فهرست مطالب

طبیعت ایران - سال دوم شماره 2 (پیاپی 3، خرداد و تیر 1396)

نشریه طبیعت ایران
سال دوم شماره 2 (پیاپی 3، خرداد و تیر 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/04/21
  • تعداد عناوین: 18
|
  • سخن مدیر مسئول
  • تصاویر بدون شرح
  • صفحات 2-5
  • دیدگاه ها
  • محمد خسروشاهی صفحات 6-13
    شرایط اقلیمی و توسعه نامتوازن و خارج از تحمل منابع طبیعی و محیط زیست، بسیاری از نقاط کشور را با تهدیدهای زیستی و اجتماعی- اقتصادی رو به رو کرده است. ‏از این نظر می توان گفت که ‏امروزه محیط زیست و منابع طبیعی کشور شرایط نگران کننده ای دارد. خشکیدگی جنگل های بلوط در غرب کشور و ‏جنگل های شمشاد در شمال، پدیده فرسایش بادی و ریزگردها از نواحی جنوب شرق کشور تا ‏مناطق جنوب و جنوب غرب و مناطق داخلی، شور شدن خاک و همچنین بحران منابع آب (سطحی، زیرزمینی و ‏آلودگی رودخانه ها) مشکلات متعددی را برای ساکنین این سرزمین به وجود آورده است. همه این موارد نشانه هایی از ‏تشدید پدیده خطرناک بیابان زایی در کشور است. اگرچه شرایط اقلیمی حاکم بر کشور در سال های اخیر تا حدودی بر این بحران ها موثر بوده اما بخش بزرگی از این آسیب ها، ناشی از فقدان نگاهی جامع و همه جانبه مدیریتی دست اندرکاران کشور ‏نسبت به منابع زیستی (خاک، آب، هوا، منابع طبیعی و محیط زیست) بوده است. در نتیجه در فرآیند های سیاست گذاری، تصمیم ‏گیری، ایجاد ساختار ها و اجرا نیز کمتر بدان پرداخته شده است. وضعیت ناگواری که اکنون در حوزه منابع زیستی با آن روبه رو شده ایم نه در یک سال و چند سال به وجود آمده بلکه نتیجه مدیریت ناصوابی است که در چند دهه گذشته صورت گرفته است. از این رو برای برون رفت از این وضعیت لازم است هم افزایی و انسجامی درخور در بخش های مختلف و مرتبط با منابع طبیعی و محیط زیست کشور ‏شکل بگیرد. در این مقاله اختصاصا به بحث بیابان زایی از نگاه مدیریت منابع آب پرداخته شده است.
  • مهدی پورهاشمی، علی اصغر معصومی، محمدرضا مروی مهاجر، خسرو ثاقب طالبی، فرهنگ قصریانی، ابراهیم عزیزخانی، پژمان پرهیزکار، جعفر حسین زاده، سیدکاظم بردبار، حسن جهانبازی گوجانی، مجید توکلی، یحیی خداکرمی، مرتضی ابراهیمی صفحات 14-19
  • خسرو ثاقب طالبی صفحات 20-25
  • نامه های علمی
  • عباس قمری زارع *، محبت علی نادری شهاب، مریم جبلی صفحات 28-35
    نگهداری ژرم پلاسم گیاهی در شرایط فراسرد (cryopreservation) قوه نامیه آنها را تا سالیان طولانی (حتی قرن ها) نگهداری می کند. موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در دو دهه گذشته دستاورد های بسیار موفقی در زمینه پروتکل های عملی حفاظت طیف گسترده ای از گونه های جنگلی، مرتعی، بیابانی و دارویی به دست آورده و نسبت به تاسیس بانک فراسرد (Cryo-Bank) گونه های منابع طبیعی کشور اقدام عملی کرده است. بانک فراسرد گونه های منابع طبیعی کشور یک طرح راهبردی و بلند مدت ملی است که نوید حفاظت بسیار طولانی مدت، کم هزینه و ایمن ذخایر توارثی گیاهی کشور را می دهد. با این اقدام مدبرانه و در اولویت قرار گرفتن گونه های در معرض انقراض، در معرض تهدید و گونه های نادر و انحصاری، می توان مطمئن و امیدوار بود که در آینده شاهد انقراض گونه های منابع طبیعی کشور نباشیم. همچنین در صورت نیاز می توان گونه منقرض شده را دوباره به طبیعت برگرداند.
