نشریه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ
پیاپی 5 (تابستان 1383)

استفاده از روش مهندسی خلاقیت TRIZ به عنوان یکی از موثرترین راهکارهای توسعه خلاقیت و نوآوری در مراکز تحقیق و توسعه بوده و راه حل های ابداعانه ای برای مسائل پیش روی پژوهشگران این مراکز قرار می دهد. این مقاله به معرفی TRIZ و کاربردهای آن در مراکز تحقیق و توسعه می پردازد.

پیدایش کامپیوترها تحقق بخشیدن به این آرزوی بشر بود که موجودی هوشمند و ساخته دست خود تولید کند که همانند انسان قدرت تصمیم گیری، تفکر و در بالاترین سطح دارای قدرت نوآوری و خلاقیت بشر باشد. این روند باعث شده دانش بشری به سمت پیاده سازی سیستمهایی پیش رود که دارای قدرت یادگیری و تکامل تدریجی به سمت بهبود کارایی باشند. آنچه که بیش از همه مورد توجه قرار گرفته است تولید نرم افزارهای قوی برای مدیریت این سیستمها می باشد. در این راستا تولید نرم افزارهایی که توانایی تعمیم و رشد کارایی را علاوه بر هوشمند بودن دارا باشند کمتر مورد توجه بوده اند.

با توجه به رشد روزافزون فناوری و اهمیت تحت کنترل درآوردن و کاهش ضایعات در فرآیندهای مختلف سازمان ها، نیاز به شناسایی و کنترل وضعیت فعلی فرآیندها از یک طرف و بهبودهای پله ای و سریع از طرف دیگر با استفاده از رویکردها و روش های نوین احساس می شود. در این مقاله ابتدا به معرفی روش شناسی شش سیگما و TRIZ پرداخته و سپس چگونگی به کارگیری مهندسی خلاقیت TRIZدر شش سیگما توضیح داده می شود.

کشف راه حل مسائل در اکثر علوم و صنایع مختلف معمولا کند صورت می گیرد. انتقال اطلاعات از رشته های مختلف علمی می تواند این سرعت را افزایش داده و تقسیم بندی و خلاصه سازی مسائل را ساده تر کند در این خصوص رویکرد خلاقیت شناختی TRIZ می تواند نقش بسیار موثری ایفا نماید. این رویکرد برای حل ابداعی مسئله ابزارهای طبقه بندی شده ای از علوم مختلف داشته و دارای چهارچوب بین رشته ای است. هدف آن استقرار سیستمی برای طبقه بندی نمودن تمام راه حل های شناخته شده و کاربرد آنها در حل مسائل جدید می باشد. در این خصوص تعامل راه حل های خلاق و ابداعانه طبیعت برای مسائل متنوع با روش TRIZ می تواند قابلیت های آن را افزایش دهد.

در این مقاله روش شناسی مبتنی بر شیوه های مهندسی خلاقیت TRIZ برای مهندسی مجدد و بهینه سازی جامع محصولات و فرآیندهای تولیدی ارائه می شود.

اساس TRIZ بر تئوری های مطرح شده توسط دانشمندانی مثل آلتشولر استوار می باشد که شامل چهل اصل اختراع و اصول نوآوری می باشند. آلتشولر به عنوان کارمند اداره ثبت اختراعات شوروی سابق در طول مدت خدمت خود اقدام به جمع آوری اختراعات انجام شده و ثبت موارد مشترک که منجر به تولید محصول جدید یا اختراع آن شده بود کرد و از اطلاعات بدست آمده چهل مورد را به عنوان اصلی ترین موارد که منجر به اختراع و ابداع می شوند برگزید و تئوری حل مساله ابداعی (TRIZ) را مطرح نمود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و امکان برقراری ارتباط دانشمندان با دنیای خارج، تئوری آلتشولر مورد توجه دیگر دانشمندان قرار گرفت و توسعه داده شد.

اساس QFD جمع آوری کلیه اطلاعات لازم در ارتباط با مصرف کننده می باشد که استفاده از این اطلاعات باعث طراحی محصول می شود. درجه بندی این اطلاعات توسط AHP صورت می گیرد. اطلاعات حاصل از سابقه استفاده باعث یکسری تغییراتی در طراحی محصول می گردد که این تغییرات اغلب در نقاط کلیدی طراحی می باشد. از نقاط ضعف QFD این است که وقتی به نقاط حساس در طراحی می رسد هیچگونه توانایی برای آنالیز و ایجاد راه حل ندارد بنابراین نیاز به یک ابزار کمکی می باشد و تنها ابزاری که در این حالت می توان از آن کمک گرفت استفاده از دانش مهندسی خلاقیت TRIZ باعث تولید مفاهیمی جهت کاهش نقاط منفی و بهبود در طراحی موجود می شود که با این روش می توان مهم ترین نتیجه و تابع هدف از اطلاعات مصرف کننده را استخراج نمود.

فرهنگ سازمانی موضوعی است که در سازمان از اهمیت ویژه ای برخوردار است فرهنگ سازمانی را می توان به عنوان ارزشهای و عقاید مشترکی که عمیقا توسط اعضای سازمان پذیرفته شده اند و به آن پایبند هستند تعریف نمود. یک فضای کاری مناسب جهت خلاقیت و نوآوری نیازمند مشارکت و آزادی بین ایده های کارکنان است. تحقیقاتی که در مورد شرکت هیولت پارکارد صورت گرفته مبین آن است که خلاقیت و نوآوری در سازمان به بهترین وجه ممکن ایجاد خواهد شد در صورتی که گامهای زیر طی شود. وجود جریان آزاد و باز اطلاعات، ریسک پذیری، وجود فعالیتهای ابتکاری در سازمان، اطمینان و احترام به اشخاص، آزادی عمل برای تجربه اندوزی و امکان ایجاد نمودن ایده های خلاق در سازمان.