و موجه پنداشتن بسیاری از دروغ گویی ها می گردد. در این نوشتار ابتدا به تبیین اصل صداقت و اهمیت آن پرداخته شده و آن گاه با ارائه معیار صدق و کذب و تحلیل آیات و روایات مربوطه، موارد جواز کذب از نظر حکم و عدم تحقق کذب از نظر موضوع بررسی گردیده و پاره ای برداشت های نادرست به نقد کشیده شده است.

در سیره درخشان پیامبر و امامان معصوم، دعا و مناجات فصل برجسته و بالنده ای را تشکیل می دهد. دعاهایی که از پیشوایان معصوم نقل شده، باطن قرآن است، لذا علاوه بر الگو بودن، میراث گران بهایی است که شایسته است بیش از گذشته مورد توجه و تامل قرار گیرد؛چه اینکه دارای عالیترین، لطیف ترین، صریحترین و دگرگون کننده ترین تعالیم است و در بسیاری ازموارد، می شود جامعه مذهبی را از راه دعاهای صحیح با کلیت معارف عالی و قدرت حماسی و اقدامی اسلام آشنا ساخت...نگارنده بر این باور است اصولی کلی برآمده از قرآن بر اندیشه امامان سایه افکنده که زیر ساخت همه دستگاه فکری و نظری و پایه تمام تحلیلها، توصیفها و توصیه هاست و از شیوه ای خاص برای بحث وتبیین معارف ناب پیروی می کنند. مقاله پیش روی به اختصار این دو مدعا را بررسی می کند

نگاهی دقیق به آثار فقهی- قرآنی، شیوه ها، راهکارها و ابزاراهای استنباط از این برنامه زندگی را به ما نشان می دهد و بینش ما را در به کار بستن آن افزون می سازد. احکام القرآن احمد بن علی رازی جصاص یکی از آثار مهم درباره شرح و تفسیر آیات احکام در میان اهل سنت است. این مقاله، به معرفی این اثر و نویسنده آن می پردازد و گستره آیات فقهی، شیوه طرح مباحث و روش تفسیری را در آن نشان می دهد و چگونگی بهره مندی نویسنده از عناصر استنباط و دانشهای اصول فقه، علوم قرآن، و علوم ادبی در استنباط احکام پی می گیرد و در پایان این تفسیر فقهی را در بوته نقد گذارده و امتیازها و کاستی های آن را بازگو می گوید.

قرآن کریم در ضمن بیان مراحل خلقت انسان پس از علقه، از مرحله ی دیگر به نام «مضغه» نام می برد و آن را به دو ویژگی مخلقه و غیر مخلقه توصیف می کند. این تعبیر، بسیار دقیق و شگفت انگیز و با یافته های جنین شناسی جدید هماهنگ است و بدین سان اشاره ای لطیف به تمایز لایه های زاینده مضغه دارد اما بسیاری از مفسران این معنا را نادیده گرفته و دچار اشتباه هایی در فهم صحیح آن شده اند. با توجه به یافته های جنین شناسی و بررسی زبان شناسانه واژگان مرتبط درمی یابیم که منظور از مخلقه قسمتی از مضغه است که خلقت و تصویرش در دوره رویانی کامل شده و مراد از «غیر مخلقه»، بخشی از مضغه است که خلقت و تصویر آن هنوز کامل نشده است.