فهرست مطالب
مجله فلسفه و کلام اسلامی
سال چهل و چهارم شماره 1 (بهار و تابستان 1390)
- تاریخ انتشار: 1390/05/01
- تعداد عناوین: 7
-
-
صفحه 11در این مقاله ابتدا مهم ترین ادله فخر رازی برای اثبات نظریه او در مورد «خلق اعمال» مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. هر سه دلیلی که وی برای رد ضرورت اختیار و تمام سیزده دلیلی که برای اثبات نظریه «کسب» خویش اقامه کرده است، ابطال شده اند. سپس تفسیرهایی که او با توجه به نظریه مذکور ارائه داده است، مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند. به این منظور، همه آیاتی که وی تحت تاثیر این نظریه، برخلاف معنای ظاهری تفسیر کرده است، جمع آوری شده و با توجه به سایر آیات، معنای ظاهری و متبادر از الفاظ و شان نزول آیات، و صحت و سقم برداشت های او معین و این نتیجه به دست آمده است که هیچ یک از برداشت هایی که فخر رازی تحت تاثیر نظریه خلق اعمال از آیات قرآن داشته، صحیح نیست.
کلیدواژگان: کسب، خلق اعمال، تسلسل، علم ازلی الاهی، اراده -
صفحه 29اگرچه برخی معتقدند که در بین فیلسوفان مسلمان اثری منحصرا درباره هنر و زیبایی شناسی نمی توان یافت، با بررسی آثار آن ها می توان مباحث مربوط به هنر و زیبایی شناسی را استخراج کرد. در این بین، قاضی سعید قمی از جمله اندیشمندان مسلمانی است که برخی از مباحث مربوط به هنر و زیبایی را در تعلیقاتی که بر میمر چهارم کتاب اثولوجیا نگاشته، به طور مستقل ذکر کرده است. پرسش بنیادین نوشتار حاضر این است که هنر و زیبایی نزد قاضی سعید قمی به چه معناست و او از چه منظری به این مقولات نگریسته است. مفروض مقاله حاضر این است که قاضی سعید در این اثر زیبایی را به زیبایی معقول و محسوس تقسیم کرده و زیبایی محسوس را تجلی زیبایی معقول می داند و جملگی زیبایی ها را تجلی زیبایی نورالانوار می داند. او در ادامه ضمن تاکید بر نقش خیال متصل و منفصل در آفرینش زیبایی، هنر را تجلی صورت زیبای هنرمند بر ماده محسوس می داند. وی زیبایی هنری را عاملی برای تکمیل زیبایی طبیعت می داند.
کلیدواژگان: تجلی، زیبایی، صورت، طبیعت، قاضی سعید قمی، عقل، هنر -
صفحه 43غرض از نگارش مقاله حاضر، انجام مطالعه ای تطبیقی میان آرای منطق دانان مسلمان در خصوص قضیه حقیقیه از یک سو و دیدگاه نلسون گودمن در باب گزاره های قانون وار از سوی دیگر می-باشد. از این رو، ابتدا تحلیل منطق دانان مسلمان از مفاد قضیه حقیقیه و نیز نظر گودمن در مورد گزاره های قانون وار را تقریر می کنیم و سپس با اخذ روی آوردی تطبیقی به تبیین مواضع خلاف و وفاق این دو دیدگاه می پردازیم. از این رهگذر روشن خواهد شد که ضمن وجود برخی اختلافات مبنایی، وجوه اشتراک بسیاری در این دو دیدگاه یافت می شود که تامل روش مند در آن ها به لحاظ معرفتی بسیار حائز اهمیت می-نماید. کلیت و تعمیم پذیری، تقویت و تایید شرطی های خلاف واقع، و برخورداری از قدرت تبیین علمی، و پیش بینی از مشترکات آن ها است. از سوی دیگر، برخلاف قضایای حقیقیه که محصول استقرا نیستند، گزاره های قانون وار برآمده از استقرا هستند.
