فهرست مطالب

تحقیقات جغرافیایی - سال بیست و پنجم شماره 1 (پیاپی 96، بهار 1389)

فصلنامه تحقیقات جغرافیایی
سال بیست و پنجم شماره 1 (پیاپی 96، بهار 1389)

  • 186 صفحه، بهای روی جلد: 16,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1389/04/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • ایرج جباری، داوود طالب پور صفحه 1
    گزارش هایی وجود دارد که عمر مفید سد مهاباد را پایین تر از میزان پیش بینی شده در زمان تاسیس اعلام می کنند. در این پژوهش سعی شده است تا به بررسی علل و شیوه بروز این تغییرات پرداخته شود. از این رو، برای بررسی عامل رسوب گذاری در بروز این تغییرات، دو سال آبی 1375 و 1380 که دبی تقریبا یکسانی داشتند، برای نمونه انتخاب گردیدند تا از نظر رسوب با همدیگر مقایسه شوند. نتایج نشان داد که میزان رسوبگذاری در پشت این سد در سال های اخیر بشدت افزایش یافته است. از سوی دیگر، برای بررسی نقش کاربری اراضی در تشدید فرسایش، دو تصویر ماهواره ای با فاصله 11 سال (1987 و 1998) انتخاب شد و کاربری های مختلف زمین با استفاده از شاخص پوشش گیاهی استخراج گردید. بررسی تغییرات مساحتی که در انواع کاربری های زمین در فاصله این یازده سال رخ داده بود، نشان داد که تخریب زمین های مرتعی و تبدیل آن ها به زمین های زراعی 12% افزایش یافته است. روشن است که وسعت تغییرات به اندازه ای است که می تواند برای استدلال علت تولید رسوب و به جاگذاری در پشت سد کافی باشد. با وجود این، بررسیی که در این تحقیق بر روی زمین های تبدیل شده به دیم صورت گرفت، افزایش حساسیت این زمین ها در برابر زمین لغزه ها را نیز خاطر نشان نمود که خود می تواند اثر غیر مستقیم تغییر کاربری زمین در میزان تولید رسوب و در نتیجه رسوب گذاری در پشت سد مهاباد و کاهش عمر مفید آن باشد.
    کلیدواژگان: سد مهاباد، کاربری زمین، حرکات دامنه ای، رسوبگذاری، تعادل محیط
  • احمد پوراحمد، کرامت الله زیاری، روح الله محمدی صفحه 21
    بررسی کاربری اراضی شهری، منعکس کننده تصویری گویا از چگونگی تخصیص فضای شهری به کاربری های مختلف مورد نیاز شهر در طی زمان و در جهت رسیدن به اهداف توسعه شهری است. در این راستا، تحقیق حاضر به بررسی چگونگی پراکنش کاربری های شهری و شناخت عوامل تاثیرگذار بر توزیع فضایی کاربری های مختلف در پهنه شهر دوگنبدان پرداخته است. این تحقیق دو هدف عمده را دنبال می کند: اول دستیابی به نظام مطلوب کاربری اراضی شهری، به منظور توسعه پایدار شهری و دوم تلاش برای ایجاد نظام یکپارچه کاربری اراضی شهر دوگنبدان و توسعه موزون شهر در جهت تحقق عدالت اجتماعی. روش تحقیق، تحلیلی- تطبیقی است. نتایج حاکی از آن است که میزان استفاده از کاربری ها در نواحی مختلف شهر تفاوت چشمگیری وجود دارد؛ به طوری که نواحی 6 و5 که وابسته به کارکنان و کارمندان شرکت نفت بوده، از حمایت های مالی شرکت نفت بهره می برند، از استاندارد های لازم در اکثر فعالیت ها و کاربری های شهری بهره مند هستند، در طرف مقابل، دیگر نواحی شهر که به تبع فعالیت های نفتی در کنار آنها به صورت ارگانیک به وجود آمدند، فاقد امکانات رفاهی و زیربنایی شهری لازم هستند و تاثیرات این شکل از توسعه و توزیع نامطلوب و نابرابر کاربری های شهری، باعث ایجاد نوعی دوگانگی فضایی در سطح شهر شده است.