    کلیدواژگان: ژرم پلاسم، منابع طبیعی، حفاظت در شرایط فراسرد، بانک فراسرد
  • نوشین طغرایی صفحات 36-48
    برای درک موقعیت انتشار امروزی گیاهان، توجه به وضع گذشته و روند تحولات آنها امری اجتناب ناپذیر است. ایران به علت گسترش و تنوع توالی های زمین شناسی در پهنه های مختلف دارای تنوع وسیعی از فسیل-ها است که از آن جمله می توان به فسیل های مهره دار ، بی مهره ، گیاهی و غیره اشاره کرد. میلیون ها سال طول می کشد تا موجودات زنده تبدیل به فسیل شوند. همچنین شرایط مناسب فسیل شدن مانند دفن در رسوبات و قرار نگرفتن در معرض هوازدگی و دیگر عوامل نیز باید مهیا باشد تا یک موجود به فسیل تبدیل شود. بنابراین می توان گفت فسیل ها سرمایه های تجدیدناپذیرند و حفظ و نگهداری آنها علاوه بر مطالعه و شناسایی این گنجینه های طبیعی امری اجتناب ناپذیر است.
    کلیدواژگان: دیرینهشناسی، فسیل، ایران، البرز، دوران دوم
  • شهلا صفیاری صفحات 49-57
    جنگل های مانگرو ایران در سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان واقع شده اند که از خلیج گواتر در شرق (دریای عمان) شروع شده و تا خلیج نایبند در غرب خلیج فارس گسترده اند. مانگروها در ایران از دو گونه انحصاری حرا (Avicenia marina) و چندل (Rhizophora mucronata) تشکیل شده اند. مانگروها برای رشد و توسعه در محیط ویژه خود که به طور مداوم تحت تاثیر جزرومد دریا و غرقاب قرار دارد، اقدام به تولید ریشه های هوایی، بذرهای زنده زا و تغییر در آناتومی برگ کرده اند. همچنین با بسیاری از اراضی و پدیده های طبیعی که بر توسعه آنها اثر دارند، در ارتباط بوده و سازگاری دارند. مساحت هسته مرکزی جنگل های مانگرو ایران 13214/16 هکتار است که 9777/96 هکتار آن منحصر به جزیره قشم و بندر خمیر می باشد. از مجموع اراضی باتلاقی و جزرومدی، فقط 8273/5 هکتار، از اراضی مرطوب و اراضی بین جوامع جنگلی 4017 هکتار و از سایر اراضی 1000/15 هکتار قابلیت توسعه به هسته مرکزی جنگل ها را دارا هستند. بنابراین مجموع اراضی غیرجنگلی قابل توسعه 13290/3 هکتار است و مجموع اراضی هسته مرکزی جنگل های مستقر و اراضی قابل تبدیل به جنگل 26504/5 هکتار است. با توجه به سطح وسیع اراضی مذکور بدیهی است مدیریت جنگل های مانگرو در ایران بر مبنای مدیریت توسعه ای خواهد بود که با برنامه ریزی های دقیق و ارائه ویژه نامه های مدون کوتاه مدت و بلندمدت اجرا می شود.