کلیدواژگان: حقیقیه، گزاره های قانون وار، شرطی خلاف واقع، تبیین علمی، نلسون گودمن -
صفحه 63نظریه خدامحور معنای زندگی بر آن است که ربط و نسبت خاص با خداوند یکی از شرایط ضروری جهت معناداری زندگی می باشد. تفسیرهای مختلفی از این نظریه ارائه شده، اما مهم ترین تفسیر خدامحور نظریه هدف الاهی است. براساس این نظریه، تحقق بخشیدن به هدف خداوند تنها سرچشمه معناداری زندگی است. بر نظریه هدف الاهی نقدهای بسیاری همچون تقابل هدف خداوند با اخلاقی بودن و قدرت مطلق خداوند وارد شده، اما به اعتقاد تدئوس متز مهم ترین اشکال بر این نظریه، تقابل نظریه هدف الاهی با دیدگاه خدامحور معنای زندگی می باشد. براساس این اعتراض اوصافی که سبب می شود خداوند یگانه منبع معنا باشد (یعنی فرازمانی بودن، تغییرناپذیری، و بساطت) با هدفمند بودن خداوند در تعارض است. هدف این مقاله پاسخ دادن به این اشکالات براساس اندیشه های علامه طباطبایی می باشد. از دیدگاه علامه طباطبایی غایت خداوند از آفرینش، ذات متعالی خداوند است و انسان با حرکت ذاتی و ارادی خود مراتب وجود به سوی خداوند را سیر می کند و زندگی خویش را معنا می بخشد.
کلیدواژگان: معنای زندگی، هدف زندگی، غایت، دیدگاه خدامحور، نظریه هدف الاهی، غایت آفرینش، تدئوس متز، علامه طباطبایی -
صفحه 93از نور به عنوان موضوع فلسفه اشراق تفاسیر مختلفی ارائه شده است، اما بنا بر تفسیر منطبق با نظر سهرودی، نور رمز و نمادی است از آگاهی و خودآگاهی. لذا علم مدار فلسفه سهروردی است. مسئله بنیادی مقاله حاضر بررسی مشاهده یا شهود در مسئله محوری حکمت اشراق، یعنی علم اشراقی، است؛ و در صدد اثبات این فرض است که سهروردی همان گونه که قاعده اشراقی ابصار را در ادراکات باطنی جاری می داند، اصطلاح مشاهده یا شهود را نیز بر تمام مراتب ادراک حسی، خیالی، عقلی، و قلبی اطلاق می کند. در این تحقیق نتیجه گیری می شود که طبق نظر سهروردی حقیقت ادراک، در مراتب مختلف ادراکات ظاهری و باطنی، شهودی است. مشاهده و مکاشفه در عالی ترین مرتبه متعلق به مشاهده و مکاشفه قلبی و همچنین معرفت فوق ادراک عقلی است و حقیقت معرفت اشراقی نیز در این مرحله نهایی از شناخت شهودی عقل تحقق می یابد و به ظهور می رسد.
کلیدواژگان: معرفت شناسی اشراقی، ادراکات باطنی (عقلی، خیالی)، مشاهده (شهود)، اشراق، عقل شهودی -
صفحه 115از جمله مناقشات موجود در باب مفاهیم حرکت توسطی و حرکت قطعی آن است که کدام یک از این دو مطابق با حرکت واقع در عالم جسمانی است. در این نوشتار قصد بر آن است که با بهره گیری از زبان ریاضیات، به ارائه مدلی برای هریک از مفاهیم مذکور پرداخته و بدین ترتیب مسئله فوق بررسی و بازنگری شود. در نتیجه، حرکت توسطی راسم تابعی پوشا و حرکت قطعی راسم تابعی پیوسته از زمان حرکت به مسافت خواهد بود که با توجه به دو تعبیر مختلف از تعریف، یا یک به یک اند و یا در هیچ زیربازه ای از دامنه ثابت نیستند. بدین ترتیب، حرکت توسطی مانع تغییرات دفعی نبوده و حرکت قطعی به دلیل اتصالی که حرکت توسطی فاقد آن است، ضامن تدریجی بودن تغییرات جسم مفروض خواهد بود. لذا آن معنایی از حرکت که در خارج موجود است می باید حرکت به معنای قطع آن باشد.