    کلیدواژگان: کاربری اراضی، نفت شهر، توسعه پایدار شهری، شهر دوگنبدان
  • امیر حسین حلبیان صفحه 51
    در این پژوهش، چگونگی رفتار مکانی و زمانی پرفشار آزور در تراز 700 هکتوپاسکال با استفاده از داده های روزانه، ارتفاع ژئوپتانسیل ساعتGMT12 پایگاه داده (NCEP/NCAR) و با تفکیک مکانی 5/2×5/2 درجه قوسی در یک دوره زمانی 55 ساله، شامل 20089 روز از اول ژانویه سال 1951(11 دی ماه 1329 تا 31 دسامبر سال 2005 / 10 دی ماه 1384 بررسی شد. ابتدا، برای شناسایی رفتار مکانی پرفشار آزور و نحوه تعامل آن با الگوهای مجاور، میانگین ارتفاع ژئوپتانسیل ساعتGMT12 برای تمام روزهای تقویم خورشیدی محاسبه گردید. آنگاه، یک تحلیل خوشه ایپایگانی انباشتی به روش ادغام «وارد» بر روی این مقادیر انجام گرفت. بر پایه این تحلیل، روشن شد که دو الگوی گردشی اصلی در نیمکره شمالی قابل شناسایی است. الگوی گردشی1 که منطبق بر نیمه سرد سال است؛ در مجموع، تضعیف پرفشار آزور و سیطره بادهای غربی همراه با امواج بلند رزبای را آشکار می سازد. الگوی گردشی2 که از نظر زمانی مصادف با نیمه گرم سال است؛ اوج کنش پرفشار آزور را نشان می دهد. رخداد این الگو منطبق بر رویداد بیشینه دمای روزانه (دمای روز هنگام) در گستره وسیعی از ایران است. به منظور شناسایی رفتار زمانی پرفشار آزور، با انتخاب چارچوب پوش مناسب، میانگین ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 700 هکتوپاسکال برای هر یک از روزهای تقویم خورشیدی 1383-1330 محاسبه و استاندارد سازی شد. بدین ترتیب، یک ماتریس به ابعاد 1×19724 به دست آمد که شامل ناهنجاری های فاز مثبت و منفی (تشدید و تضعیف پرفشار آزور) در هر روز بود. مقایسه فراوانی روزهای رخداد فاز مثبت با فراوانی روزهای رویداد فاز منفی در تراز مورد بررسی، نشان داد که در طی نیم سده گذشته، روزهای تشدید و حضور قوی پرفشار آزور به مراتب بیش از روزهای تضعیف این سامانه پویشی(دینامیکی) بوده است. در مجموع، شاخص استاندارد شده پرفشار آزور (SAI) که در این پژوهش تعریف و محاسبه گردید؛ شان داد که می تواند به عنوان معیاری برای بررسی رفتار زمانی این سامانه پرفشار مورد استفاده قرار گیرد. اجرای روش جدول توافقی و محاسبه آماره کای دو(2 χ) در طول دوره آماری (1382-1340) آشکار ساخت که در سطح اطمینان 95 درصد، بیشینه دمای روزانه در 8/94 درصد از ایستگاه های مورد بررسی (401 ایستگاه از مجموع 423 ایستگاه) مستقل از تاثیر سامانه پرفشار آزور در تراز 700 هکتوپاسکال نیست و به عبارتی، متاثر از آن است.