    کلیدواژگان: حرا، چندل، قشم، مانگرو
  • امیر نوربخش*، ابوالفضل کارگرفرد، فرداد گلبابایی صفحات 58-65
    برخی صنایع در دنیا همواره به دنبال ایجاد فن آوری تولید مواد و قطعات کامپوزیتی بر مبنای چوب و پلیمر و استفاده از آن بوده اند. بر اساس قوانین محیط زیستی اتحادیه اروپا جایگزینی 80 درصد قطعات بدنه و تزئینات داخلی خودروها، پروفیل های در و پنجره، کف سازی ساختمان ها ، و لوازم چوبی خانگی با این نوع کامپوزیت ها تا سال 2025 میلادی مد نظر است. اهمیت مواد لیگنوسلولزی به اندازه ای زیاد شده که این مواد امروزه به عنوان تقویت کننده پلاستیک ها مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. استفاده از ضایعات پلیمری و چوبی در دنیا موضوعی ارزشمند است که به دلایل متعددی از جمله ارزانی ، بازیافت پذیری ، ایجاد ارزش افزوده و کاهش انرژی مد نظر محققان قرار گرفته است. انواع پلیمرهای ضایعاتی شامل پلی پروپیلن (PP) و پلی اتیلن سنگین (HDPE) دارای حجم تولید بسیار بالایی هستند. علاوه بر آن پلی اتیلن ترفتالات (PET) ، پلی استایرن (PS) و پلی اتیلن سبک (LDPE) نیز از حجم تولید قابل توجهی برخور دارند. انواع گرمانرم ها که به شکل های مختلف تولید می شوند بعد از مصرف قابلیت بازیافت را دارند. نتایج تحقیقات در این زمینه نشان داده است که می توان از انواع ضایعات چوبی و سلولزی به همراه ضایعات پلیمری در ساخت کامپوزیت چوب-پلاستیک استفاده کرد.
    کلیدواژگان: ضایعات چوب، ضایعات پلاستیک، کامپوزیت، کاربرد
  • گفتگوها
  • مهردخت نجف پور نوایی صفحات 66-70
    گیاه دارویی Agrimonia eupatoria (غافث) از گیاهان دارویی چند ساله و مفید از تیره گل سرخیان است که در مناطق مختلف کشور پراکندگی دارد. این گیاه در رفع یرقان و درمان بیماری های کبد مورد استفاده قرار می گرفته است. در مطالعات اخیر خواص ضدویروسی، آنتی اکسیدانی، خواص ضدالتهابی و افزایش سوخت و ساز بدن در آن مشخص و تحقیقات بیشتری در ارتباط با بیماری ام اس (MS) روی آن انجام شده است. دمنوش این گیاه دارویی در دفع سنگ های صفراوی و درمان اسهال موثر است. تحقیقی به منظور بررسی جوانه زنی و امکان کشت این گیاه در قالب طرح فاکتوریل و طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. نتایج نشان داد که بذور تازه (بلافاصله بعد از برداشت) از قوه نامیه بیشتری بر خوردار بودند. بهترین تراکم کشت نیز 4 بوته در مترمربع بود. کشت های بهاره، قدرت بقای بهتری داشتند و بتاکاریوفیلن، بالاترین درصد ترکیب ها در اسانس برگ و گل این گیاه را تشکیل داد. این ماده به طور وسیع برای معطر کردن مواد آرایشی، صابون و مواد بهداشتی کاربرد دارد.
    کلیدواژگان: Agrimonia eupatoria، غافث، اسانس، تیره Rosaceae
  • گفتگوهای چالشی
  • صفحات 72-78
    در راستای اهداف مجله در بخش مصاحبه های چالشی، با دکتر محمدرضا مروی مهاجر و دکتر تقی شامخی، دو استاد فرهیخته و پیشکسوت منابع طبیعی از دانشگاه تهران، گفت وگویی انجام داده و نظر آنها را درباره وضعیت فعلی منابع طبیعی، شرایط حاکم بر اکوسیستم های جنگلی ایران و نحوه مدیریت بر جنگل ها جویا شدیم.
