نشریه جستارهای نوین ادبی
سال سی و نهم شماره 3 (پیاپی 154، پاییز 1385)

انسان متمدن امروز با ایجاد تغییر در شکل و ساختار اسطوره های قدیمی، اندیشه های خود را در پیکره اسطوره ها و افسانه های کهنسال می ریزد و چه بسا در این میان به خاطر تفاوت اندیشه های امروزی با اندیشه هایی که اسطوره ها در آن شکل گرفته اند ناچار به ایجاد تغییر در شکل و مسیر اسطوره ها می گردد. نمونه ای از این تغییر را می توان در اسطوره سیمرغ در شعر دکتر خانلری دید؛ سیمرغی که آبشخور او این بار نه فرهنگ ما بلکه اندیشه وجود گرایان غربی است. ...

کمال الدین اسماعیل از شاعران قصیده سرای معروف اواخر قرن ششم و نیمه اول قرن هفتم هجری است. وی در قصاید شیوایی که در موعظه و حکمت سروده، افکار و اندیشه های بلند عرفانی خود را بیان کرده است. کمال در عرفان پیرو شهاب الدین عمر سهروردی است و مسلک عرفانی او یک مسلک زاهدانه و عابدانه است که در آن به زهد، فقر، قناعت، مرگ ارادی و اختیاری (یا کشتن نفس)، اجرای دقیق احکام شریعت و عبادت بسیار اهمیت داده می شود. ...

لطف بیان و ایجاز و ابهام کلام حافظ بیش از هر چیز به اثرپذیری از قرآن برمی گردد و تدبر و استغراق تام وی در کلام الهی به اعتقاد بسیاری از عشق و تسلیم مخلصانه خواجه شیراز به لطایف قرآنی نشات گرفته است. دامنه این تاثیر همه ابعاد زبانی و معنایی سخن حافظ را شامل می شود. در این گفتار سعی شده به برخی از جلوه های قرآن در شعر حافظ پرداخته شود که کمتر تاکنون از آن سخن گفته شده است...

موضوع اصلی مقاله، تاویل حکایت شیخ صنعان است. بدین منظور ابتدا تاویل و تفسیرهای موجود از این حکایت را بررسی کرده و نکات مثبت و احیانات ضعف هر مورد را نشان داده ایم. در این میان، به آثار منوچهر مرتضوی، دکتر زرین کوب، دکتر پورنامداریان و جلال ستاری توجه بیشتری داشته ایم. سپس و در قسمت دوم مقاله، به ارائه تاویل خودمان از حکایت پرداخته ایم که اساسا متفاوت است با تاویلهای دیگر. در تاویل ما عشق شیخ لزوما تزکیه بخش نیست، بلکه به منزله گرفتاری در هواجس نفسانی است...

این مقاله می کوشد ساختار روایت قصه مرغان شیخ اشراق را، از دو جنبه نحوی و کلامی، مورد بررسی قرار دهد. به این منظور، ابتدا ضمن تعریفی از روایت و داستان، متن را از دیدگاه نحوی بررسی می کند و ضمن تجزیه متن به کوچکترین واحدهای روایی (گزاره ها)، شمایی کلی از طرح روایت سازه های آن و نظم آنها ارائه می دهد. سپس با توجه به جنبه کلامی روایت، مسائل مربوط به راوی و دیدگاه او، وجه و زمان سخن بررسی می شود و در پایان به نتایج زیر دست می یابد: ...

در آثار عرفانی فارسی، قوس نزولی وجود از ذات واجب الوجود آغاز می شود و به انسان، که آخرین موجود عالم مادی است، پایان می پذیرد. در این مسیر، مراحلی طی می شود که جستار حاضر درصدد است این مراحل یا مراتب را براساس ترتیب تاریخی - البته با کمی تسامح - در آثار ادب عرفانی فارسی تا سده نهم قمری بررسی کند. در یک تقسیم بندی کلی می توان در این زمینه دو دیدگاه را تشخیص داد: 1. دیدگاه فلسفه گرا در آثار کسانی همچون سهروردی، سنایی و جامی...

کلام اشعری نه تنها دیرزمانی همچون نوعی راست کیشی اسلامی، سلطه و تفوق خود را بر سایر نحله های کلامی تثبیت کرده بود، بلکه از آغاز با تصوف و اندیشه های صوفیانه نیز پیوند یافته و بر آنها تاثیرات ژرفی نهاده است. آنچه به دنبال می آید، کوششی است برای نشان دادن برخی از ابعاد این پیوند، آن هم با توجه به کتاب مشهور تعلیمی صوفیان، یعنی مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه عزالدین محمود کاشانی. ...

این مقاله به بررسی و توصیف واژه های مرکب و بویژه اسامی و افعال مرکب از نظر وجود و یا عدم وجود هسته نحوی و معنایی می پردازد. بر این اساس، ابتدا ملاکهای تشخیص واژه مرکب از دیگر گروه های نحوی تعیین شده و سپس توصیف نحوی و معنایی این واژه ها ارائه گردیده است. از نظر معنایی، اسامی و افعال مرکب به سه دسته هسته گرا، هسته گریز و دوتایی تقسیم شده و حوزه های معنایی یا مفهوم هر یک از این دسته واژه ها همراه با مثال توصیف گردیده است...

در این مقاله، هدف ورود به مباحث فنی و گاه پیچیده زبان شناسی نیست بلکه بیان یک واقعیت بسیار ساده و در عین حال، قابل استفاده در امر واژه سازی زبان فارسی است. بدین معنا که با توجه به عملکرد طبیعی زبان برای بی نیاز کردن آن از خیل لغات و تعبیرات و اصطلاحات بیگانه، طریقی بسیار ساده و در دسترس، اما تقریبا فراموش شده در اختیار ماست که با شناسایی محققانه آن، مقداری از مشکل واژه سازی و معادل گزینی برطرف می شود و آن عبارت است از به کارگیری مجدد واژگان کهنتر زبان، که به دلیل تحولات آوایی و فرآیندهای واجی، شکل جدیدتری از آنها در زبان پدید آمده است که...

انگیزه های گوناگونی از دیرباز تاکنون باعث کوتاه کردن کلمات شده اند. اصل کمکوشی و دوری از تکلف و تسریع در امر انتقال و نیز بهره گیری از ظرفیتهای طبیعی زبان به منظور قرینه سازی و هرگونه تمهیدات ایقاعی و ضرورتهای شعری و به طور کلی استفاده درخور و بجا از ویژگی های هنری - تجمیلی -ادبی می تواند در زمره موجبات این امر قرار گیرد. تخصصی شدن شاخه های گوناگون و در هم تنیده علوم و فنون، که امروزه با کشف و ظهور یافته های نوپدید همواره فربه تر و پردامنه تر می شوند نیز بهره گیری از این ابزار را نه تنها مطلوبتر که ناگزیرتر ساخته است...

زمان گذشته افعال در هر دو زبان روسی و فارسی، بیانگر انجام عملی است که در زمان گذشته اتفاق افتاده است، با این حال با توجه به بررسی های صورت گرفته تفاوت فراوانی میان کاربرد شکل و معنای آن در هر دو زبان موجود است. در دستور زبان روسی، مقوله ای دستوری وجود دارد به نام گونه (نمود) فعل که به نحو گسترده ای بر معانی دستوری و لغوی افعال و بخصوص معانی زمان گذشته افعال تاثیر می گذارد، به عبارت دیگر، چون اکثر افعال دارای دو مصدر استمرار و مطلق هستند، معانی زمان گذشته در تقابل این دو مصدر آشکار می گردند...