    کلیدواژگان: پرفشار آزور، ارتفاع ژئوپتانسیل، تحلیل خوشه ای، آماره کای دو(2 χ)، دمای بیشینه ایران
  • برنامه ریزی فضایی در توسعه صنعت گردشگری / (مطالعه موردی: استان چه ار محال و بختیاری، محور بازفت)
    مسعود تقوایی، سید رامین غفاری صفحه 79
    لایه بندی فضا، تعیین اوزان عملکردی و مکانیابی علمی کانون های گردشگری، برای سرمایه گذاری و اجرای پروژه های عمرانی، از جمله رویکردهای ضروری در فرایند نیل به توسعه پایدار و متوازن است. بر این مبنا، در مقاله پیش رو که بخشی از دست آورد یک طرح مطالعاتی بزرگ در منطقه بازفت، از توابع استان چهار محال وبختیاری است، با استعانت از دیدگاه ساختاری- کارکردی و بهره گیری از روش های اسنادی، پرسشنامه ای و مشاهدات میدانی، در گرد آوری اطلاعات، و نیز به کار گیری مدل استاندارد سازی(Z Score) و نرم افزارهایArc View GIS) و (SPSS/PC در پردازش، تحلیل، طبقه بندی و ترسیم گرافیکی یافته های پژوهش، پس از تعریف و تعیین سطوح یا لایه های فضایی همگن، مبادرت به انتخاب کانون های گردشگری برتر و تنظیم تعاملات کارکردی بین هر یک و سرانجام، ارائه راهبردهایی اجرایی در توسعه و تجهیز ساختار و سازمان فضایی حاکم بر هر کانون و حوزه فرادست آن شده است.
    کلیدواژگان: فضا، فضای جغرافیایی، سازمان فضایی، ساختار فضایی، لایه بندی فضا، برنامه ریزی فضایی، گردشگری، گردشگر
  • پرویز گرایی، حاجی کریمی صفحه 101
    در سال های اخیر، عوامل طبیعی و انسانی باعث تشدید خسارت های ناشی از زمین لغزش ها شده است. یکی از راهکار های مهم برای کاهش خسارت های ناشی از وقوع زمین لغزش ها، دوری جستن از مناطق دارای خطر است. بدین منظور، لازم است نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش برای این مناطق تهیه گردد.در این تحقیق، ابتدا پس از بررسی های میدانی در حوضه سد ایلام 9 عامل مؤثر شامل شیب دامنه، جهت دامنه، ارتفاع از سطح دریا، بارندگی، فاصله از جاده، فاصله از گسل، فاصله از شبکه زهکشی، کاربری اراضی و سنگ شناسی به عنوان عوامل مؤثر در وقوع زمین لغزش های منطقه تشخیص داده شدند و این 9 عامل در محیط GIS با استفاده از نرم افزار Arcview تهیه گردیدند و لایه پراکنش زمین لغزش ها بر روی هر کدام از این لایه ها انداخته شدند و همپوشانی گردید، تا نقش طبقات مربوط به عوامل مختلف مشخص شود. سپس پهنه بندی با پنج روش ارزش اطلاعاتی، تراکم سطح، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، روش پیشنهادی کوپتا-جوشی(Lnrf) و نسبت فراوانی انجام گرفت. در پایان، برای ارزیابی صحت نقشه های پهنه بندی، وزن های به دست آمده از روش های ذکر شده در حوضه سد ایلام برای حوضه آبخیز مجاور (حوضه پاکل گراب) -که از بسیاری لحاظ مشابه حوضه سد ایلام بود- به کار گرفته شد. نتایج نشان داد که روش ارزش اطلاعاتی نسبت به سایر روش ها در تفکیک طبقات خطر نتایج بهتری ارایه نموده است. بنابراین، این روش به عنوان روش نهایی پهنه بندی خطر زمین لغزش برای منطقه مورد مطالعه پیشنهاد گردید.
