فصلنامه منابع طبیعی ایران
شماره 4 (زمستان 1386)

برآورد میزان فرسایش خاک از لحاظ کیفی و کمی در یک حوزه آبخیز اهمیت بالایی دارد. در این مقاله از روش BLM برای ارزیابی کیفی فرسایش استفاده شده است. از آنجایی که از روش BLM نیز در روش های PSIAC وMPSIAC به منظور ارزیابی عامل های هشتم و نهم استفاده می شود لازم است تا این روش بهمراه روش ژئومرفولوژی ارزیابی گردد. بدین منظور حوزه آبخیز سرولایت در شمال جاده سبزوار – مشهد با مساحتی حدود35300 هکتار در نظر گرفته شد. در این منطقه پس از تهیه نقشه های پایه شیب، جهت، ارتفاع، سنگ شناسی و تفسیر عکس های هوایی، نقشه رخساره های ژئومرفولوژی تهیه گردید. نتایج بکارگیری روش BLM در رخساره های ژئومرفولوژی نشان داد که بین نتایج بدست آمده از روش BLM و روش ژئومرفولوژی هماهنگی قابل قبولی وجود دارد و رخساره های ژئومرفولوژی می توانند به عنوان واحدهایی برای برآورد فرسایش از روش BLM بکار روند. همچنین با توجه به اینکه در روش BLM عامل فرم آبراهه ها یکی از عامل های پیچیده است که امتیازدهی آن توسط کارشناس بسیار مشکل می باشد در این بررسی بجای عامل بالا، عامل تراکم زهکشی در هر رخساره ژئومرفولوژی مشخص شد. سپس ارتباط آن با فرسایش تعیین شد. آزمون تحلیل رگرسیونی ارتباط بین فرسایش و تراکم زهکشی در رخساره های ژئومرفولوژی بیانگر وجود رابطه مثبت و معنی دار در سطح اطمینان 99% می باشد. در نتیجه پیشنهاد می شود، بجای استفاده از عامل شکل آبراهه ها از تراکم زهکشی و تقسیم بندی مربوط به آن استفاده شود تا انجام آن برای کارشناس آسان تر باشد.

بهمن، یعنی حرکت تند و ناگهانی حجم عظیمی از مواد مختلف همراه با توده برف و یخ، به طوری که در مناطق کوهستانی و برفگیر ایران مانند ارتفاع های غربی کردستان نه تنها باعث تخریب اراضی کشاورزی و باغ ها، فرسایش خاک دامنه ها و افزایش رسوبدهی حوضه می شود بلکه سالانه جان عده ای بر اثر سقوط بهمن از دست می رود. این پژوهش به منظور شناسایی عامل های مؤثر در ایجاد بهمن در حوضه آبخیز شیان و توریور واقع در استان کردستان به عمل آمده است، برای دستیابی به هدف پژوهش ضمن تهیه نقشه گذرگاه های بهمن و آمار و اطلاعات، عامل های توپوگرافی، زمین شناسی، جمع آوری ژئومرفولوژی، هوا و اقلیم، برف سنجی، خاکشناسی، پوشش گیاهی و فرسایش و رسوب همراه با تهیه نقشه های مربوط جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده با استفاده از روش های آماری مانند ماتریس همبستگی (نرم افزار MSTAT-C) نشان می دهد که عامل های زمینی اصلی مؤثر در ایجاد بهمن عبارتند از عامل های توپوگرافی، خاکشناسی، پوشش گیاهی، ژئومرفولوژی و زمین شناسی و عامل های اقلیم شناسی نیز به ترتیب عبارتند از بارش ماهیانه برف (cm)، سرعت باد (m/s)، بارش کل ماهیانه، دمای بیشینه ماهیانه (°C)، ساعت های آفتابی و تبخیر ماهیانه (mm). در بین عامل های توپوگرافی، سطح گذرگاه، درصد شیب عمومی و ارتفاع به ترتیب اولویت در ایجاد بهمن مؤثرند. همچنین به منظور بررسی رابطه رخداد بهمن و فرسایش و رسوب، با استفاده از آزمون جفتی (T-test) معلوم شد بین میانگین داده ها اختلاف معنی دار است که تجزیه و تحلیل یاد شده بیانگر این واقعیت است که سقوط بهمن در حوضه های کوهستانی بهمن خیز با فرسایش خاک و افزایش رسوبدهی رابطه مستقیمی دارد.