کلیدواژگان: حرکت توسطی، حرکت قطعی، مدل سازی، تغییر دفعی، تغییر تدریجی، حرکت -
صفحه 137مسئله قرینه ای شر تنها استدلال ملحدان علیه خدا است؛ و نیز مسئله منطقی شر به مثابه مشکلی در میان خداباوران مطرح است. مسئله این مقاله این است که آیا نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی می تواند با اعتباری دانستن شرور، پاسخی برای این مسئله باشد؟ در این مقاله ضمن طرح مسئله شر در صورت های منطقی و قرینه ای آن، این پیش فرض را دنبال می کنیم که شر امری اعتباری است و وجود خارجی ندارد. اگر شر را اعتباری بدانیم، آن گاه براساس نظریه ادراکات اعتباری به کارگیری تصدیقات درباره شرور ممکن خواهد بود، و اطلاق صدق و کذب در مورد این گزاره های ناظر به شرور بر اساس ضوابط حاکم بر اعتباریات صحیح خواهد بود. البته صدق و کذبی که بر اساس تطابق با صورت وهمی است. همواره کسانی که شر را به نحوی عدمی یا وهمی دانسته اند با این مشکل از سوی دیگران مواجه بوده اند که اگر شر امری وهمی یا عدمی باشد، آن گاه چگونه راجع به آن می توان سخن گفت و تصدیقات مثبت و منفی در باب آن ها داشت؟ و شرور چگونه منشا اثر هستند؟ در نظریه ادراکات اعتباری ضمن بررسی چگونگی منشا اثر بودن شرور، ارتباط اعتباریات که شرور را نیز شامل می شوند با حقایق واقعی و عینی تبیین خواهد شد. مساله شرور با اقسام سه گانه آن (اخلاقی، طبیعی و مابعدطبیعی) از چالش برانگیزترین مسائل فلسفی و کلامی است که نه تنها ذهن خواص که ایمان عوام را هم بعضا مشوش ساخته است و امروزه مساله قرینه ای شر را در تمایز با مساله منطقی آن پناهگاه الحاد هم خوانده اند. در سنتهای فلسفی و کلامی از دیرباز تاکنون یکی از پاسخهای مهم به مساله شر، عدمی و نسبی قلمداد کردن شر است. به نظر می رسد می توان از نظریه بدیع و ابتکاری علامه طباطبایی در خصوص ادراکات اعتباری به تقریری نوین و به جهاتی متفاوت از نظریه های کلاسیک درعدمی و نسبی و وهمی بودن شر رسید و این مهم از طریق «اعتباری» دانستن «شر» به معنا و مفاد مدنظر علامه طباطبایی قابل تحقق است. از نظر علامه طباطبایی همه مفاهیم و گزاره های عملی در برابر ادراکات اخباری و حقیقی، اعتبار جعل و قراردادهای انسانی اند درجهت رفع حوائج و نواقصی زیستی و وجودی و فرونشاندن تمایلات و رغبات برخاسته از آن نیازها. ازجمله این اعتبارات حسن و قبح و به تبع آن خیر و شر است. ویژگی و معیار مهم در اعتباریات آن است که ما ناظر به غایات متصورمان آنها را مثلا خوب یا بد، خیر یا شر محسوب می کنیم نه اینکه امور به لحاظ نفس الامری چنین باشند. البته ادراکات اعتباری به جهت اثر و کار کرد و غایتی که بر آنها مترتب است ونیز منشاء وجودی و زیستی فردی یا جمعی که دارند مرتبط و مترتب بر واقع هستند و لذا معرفت بخش و معقولند هرچند برهان بردار نیستند و البته عقلانیت آنها از نوع دیگری (عملی) است. در پرتو «اعتباری» دانستن شرور به نظر می رسد هم مساله منطقی شر و هم مساله قرینه ای آن و هم منافات نداشتن وجود شرور با نظام حکیمانه الهی، تقریری خردپذیرتر می یابد. علاوه بر اینکه احساس و تجربه شر هم به عنوان یک واقعیت بشری به رسمیت شناخته می شود و انکار نمی شود.