    امید است این گفت وگو، دیدگاه های متفاوت متخصصان و صاحبنظران منابع طبیعی را به اطلاع خوانندگان عزیز برساند. ذکر این نکته ضروری است که اگرچه ممکن است در بعضی موارد اختلاف نظرهایی در مورد مدیریت جنگل ها وجود داشته باشد، ولی هر دو نظر در نهایت بر اهمیت حفظ منابع طبیعی و جنگل ها تاکید دارند.
    بهره برداری از جنگل فقط برداشت چوب نیست
    در گفت و گو با دکتر محمدرضا مروی مهاجر، ایشان به مسائل مختلفی اشاره کردند. وجود مشکلات مدیریتی در حوزه جنگل های کشور، در تعارض بودن وظایف سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور با وظایف وزارت جهاد کشاورزی و نیاز به جداسازی پیکره این سازمان از این وزارتخانه، لزوم پیگیری اجرای طرح استراحت جنگل، توجه به جنبه های اکوتوریستی جنگل ها و تغییر نگرش روستاییان و جنگل نشینان از بهره برداری صرف به حفاظت از جنگل، بالا بودن تعداد دانشکده های منابع طبیعی و جنگل و ضرورت تجمیع آنها و غیره از جمله تاکیدات این استاد فرهیخته دانشگاه تهران است. مشروح این گفت و گو در پی می آید.
  • نگاهی به طبیعت ایران
  • فرزانه عظیمی، فاطمه آسیابی زاده صفحات 80-88
    دریاچه نئور بزرگ ترین دریاچه آب شیرین دائمی استان اردبیل محسوب می شود و این منطقه دارای پوشش گیاهی متنوعی از گیاهان خشک زی و آب زی است. در این حوزه تعداد 147 گونه متعلق به 34 تیره وجود دارد. تیره کاسنی (Asteraceae)، بقولات (Fabaceae)، نعنائیان (Lamiaceae) ، گندمیان (Poaceae)، جگنیان (Cyperaceae)و چتریان (Apiaceae) در مجموع حدود 60 درصد گونه های گیاهی منطقه را به خود اختصاص داده اند. گیاهان آبزی به سه فرم رویشی، پای آبی، شناور و غوطه ور قابل مشاهده است. برخی از این گونه ها از جمله Launaea acanthodes و Astragalus aegobromus از گونه های انحصاری ایران هستند. بیشترین جمعیت جانوری ماکروسکوپیک موجود در دریاچه را نوعی سخت پوست به نام گاماروس (نوعی میگوی) با نام علمی Gammarus fasciatus تشکیل می دهد. ذخایر فراوان گاماروس (49درصد از کل کف زیان تالاب) فضای مناسبی نیز برای پرورش ماهی قزل آلا فراهم کرده است. دریاچه نئور همچنین زیستگاه برخی از گونه های پرندگان مهاجر عبوری است. محدوده این دریاچه، به دلیل ضوابط خاص موجود در این منطقه، از سال 1348 به عنوان یک منطقه حفاظت شده محیط زیستی، تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد. تالاب های این دریاچه دارای ارزش های زیستگاهی، اکوتوریستی، زنبورداری ، کشاورزی و دامداری هستند. گونه های گیاهی مانندCarex hordeistichos، Eleocharis mitracarpa، Eleocharis palustris subsp. iranica، Cephalaria hirsuta و Veronica anagallis-aquatica subsp. michauxii در استان اردبیل، فقط از حوزه نئور گزارش شده است.
