نشریه جستارهای نوین ادبی
سال سی و هفتم شماره 4 (پیاپی 147، زمستان 1383)

نامه های ایرانی در سال 1721 در کشور فرانسه منتشر گردید و با موفقیت چشمگیری روبرو شد. در این کتاب مونتسکیو، نویسنده روشنفکر دوره روشنگری، روش گفتگو میان دو تمدن ایران و فرانسه را جهت انتقادی موشکافانه از شرایط موجود زندگی در آن کشور برگزیده است و رمان را به عنوان وسیله ای کارآمد برای انتقال نظریات خود به خواننده در نظر گرفته است. در این مقاله که به روش تحلیلی - اسنادی - تطبیقی تهیه گردیده است، ابتدا به شرایط تاریخی و اجتماعی زمان انتشار این کتاب خواهیم پرداخت، سپس ساختار کتاب، شرایط و لزوم گفتگو میان دو تمدن را مورد بررسی قرار می دهیم و در ادامه، به مطالعه شخصیتهای داستان و ویژگی های ادبی آن می پردازیم...

مقاله حاضر به منظور تبیین ارزشها و کارکردهای اسطوره شناختی خواب و خوابگزاری در شاهنامه فردوسی نوشته شده است. بر اساس بررسی انجام شده در شاهنامه مجموعا 33 خواب مطرح، بیان و تعبیر شده است. نگارنده پس از بحث درباره ماهیت و انواع خواب، خوابهای شاهنامه را در 7 گروه جای داده و پس از بحث درباره آنها به بررسی خوابگزاران، ویژگی های مشترک خوابها، شیوه های خوابگزاری و نقشهای داستانی خواب در شاهنامه پرداخته است. تکنیک و روش مطالعه در گفتار حاضر عبارت است از تحلیل محتوا، توصیف و طبقه بندی انواع رویا، مطالب و شواهد مورد نظر به شیوه کتابخانه ای و سند کاوی جمع آوری شده است.

با عنایت به اینکه از دیرباز شاهنامه تقریبا یگانه اثری بود که به شیوه ای مطلوب می توانست هم ایرانیان را از گذشته خودشان آگاه کند و هم آنها را سرگرم نماید، مورد توجه و اقبالی همگانی واقع گردید. ازن اثر سترگ گویی آینه ای بود که هر گس چهره گذشته خود را در آن مشاهده می کرد. به همین روی علاوه بر افزودن، کاستن و جا به جایی هایی که حکیمی فردوسی شخصا در متن شاهنامه اعمال کرد. بویژه فاصله سالهای 384 ه - ق که نظم نخستین شاهنامه به پایان رسید تا سال 400 ه. ق که نسخه نهایی آن آماده شد - خوانندگان و کاتبان شاهنامه نیز که مختصر ذوقی داشتند به عمد یا سهو دخالتهایی متناسب ذوق و اندیشه خود در شاهنامه به عمل آوردند و بدین ترتیب دشواری هایی در یافتن متن صحیح شاهنامه به وجود آمد...

ریشه اسطوره ای حماسه آرش، گاو معجزه آمیزی بوده که مرز بین ایران و توران را نمایان می کرده و پس از مرگ، روان او از تنش بیرون آمده و به بارگاه اهورایی راه برده است. آرمان آرش از پرتاب نیزه مرزنمایی برای بارش باران پس از خشکسالی دیرسال است. پس از آنکه افراسیاب، دیو خشکسالی به ایران می تازد، مرزهای ایران و توران را در هم می نوردد، چشمه ها را ویران و رودخانه ها را خشک می کند، دشمنی آسمان و زمین برانگیخته می گردد و فرجام آن خشکسالی است...

اگرچه تحقیقات راجع به رودکی و کندوکاو در شعر و اندیشه اش در زبانهای اروپایی - بویژه انگلیسی نسبت به شایستگی او، انجام نگرفته است، اما در میان آنچه هست، بعضا به مواردی بر می خوریم که در خور توجه و تحسین است و نشان از ژرف نگری محقق دارد. در این مقاله، نگارنده با مطالعه و بررسی تطبیقی پژوهشهای خاورشناسان انگلیسی و آمریکایی - که عمدتا به زبان اصلی یعنی انگلیسی است، پرداخته و با حفظ و رعایت تقدم و تاخر زمانی پژوهشها، نکات برجسته هر مورد را بازگو و در صورت نیاز نقد کرده است...