برای تهیه نقشه های رقومی برخی از ویژگی های شیمیایی خاک، داده های ماهوار های سنجنده ایی تی ام ETM+ ماهواره لندست 7 مربوط به شهریور 1380 از منطقه شمال غربی شهرستان اصفهان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. تصحیح های هندسی ورادیومتریک، رادیومتریک، بر روی تصاویر انجام گرفت و تصاویر با دقت 58/0 پیکسل به ثبت رسیدند. پردازش هایی مانند بارزسازی تصاویر و تحلیل مؤلفه های اصلی (PCA)بر روی این داده ها اعمال شدند. 77 نمونه از خاک سطحی به صورت نمونه برداری تصادفی طبقه بندی شده تهیه و مورد تجزیه آزمایشگاهی قرار گرفتند. شاخص ها شوری(ECe)، اسیدیته، آهک و قلیائیت نمونه ها تعیین شدند. با قرار دادن لایه برداری نقط های نمونه ها بر روی تصاویر ماهوار های، درجه های روشنایی پیکسل های مربوطه نقاط نمونه برداری استخراج شدند. روابط همبستگی و رگرسیونی میان درجه های روشنایی و شاخص ها اندازه گیری شده مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که ضریب های همبستگی بین متفیرها بسیار پائین است. به طوری که ضریب های همبستگی برای باند های ETM+4، ETM+7 وETM+1 نسبت به دیگر باندها بیشتر بوده است. ضریب های رگرسیونی در مورد اسیدیته خاک های سطحی، معادل 50 درصد بدست آمد. لذا برازش مدل رگرسیونی مناسب بین متغیرها وجود نداشت که بتوان با اعمال آن بر تصویر، نقشه هایی از متغیر های خاک از راه این مدل تهیه نمود. لذا نقشه ها از روش طبقه بندی نظارت شده تهیه شد.

برای انجام کارهای حفاظتی در حوزه های آبخیز، استفاده از مدلی که توانائی برآورد رواناب، فرسایش و رسوب را در زمان ها و مکان های معین داشته باشد، ضروری به نظر می رسد. هدف از انجام این پژوهش بررسی کارائی مدل EUROSEM در شبیه سازی فرسایش، رسوب و رواناب در زیرحوزه تنگ رواق از حوزه آبخیز کارون جنوبی می باشد. منطقه مورد بررسی با مساحت 1 هکتار به 9 واحد کاری همگون تقسیم شده و سپس در هر واحد، شاخص های مختلف خاک، پوشش گیاهی و ویژگی های هندسی زمین اندازه گیری و جمع آوری شد. عمل واسنجی و اعتبار سنجی مدل روی شاخص های ورودی در 7 رخداد مختلف بارندگی صورت گرفت. بهترین واسنجی رواناب با کاهش هدایت هیدرولیکی و حرکت موئینگی و افزایش رطوبت اولیه و بهترین واسنجی منحنی رسوب-زمان با کاهش جداپذیری ذرات خاک با باران و افزایش ضریب زبری مانینگ و چسبندگی خاک صورت گرفت. نتایج اعتبار سنجی مدل نشان داد که مدل قادر است میزان کل رواناب، فرسایش و دبی اوج رواناب و رسوب را به خوبی شبیه سازی نماید. ولی در شبیه سازی زمان شروع رواناب، زمان رسیدن به دبی اوج رواناب و رسوب و دبی اوج رسوب موفق نیست. مدل همچنین در شبیه سازی رگبارهائی که دارای بیش از دو پالس بلند بارندگی هستند، موفق عمل نمی کند. مدل زمانی فرسایش خاک را به خوبی شبیه سازی می نماید که منحنی رواناب-زمان، آن رخداد را خوب شبیه سازی کرده باشد. مقایسه میزان اندازه گیری شده شاخص های حرکت موئینگی و چسبندگی خاک در زیر حوزه مورد بررسی با میزان پیشنهاد شده در جداول راهنمای کاربران مدل EUROSEM، نشان داد که تفاوت معنی داری بین آنها وجود دارد. بنابراین جداول مزبور جهت تعیین شاخص های نامبرده توصیه نمی شود و باید با توجه به شرایط محلی و ویژگی های خاک ها، تعدیل شوند.