    کلیدواژگان: اردبیل، دریاچه نئور، پوشش گیاهی، گونه های انحصاری
  • آگهی
  • صفحات 89-91
  • ستون ها
  • دانشمندان ایرانی
  • معرفی گونه های گیاهی نادر و در معرض انقراض ایران
  • مهری دیناروند، بهنام حمزه صفحات 100-103
    گونه گاوزبان خوزستانی Echium khuzistanicum انحصاری استان خوزستان است. تنها رویشگاه این گونه در شمال اهواز (جاده اهواز به شوش، روستای الحایی)، حوضه دز و در منطقه نیمه استپی گرم قرار دارد. این منطقه در بخش دشتی استان و ناحیه صحارا- سندی واقع شده است. جمعیت این گونه در مساحتی حدود 100 متر مربع به صورت متراکم و در اطراف تک پایه هایی از آن به صورت پراکنده دیده می شود. بر اساس معیارهای IUCN این گیاه به عنوان گونه ای در معرض خطر انقراض محسوب می شود. رویشگاه گاوزبان خوزستانی تحت تاثیر عوامل تخریبی انسانی است. مشاهدات میدانی نشان داد، کشاورزی و راه سازی ازجمله عوامل اصلی تهدیدکننده این گونه انحصاری در منطقه به شمار می روند. بنابراین ضرورت دارد به عنوان یک ذخیره گاه ژنتیکی طبیعی مورد توجه خاص و حفاظت کامل قرار گیرد.
    کلیدواژگان: گونه انحصاری، در معرض خطر، تیره گل گاوزبان، گاوزبان خوزستانی، رویشگاه
  • اخبار علمی و تحلیلی
  • نقد کتاب
|
  • Abbas Ghamari Zare *, Mohabbat Ali Naderi Shahab, Maryam Jebelli Pages 28-35
    The cryopreservation of plant genetic resources could preserve their viability for many years, even centuries. Research Institute of Forests and Rangelands has had successful achievements on practical protocols for preservation of a wide range of forest, rangeland, desert and medicinal species during the past two decades and established the cryobank of natural resources species. The natural resources cryobank of Iran is a national long-term strategic plan, promising a very long-term, cost-effective and safe protection of plant genetic reserves of the country. This strategic action and prioritizing endangered, threatened, rare, and endemic species would hopefully prevent the specie's extinction of the country's natural resources in future. Also, if necessary, the extinct species could be brought back into nature.
    Keywords: Germ-plasm, Natural resources, cryopreservation, cryobank
  • Noushin Toghraie Pages 36-48
    To understand the current distribution of plants, pay attention to the past status and development trends is inevitable. Iran has diverse geological sequences consisting of a great assemblage of diverse fossils, i.e. vertebrates, invertebrates, and plants. It takes living organisms millions of years to become fossils. In addition, suitable conditions for fossilization like burial in sediments and not exposed to weathering as well as other factors should be provided, so that a living organism becomes a fossil. Therefore, fossils are nonrenewable resources and need be studied and preserved as natural treasures.
    Keywords: palaeobotany, fossil, Iran, Alborz, Mesozoic
  • Shahla Safiari Pages 49-57
    Iranian mangrove forests are located in the coast and islands of the Persian Gulf and Oman Sea, started from the Goiter Gulf in the East (Oman Sea) to the Nayband Gulf in the West Persian Gulf. Two endemic species i.e., Avicenia marina and Rhizophora mucronata forms the mangroves in Iran. For growth and development in an environment which is constantly under the influence of sea tide and flooding, mangroves produce aerial roots and viviparous seeds and change the anatomy of their leaves. Mangrove forests are also related and compatible with lots of lands and natural phenomena, affecting their development. The core area of mangrove forests in Iran is 13214.16 ha of which 9777.96 ha is related to the
    Qeshm Island and Khamir port. From total area of marsh and tidal lands, 8273.5 ha have the capability to be developed to forests. This figure is calculated to be 4017 ha and 1000.15 ha for the lands between forest communities and other lands, respectively. Therefore, the total area of non-forest lands is 13290.3 ha and the total area of established forests and the lands that could be converted to forest is 26504.5 ha. Due to the large surface area of the mentioned lands, it is evident that management of mangrove forests in Iran should be based on development management, executed with careful planning and short-term and long-term plans.