کلیدواژگان: مسئله شر، ادراکات اعتباری، اعتباریات، حسن و قبح، خیر و شر، صدق، توجیه، علامه طباطبایی
-
Page 11In this essay the most important arguments of Fakhr ʾal-Dīn al-Rāzī for the theory that all acts are created only by God (khalq al-aʿmāl) are investigated. In the course of this investigation each of his three arguments rejecting the necessity of free will and all his thirteen arguments for proving his theory of occasional cause (kasb) are refuted. Subsequently, Fakhr ʾal-Dīn al-Rāzī’s interpretations of the Qur’an which are under the influence of this theory are criticized. In order to accomplish this, all of the Qur’anic verses, which as a result of this theory are interpreted by him in a way incongruous with their apparent meaning, are presented. His interpretations are evaluated taking into consideration other Qur’anic verses, the apparent meaning of the verses at issue, and the circumstances of their revelation (asbāb al-nuzūl), and it is concluded that none of the interpretations of Fakhr ʾal-Dīn al-Rāzī which are based on the theory of the “creation of acts” are valid.
-
Page 29It is widely held that although very few works by Muslim philosophers deal exclusively with art and beauty, nonetheless specific discussions on these subjects can be extracted from their works. This is certainly true in the case of Qāḍī Saʿīd Qummi, who gives a separate treatment of art and beauty in his commentary on the fourth chapter of the Uthulojiā (The Theology of Aristotle). The essential question of this article is: what are the meanings of beauty and art in the writings of Qāḍī Saʿīd Qummi? This article will show that Qummi divides beauty into intellectual beauty and sensible beauty, and states that sensible beauty is the manifestation of intellectual beauty, and hence all beauty is the manifestation of the Light of Lights, i.e. the Divine Reality.Along with an emphasis on the role of conjunctive and disjunctive imagination (i.e. the levels of being which are intermediary between the material realm, and dependent on and independent of the perceiver respectively) in the creation of beauty, Qāḍī Saʿīd Qummi considers that art is the manifestation the artist’s conception of beauty on sensible matter. As such he considers artistic beauty to be complementary to the beauty of nature.
-
Page 43The purpose of this article is to present a comparative study of the views of Islamic logicians on ‘verity-propositions’ and Nelson Goodman’s ideas on law-like statements. In order to achieve this, first we describe the analyses of Islamic logician of the meaning of factual proposition and Goodman`s presentation of law-like statements. Then, using a comparative approach, we explain the points of agreement and divergence of these two viewpoints. In this way it will be shown that despite a number of foundational differences, there are many similarities, the systematic investigation of which would have great scholarly importance. These similarities include: universality and possibility of being generalized, the strengthening and confirmation of counterfactual conditionals, and the capacity to give scientific explanation and prediction. As opposed to these similarities, law-like statements are derived from induction while verity-propositions are not so derived.