هدف این پژوهش، بررسی تاثیر فرهنگ اسلامی بر امثال و حکم فارسی است؛ در این مقاله کوشش شده تاثیر ابعاد مختلف فرهنگ اسلامی بر امثال فارسی در سه هزار مثل فارسی که به روش نظام مند انتخاب شده اند، نشان داده شود. منبع مورد استفاده، کتاب دوازده هزار مثل فارسی و سی و پنج هزار معادل آنها است که دلیل انتخاب آن جامعیت این کتاب نسبت به کتابهای دیگر از این نوع از جمله امثال و حکم دهخدا می باشد. نتیجه کار نشان می دهد این پژوهش می تواند به درک تازه ای از شناخت ردپای فرهنگ اسلامی در امثال و حکم فارسی به عنوان بخشی از فرهنگ عامیانه کمک کند.

متنبی از مشهورترین شاعران عرب است که از سده چهارم هجری به بعد آوازه اش در میان مردم همه گیر شد. وی علم و ادب را در عراق و شام نزد بزرگان آن دیار فرا گرفت و سپس به برخی شهرهای عمده شام رفت و به دربار امیران آن مناطق پیوست و مدحشان گفت ولی از نزد هیچ کدام طرفی نیست تا اینکه در حلب به سیف الدوله می پیوندد که امیری شاعر، ادیبی شجاع، ناقدی شعر شناس و کریمی گشاده دست است. متنبی که آرزوهای دست نیافته خود را در این امیر می بیند، زبان توانمند خود را به مدح وی می گشاید و سیف الدوله با سرازیر کردن دینارهای طلا و با بالا بردن شان و منزلت این شاعر، او را در جایگاهی قرار می دهد که وی مدتها آرزوی آن را می داشت...

یکی از ویژگی های شعر معاصر عرب، نماد پردازی است. شاعران با توجه به موقعیت سیاسی و اجتماعی عصری که در آن به سر می برند، زبان ویژه آن روزگار را انتخاب می کنند. صلاح عبدالصبور، از شاعران برجسته مصر است که تجربه های متعددی در عرصه نویسندگی، دوام منظور، شعر و سیاست داشته است. گرچه شهرت وی در درام منظوم است، اما در شعرش به وفور از نمادهای سیاسی، اجتماعی و دینی بهره برده است. در این مقاله به بررسی چند نماد عمده در دیوان وی می پردازد که مهمترین آنها عبارتند از: طبیعت، تاریخ، بر، شب، حلاج، یعقوب و...

یکی از مهمترین و مشهورترین شاعران آغازین عهد اسلام، که سهم بزرگی در حمایت و پشتیبانی مسلمانان در برابر مشرکان بر عهده داشت، حسان بن ثابت است، که پیامبر بزرگ اسلام (ص) وی را مؤید به روح القدس می دانست و اشعار او را در هجو مخافان خویش، برنده تر و زیانبارتر از شمشیر به شمار می آورد. موضع گیری های او، پس از وفات رسول خدا (ص)، در برابر علی (ع) که منابع کمتر بدان پرداخته اند، و اهل تحقیق نیز به جهت آن که او را یکی از صحابه نبی اکرم (ص) می دانند، کمتر به بررسی دقیق و موشکافانه ابعاد دیگر شخصیتی او نظر محقانه افکنده اند، سبب شده است تا دیدگاه عوام نسبت به او، مثبت و همراه با احترام باشد و جنبه های منفی حیات و شخصیت وی، از نگاه نقد و بررسی، به دور ماند...

بدیع الزمان همدانی در قرن چهارم با بهره گیری از اندیشه پیشینیان و فضای سیاسی - اجتماعی زمان، فن جدیدی از نثر در قالب داستان کوتاه به اسم «مقامه» ابداع کرد. مقامات او مورد توجه بسیاری از علمای زمان خودش و دوره های بعد از او واقع شد و برخی به تقلید از او «مقامه» نوشتند. حریری یکی از این مقلدین است که بیشتر از سایرین جوانب تقلید را رعایت کرده است و مقامات او شباهت زیادی به مقامان همدانی دارد. این گفتار به تطبیق مقامات حریری و همدانی می پردازد.