شور و قلیایی شدن خاک ها دو فرایند غالب تخریب خاک در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد. این پژوهش به منظور ارزیابی قابلیت داده های ماهواره ASTER در شناسایی و جداکردن خاک های شور و قلیایی با استفاده از بررسی های صحرایی و نتایج آزمایشگاهی خاک ها، در دشت قزوین صورت گرفت. در این پژوهش ابتدا کلاس های طیفی منطقه مورد بررسی در تصویر استخراج و سپس با کمک اطلاعات جانبی و بررسی های صحرایی به کلاس های شوری و قلیائیت تبدیل و در نهایت نقشه های EC و SAR بدست آمدند. نمونه برداری صحرایی با روش نمونه برداری طبقه بندی شده تصادفی انجام گرفت. با استفاده از نقشه خاک موجود، در هر واحد نقشه خاک دست کم یک پروفیل به منظور بررسی تغییرات عمقی شوری و قلیائیت مورد بررسی قرار گرفت. شاخص های هدایت الکتریکی،pH، Na+،Mg2+، Ca2+ و بافت در نمونه های خاک اندازه گیری شد. از اطلاعات کمکی مانند نقشه مدل رقومی ارتفاع و شیب برای افزایش دقت طبقه بندی استفاده شد. NDVI، SRVI، PVI، SAVI، SI، BI و NDSI بررسی شدند. مولفه های اصلی تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد تلفیق مدل رقومی ارتفاع و همه باندهای سنجنده دارای بالاترین درستی بود. از طرفی مشاهده شد باندهای گرمایی دقت طبقه بندی را افزایش داد که تایید کننده نقش موثر این باندها در طبقه بندی خاک های شور و سدیمی است. در بین روش های پردازش تصاویر بررسی شده PCA دارای درستی بالایی بود. شاخص ها دارای درستی پایینی در جداسازی خاک های شور بودند. شاخص مطلوب دارای درستی کلی کمی بود، به نظر می رسد استفاده از همه اطلاعات طیفی و مکانی عامل مهم تری نسبت به استفاده از شاخص مطلوب برای گزینش بهترین ترکیب باندی در منطقه موردبررسی باشد. دقت طبقه بندی نقشه قلیائیت کمتر از نقشه شوری بود و در نقشه قلیائیت دقت طبقه بندی کلاس ها با قلیائیت متوسط کمتر از کلاس های با قلیائیت کم و زیاد بود.

شاخص بارش استاندارد (SPI) به عنوان شاخص منتخب به منظور بررسی خشکسالی های استان فارس، با استفاده از داده های بارش 26 ایستگاه واقع در داخل و خارج استان با طول دوره آماری مشترک 32 سال (78-1343) در مقیاس زمانی 12 ماهه محاسبه شد. در مرحله بعد با ترکیب مقدار شدت خشکسالی بدست آمده از روش SPI و زنجیره مارکف نسبت به ساخت ماتریس احتمال انتقال و ماتریس ایستایی منطقه اقدام شد. در نهایت وضعیت دراز مدت منطقه از نظر دوام خشکسالی ها و نیز طول مدت خشکسالی ها در 10 سال آینده پیش بینی شد. نتایج نشان داد که در ماتریس احتمال انتقال خشکسالی بیشترین احتمالات در بخش قطری ماتریس دیده می شود که بیانگر پایداری شرایط محیطی می باشد در ماتریس احتمال ایستایی خشکسالی درصد دوره هایی که منطقه در دراز مدت در آن باقی می ماند با احتمالاتی که شاخص بارش استاندارد ارائه می دهد هم خوانی دارد که نشان دهنده توانایی مدل زنجیره مارکف برای هشدار خشکسالی های استان فارس می باشد.

امروزه چگونگی استفاده از اراضی، عامل بسیار مهمی در ایجاد فرسایش و رسوبدهی حوزه های آبخیز به شمار می رود. به دلیل بی توجهی به این مسئله، فرسایش و تولید رسوب در حوزه های آبخیز افزایش یافته و پیامد های زیادی داشته است. هدف اصلی در این پژوهش تعیین سطح بهینه کاربری های اراضی به منظور کاهش میزان فرسایش و بالابردن درآمد ساکنان حوزه آبخیز خارستان در شمال غرب شهرستان اقلید واقع در استان فارس می باشد. به منظور انجام این پژوهش، ابتدا نقشه کاربری اراضی منطقه مورد بررسی با استفاده از تعدادی تصویر ماهواره ای لندست سال 2002 تهیه و مقادیر فرسایش کاربری ها به کمک مدل تجربی MPSIAC و سود خالص کاربری ها از تفاضل درآمد ناخالص و هزینه هر کاربری تعیین شد. پس از مشخص کردن محدودیت ها و توابع هدف، با استفاده از مدل برنامه ریزی خطی چندمنظوره و روش سیمپلکس، سطح بهینه کاربری های اراضی در منطقه مشخص شد. بهینه سازی انجام شده بر کاهش اراضی دیم و کشت آبی و افزایش اراضی باغی در منطقه تاکید دارد، به طوری که سطح اراضی باغی 1/377 درصد افزایش، سطح اراضی مرتعی بدون تغییر کاربری، سطح اراضی کشت آبی 78/72 درصد کاهش و سطح اراضی کشت دیم 3/80 درصد کاهش یافته است. همچنین نتایج نشان داد که در صورت بهینه سازی کاربری اراضی، میزان فرسایش خاک نسبت به شرایط فعلی به میزان 7/3 درصد کاهش و میزان سوددهی کل حوزه 63/162 درصد نسبت به شرایط قبل از بهینه سازی افزایش می یابد.