    کلیدواژگان: پهنه بندی خطر زمین لغزش، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، نسبت فراوانی، سامانه اطلاعات جغرافیایی، حوضه آبخیز سد ایلام
  • علی زنگی آبادی، حمید صابری صفحه 129
    این مقاله به بررسی سلسله مراتب شهری ایران در سال های 1375تا1385می پردازد. روش پژوهش به صورت تحلیل محتوا وآماری است. اطلاعات مورد نیاز به صورت اسنادی گردآوری شده و ضمن پردازش و طبقه بندی داده ها به بررسی وضعیت شهرهای ایران با مدل های مختلف، نظیر: ضریب آنتروپی، ضریب جینی، شاخص تمرکز شهری و مدل رتبه- اندازه پرداخته شده است. این پژوهش نشان می دهدکه به رغم افزایش بی رویه تعداد روستا شهرها (شهرهای زیر 10هزار نفر) در کل نظام شهری، ضریب آنتروپی از(79/0) در سال 1375 به(75/0) در سال1385رسیده که نشان دهنده تمرکز بیشتر در نظام شهری است. ضریب جینی از 76/0در سال 75 به 81/0در سال1385افزایش یافته است که بیانگرآن است که نظام شهری ایران اندکی به سوی عدم تعادل میل کرده است. شهر تهران به دلیل مرکزیت، سیاسی، اداری، مالی و... همچنان به عنوان نخست شهر برتر در نظام شبکه شهری ایران قرار دارد. بر اساس قانون رتبه- اندازه، شهر تهران2/3برابر شهر دوم – مشهد - جمعیت دارد؛که نسبت به سال 1375حدود3/0تعدیل یافته است. همچنین، شاخص تمرکز شهری برمبنای چهار شهر اول از 61/.به 59/کاهش پیدا کرده است.
    در مجموع، هنوز سلسله مراتب شهری در شبکه شهری ایران نسبت به مدل رتبه-اندازه «زیپف» و مدل تعدیل شده «بهفروز» فاصله زیادی دارد. با ارایه خدمات و تقویت شهرهای کوچک ومیانی وکاهش رشد کلانشهرها، می توان باعث توزیع بهینه سلسله مراتب شهری درسطح کشور گردید.
    کلیدواژگان: سلسله مراتب، ضریب آنتروپی، ضریب جینی، رتبه، اندازه، نخست شهر
  • جلیل باقری صفحه 153
    هدف این مقاله، شناسایی رابطه الگوهای گردشی تراز 500 هکتوپاسکال با تیپ های هوای (گرمترین، سردترین و بارش دارترین) 16 ایستگاه همدید منطقه اقلیمی کوهستانی ایران است. منطقه اقلیمی کوهستانی ایران، با مساحت تقریبی670000 کیلومتر مربع در حدود 41 درصد از مساحت ایران را در بر گرفته است. در این مقاله، با استفاده از نرم افزار مت لب، رابطه الگوهای گردشی تراز 500 هکتوپاسکال با تیپ های هوا، بررسی شده است. الگوهای گردشی تراز 500 هکتوپاسکال، از طبقه بندی الگوهای گردشی، زیج اسفزاری تهیه شده، اخذ گردید. نتایج تحلیل نشان می دهد که الگوهای گردشی شماره 14، 17، 13و 15 بیشترین ارتباط را با تیپ های هوای گرم منطقه کوهستانی و از طرف دیگر، الگوهای گردشی شماره 2، 16و 1 بیشترین ارتباط را با تیپ های هوای سرد و تیپ های بارش دار منطقه کوهستانی دارند. این یافته، نقش مهمی در پیش بینی دوره های گرمایی، بروز سرماها و پیش بینی بارش های منطقه کوهستانی ایران ایفا می کند. به طور کلی، تیپ های هوای منطقه کوهستانی ایران با بیش از یک الگوی گردشی در ارتباط هستند.