    Keywords: Avicenia marina, Rhizophora mucronata, Qeshm, Mangrove
  • Amir Nourbakhsh *, Abolfazl Kargarfard, Fardad Golbabaei Pages 58-65
    Some industries in the world are always looking for technologies to produce composite materials based on wood and polymers. Based on the European Union environmental legislation, replacing 80% of car body parts and interior trim, window and door profiles, flooring buildings, and wooden home appliances with this type of composites is targeted by 2025. The importance of lignocellulosic materials is high enough that the material is regarded as reinforced plastics by many researchers. The use of plastic and wood waste in the world is something worthwhile receiving high attention by researchers for various reasons including affordability, sustainability, added value, and reducing energy. Types of waste polymers including polypropylene (PP) and high density polyethylene (HDPE) have a very high production volume. In addition, polyethylene terephtalate (PET), polystyrene (PS) and polyethylene (LDPE) are also of considerable production volume. Types of thermoplastics produced in various forms can be recycled after use. Research in this field has shown that wood and cellulosic waste with plastic waste could be used in the manufacture of wood-plastic composites.
    Keywords: Waste wood, waste plastics, composite application
  • Mehrdokht Najafpour Navaei Pages 66-70
    Agrimonia eupatoria is a perennial medicinal species distributed in different parts of the country. It is used in treatment of liver diseases. Recent studies led to the discovery of antiviral, antioxidant, and anti-inflammatory properties as well as increased metabolism. Nowadays, more research is focused on the plant health benefits associated with MS disease. The herbal tea of this medicinal plant is effective in disposal of gallstones and treatment of diarrhea. This research was aimed to investigate the possibility of planting and germination of this species in a factorial experiment based on a randomized complete block design with three replications. The results showed that fresh seeds (immediately after harvest) had more viability. The best planting density was four plants per square meter. The spring plantings showed better survival. Beta caryophyllene had the highest percentage in the essential oil of flowers and leaves. This substance is widely used to aromatize cosmetics, soaps and hygiene products.
    Keywords: Agrimonia eupatoria, Essential oil, Rosaceae, agrimony
  • Farzaneh Azimi, Fatemeh Asiabizadeh Pages 80-88
    Neor Lake is the largest permanent freshwater lake in Ardabil province. The region has a wide variety of terrestrial and aquatic plants.There are 147 plant species, belonging to 34 families, in this area. Overall, about 60 percent of plant species in the study area are accounted for Asteraceae, Fabaceae, Lamiaceae, Poaceae, Cyperaceae, and Apiaceae. The aquatic plants are found in three life forms, including water floating, submerged and emerged. Some of these species, such as Astragalus aegobromus and Launaea acanthodes­, are endemics of Iran. The most abundant animal population in the lake is macroscopic crustacean, called Gammarus fasciatus. The abundant reserves of Gammarus (49% of total benthos of wetland) provide a suitable environment for salmon farming. Neor Lake is a habitat for some species of migratory birds. Due to the specific conditions of the region, Neor Lake has been announced as an environmental protected area since 1969 under the supervision of the Environmental Protection Agency. The wetlands of this lake have ecotourism, beekeeping, agriculture and animal husbandry values. Plant species such as Carex hordeistichos, Eleocharis mitracarpa, Eleocharis palustris subsp. iranica, Cephalaria hirsuta and Veronica anagalis-aquatica subsp. michauxii in Ardabil province have been only reported from Neor Lake.
    Keywords: Ardabil, Neor Lake, vegetation, endemic species
  • Mehri Dinarvand, Behnam Hamzehee Pages 100-103
    Echium khuzistanicum is an endemic species of Iran in Khuzestan province. The only habitat of this species is in north of Ahvaz (on the road of Ahvaz to Shoush, Alhaee village), Dez basin, and the warm steppe region. Its habitat is located in the Sahara-Sindian region. Echium khuzistanicum occupies an area of 100 m2 with a few scattered individuals in the area. Based on IUCN (International Union for Conservation of Nature), Echium khuzestanicum is an endangered species. The habitat of this species is affected by human activities. The field observations indicated that agriculture and road construction were the main threats to this species. Therefore, special attention and full conservation of this natural genetic reserve are needed.
    Keywords: endemic, endangered, Boraginaceae, Echium khuzistanicum, habitat