-
Page 63God-centered theories about the meaning of life maintain that a certain relationship with God is an essential condition for life to be meaningful. Different interpretations have been proposed in regard to this theory, but the most important God-centered interpretation is the Divine purpose theory. According to this theory, fulfilling God’s purpose is the only source of the meaningfulness of life. Different criticisms have been leveled against the Divine purpose theory such as the conflict between God’s purpose and God’s morality, as well as God’s omnipotence. However, according to Thaddeus Metz, the most important objection facing this theory is its incompatibility with some of the basic assumptions of all God-centered. According to this objection, the Divine attributes – such as atemporality, immutability and simplicity, which lead to the belief that God is the only source of the meaningfulness of life, are incompatible with God’s being purposive. The aim of this article is to provide answers to this objection based on the ideas of Allamah Tabataba’i. From his point of view, the Divine goal behind the creation of the world is His Transcendent Essence. This is to say that humans traverse the levels of being towards God through their innate and voluntary motion and thereby give meaning to their lives.
-
Page 93There are many commentaries on light in its role as the subject matter of illuminative philosophy. According to Suhrawardi, light is a symbol of “consciousness” and “self-consciousness”. Therefore “knowledge” is the pivot of Suhrawardi’s philosophy. The fundamental issue addressed in this study is the evaluation of vision or intuition in the essential topic of Illuminationist philosophy, that is, illuminative knowledge. This article is an attempt to prove that just as Suhrawardi considers the illuminative “principle of vision” to apply to inner perceptions, he also applies the term “vision” or “intuition” (shuhūd) to all levels of sensory, imaginary and rational perception, and also to intuitions of heart. The conclusion of this article is that according to Suhrawardi the reality of perception throughout the different levels of inward and outward perception is intuitive. Also, vision and mystical apprehension, on their most elevated levels, are vision and mystical apprehension of heart, constituting a higher level of knowledge than rational perception. The true illuminative knowledge finds its realization in this final stage of knowledge.
-
Page 115One of the debates concerning concepts of “medial motion” and “traversal motion” is the question of which of these two concepts of motion corresponds to motion in the corporeal world. In the present article we intend to employ the language of mathematics to present a model for each of these two concepts to study the above mentioned problem. As a result, medial motion represents a covering function and traversal motion represents a continuous function of motion across distance which, taking into account two different interpretation of the definitions, are either one-to-one or are constant in no sub-interval of the range. It is seen that, medial motion does not preclude sudden changes, and, because of the fact that continuity is absent in medial motion, traversal motion alone guarantees that changes in the moving body will be gradual. Consequently, the concept of motion which corresponds to motion in the external world is traversal motion.
-
Page 137The problem of evil, along with its three subdivisions (ethical, physical and metaphysical) is among the most challenging philosophical and theological problems. One of the most important answers which have been given to this problem from various philosophical and theological traditions from ancient times until today is to judge that evil is related to non-existence. It seems that on the basis of ʿAllāmah Ṭabāṭabā’ī’s innovative theory regarding conventional perceptions (idrākāt-i i’tibāri) one can derive a new formulation of the classic theories, which is in significant ways different from them, on the basis that evil is to be considered ‘conventional’ as the term is understood by ʿAllāmah Ṭabāṭabā’ī. As ʿAllāmah Ṭabāṭabā’ī understands it, all practical propositions relating to report-based or real perceptions involve the creation of human conventions for the sake of satisfying certain practical and existential needs and the inclinations arising from these. These conventions include ‘good’ and ‘bad’, and likewise, ‘good’ and ‘evil’. The crucial aspect of these conventions is that we name our concepts ‘good’ or ‘evil’ on the basis of our goals, as opposed to them having such qualities in themselves. Of course, conventional perceptions, in so far as their effects, functions, purposes, and individual or social sources are concerned are related to and based on reality. As such they are both capable of proving knowledge and are intelligible, even though they are not susceptible to demonstration and their intelligibility is of the practical variety. On the basis of the consideration of evil as conventional, it seems that this problem can find a satisfactory solution and it can be shown that the existence of evil does not contradict the existence of a universe based on a wise divine plan. Furthermore the experience of evil is also recognized in this theory as a human fact and is not completely denied as is the case with similar theories.
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.