    کلیدواژگان: الگوهای گردشی، ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال، منطقه اقلیمی کوهستانی ایران
|
  • Irajjabbari Page 1
    Reports indicate that the Mahabad dam has been silting up more than it was expected. this research has been tried to study the causes and the agents of these changes. A duration of two years periods (that is from October 1986 to October 1987 and October 1991 to October 1992) was taken up to compare and then to determine the role of the sedimentation on these changes. Results show that the sedimentation in this dam has greatly increased in recent years. On the other hand، two satellite images، taken in 1987 and 1998، were selected to study the effects of land usage on the erosion acceleration; and they show the amount of the land usage، using vegetation cover index. The area changes on land usage، in 11 years، show that 12% of grass-land have turned to agricultural zoons. It is clear that the area of changes is so great to force one to think about the reasons of sediment production and precipitation into the dam. However، results from area estimation of land changes to dry farming show an increase in the susceptibility of these lands to landslides. As a result، the increase in mass wasting has made a lot of sediment accessible for transportation to the Mahabad dam and the decrease of its expected life.
  • Ahmad. Pourahmad, Keramatollah.Ziari, Rohollahmohammadi Page 21
    The investigation of urban land use illustrates designation of urban spaceat various landuse during time and achieving to urban development goals. Present research investigates urban land use distributions and effective factors on urban land use special distribution inDogonbadan city. This research follows two main
    Purposes
    firstly, achieving to system of desirable urban Land use for sustainable development and, secondly trying for creating integrated land use in system Dogonbadan city and sustainable development for social justice.Research method was based on analytical– comparative. Results indicated that have prominent differences urban landuse among various regions of city. So regions of 5&6 that are dependent to stffs of oil company and supported financially by Oil Company, have a good standard in majority of urban activities and land use. In contrast, other regions that are developing by oil activities organically, have lack of urban welfare equipment and impacts of this development pattern and undesirable and unequal distribution of land use have been created a kind spatial dualism in studied city.
  • A.H.Halabian Page 51
    In this research, temporal and spatial behaviors of Azores high pressure was studied at the level of 700 hPa. This study has been done using daily data of geopotential height at 12 GMT in NCEP/NCAR database with spatial resolution of 2.5*2.5 degree in a 55 years period including 20089 days from January, 1st, 1951(Dey, 11th, 1329) to December, 31st,2005(Dey, 10th,1384). At First, the mean geopotential height at 12 GMT is extracted for all days of solar calendar to determine spatial behavior of Azores high pressure and its relation to the contiguous patterns. Then, an agglomerative hierarchical cluster analysis on the basis of ward linkage method has been done in Mathlab soft¬ware. According to this analysis two circulation patterns in the North hemisphere are recognized. The first pattern which is coincided with the cold half of year, shows weakening of Azores high pressure and predominance of westerlies with Rossby waves. The second pattern which is coincided with the warm half of year, shows maximum activity of Azores high pressure. Occurrence of this pattern is coincided with event of daily temperature maximum in most parts of Iran. To identify temporal behavior of Azores high pressure by selection of a suitable framework, mean of geopotential height at 700 hPa level was calculated and standardized for each day of solar calendar from 1330 to 1384. Thus, a matrix of size 19724×1 was obtained that shows positive and negative anomalies (strengthening and weakening of Azores high pressure) in each day. Comparison between frequency of positive phase occurrence days and negative phase event days in the studied level showed that during recent 50 years the aggravation days of Azores high pressure were definitely more than weakening days of this dynamic system. Altogether, standardized Azores high pressure index(SAI) which defined and calculated in this research, illustrated that it can be used as a criterion to identify temporal behavior of this high pressure system. Applying contingency table method and calculating χ 2 statistic during statistical period(1340-1382) showed that at the 95% confidence level, daily temperature maximum in about 94.8% of studied stations(401 out of 423) isn’t independent of influence of Azores high pressure at level 700hPa.
  • M. Taghvaei, .S.R.Ghaffari Page 79
    Some of the necessary approaches to access the sustainable and balanced development process for investment and fulfillment of developmen projects are spatial planning, determining operational scales and locating tourism centers scientifically. In this paper as part of the results of a great research project in Bazoft area of ChaharmahalBakhteari, over of functional-structural view, with using documentary questionary methods and field observations the needed data has been collected. For analyzing, categorizing and drawing the research findings the standardize model (z) with are view and spss /PC soft war's were used. After explaining and determining homogeneous spatial layers, have been selected better tourism centers and regulated functional interactions among each of tourism centers. Ultimately applicable guidelines to develop and equip the spatial structure and organization which governs each center and it's beyond scope have been presented.
  • P. Garaei, H. Karimi Page 101
    In the last years, have been accelerated increased the damages of landslides by Natural and anthropogenic factors. One of the main solutions to decrease landslide hazards is avoid from prone areas. For this purpose, it is necessary to prepare the landslide susceptibility map. In this research, after field studies in the Ilam dam basin, nine factors including slope gradient, aspect, elevation, precipitation, distance from road, distance from fault, distance from drainage, land use and lithology have been identified as effective factors in landslides occurrence of the studied area. After preparing the information of these nine factors in GIS environment using Arc View software, every layer has been crossed with the landslide layer to find the role of corresponding layer in the formation of landslide. Then susceptibility mapping was performed with five methods including information value, valuing area accumulation, Analytical Hierarchy Process (AHP), Kopta-Joshi proposed method and frequency ration. Finally, in order to evaluate the verification of the susceptibility mapping, the obtained weights from the Ilam dam basin using the above five methods were used for the adjacent basin (PakalGarab basin), which has similar characteristics to the Ilam dam basin. Results showed that the information value and AHP models give better results for landslide susceptibility mapping of the area.
  • A. Zangiabadi, H. Saberi Page 129
    The present study attempts to investigate the urban hierarchy in Iran between 1996-2006. The research method is content and statistical analysis. The necessity data were collected by documental method. In addition to the analysis and sorting of the data regarding the situation of Iranian cities based on different models such as Entropy, Ginny Coefficients, Urban Concentration Index, and Rank –Size Model. The obtained result shows that in spite of irregular increase in number of village-towns (below 10000 populations) in total of urban system, Entropy Coefficient has been tended from 0.79 in 1996 to 0.75 in 2006. This trend implicated for high centralization in urban system. Ginny Coefficient has been increased from 0.76 in 1996 to 0.81 in 2006 that is as symptom for disequilibrium trend in urban system. Tehran city is still a primate city in urban system in Iran based on the Rank-Size model. Tehran has as many as 3.2 timespopulation as Mashhad, Which is the second largest city in Iran, showing a decrease of about 0.3 since 1996. The Urban Concentration Index based on the first four cities has decreased from 0.61 to 0.59. Ultimately, Urban Hierarchy in Iran has very gap compared with Zipf's Rank-Size model and Behforooz adjustment model. Providing services and strengthening small and middle sized towns coupled with decreasing the growth of mega cities can lead to the optimal distribution of Urban Hierarchy of cites all over the country.
  • Bagheri, J Page 153
    This paper attempts to investigate the relationship between 500hpa circulation patterns and weather types (coldest, warmest andraining)over 16 synoptic stations of mountainous region of Iran. The mountainous region of Iran covers about 670000 square kilometer (41 percent) of Iran. In this paper have been investigated the relationship between circulation patterns in 500hpa level with weather types of the mountainous region of Iran using Matlab software. Therefore have been used Asfazari catalogue classification of circulation patterns.Research indicated that circulation patterns No. 14, 17, 13 and 15 have the strongest relationship with warm weather types and circulation patterns No. 2, 16 and 1 have the strongest relationship with cold and raining weather types over mountainous region of Iran. These research findings have main role to predict warm periods and estimate cold and raining periods in mountainous regions. In general weather types of mountainous region of Iran are related with more than one circulation pattern.