بررسی تغییرات ویژگی های ریخت سنجی رسوبات بستر منجر به درک وقایع هیدرولوژیکی حاکم بر یک سامانه آبخیز و مدیریت بهینه آن می شود. این پژوهش در رودخانه واز در استان مازندران به طول 30 کیلومتر با هدف بررسی تغییرات شاخص های ریخت سنجی رسوبات بستر در جهت پایاب انجام گرفت. به همین منظور پس از تعیین هفت مقطع در طول رودخانه واز رسوبات بستر در این مقاطع برداشت و شاخص های ریخت سنجی مربوط به این رسوبات شامل میانگین، انحراف معیار، چولگی، کشیدگی، نما،10d، 50d و90d، درصد شن، ماسه و سیلت و رس، بافت رسوبات، اندازه های بزرگ، میانگین و کوچک ذرات، عامل شکل، قطر ظاهری، کروی بودن، گرد شدگی و نسبت پهن شدگی اندازه گیری و محاسبه و تغییرات آن ها در جهت پایاب رودخانه بررسی شد. نتایج بدست آمده از پژوهش ضمن تایید تغییرات ویژگی های ریخت سنجی رسوبات بستر در طول بازه مورد بررسی نشان داد که شرایط مختلف طبیعی و فعالیت های انسانی در این حوزه شدت و روند تغییرات ویژگی های دانه بندی و ریخت سنجی رسوبات بستر رودخانه را به طور کامل تحت تاثیر قرار داده است.

پدیده فرسایش و جابجایی رسوب یکی از پیچیده ترین مسایل مدیریت حوزه زهکشی رودخانه ها می باشد که در بررسی های طرح های آبی اهمیت بسیاری دارد. اندازه گیری غلظت رسوب به روش های متداول به طور عموم مستلزم صرف وقت و هزینه زیادی بوده و گاهی نیز دارای دقت کافی نمی باشد. یکی از روش های نوین در حل مسائل مهندسی منابع آب و رودخانه استفاده از روش شبکه عصبی مصنوعی است که با الگوبرداری از شبکه عصبی مغز انسان، ضمن اجرای فرایند آموزش روابط درونی بین داده ها را استخراج کرده و در موقعیت های دیگر تعمیم می دهد. البته جهت رسیدن به یک مدل مطلوب مراحل آماده سازی داده ها، معماری شبکه، آموزش شبکه و اعتبار سنجی باید به گونه مطلوبی انجام گیرد. در این بررسی از داده های همزمان دبی آب و دبی رسوب ایستگاه آبسنجی ماشین واقع بر رودخانه زرد شهرستان رامهرمز جهت مدلسازی رسوب معلق روزانه استفاده شد. به این منظور بعد از رفع نواقص آماری و حذف داده های پرت، 80 درصد داده ها جهت آموزش و 20 درصد جهت آزمون شبکه مورد استفاده قرار گرفت. پس از استاندارد کردن داده ها با استفاده از داده های بسته آموزش، شبکه عصبی با الگوریتم پس انتشار ایجاد شد. همچنین با استفاده از لگاریتم داده های بسته آموزش رابطه رگرسیونی بین داده های دبی آب و رسوب برقرار شد. به منظور ارزیابی نتایج این دو روش از داده های بسته آزمون و از معیارهای RMS، MAE و R2 استفاده شد. نتایج نشان دهنده دقت بالاتر برآوردهای مدل شبکه عصبی (3184=RMS،1854 = MAE و 62/0=R2) در مقایسه با برآوردهای مدل رگرسیونی (3251=RMS، 1934=MAEو54/0=R2) می باشد.

این پژوهش در حوزه آبخیز چپ چپ- گمیش آباد یکی از زیر حوزه های آبخیز زنجانرود واقع درشمال غرب شهرستان زنجان با گزینش 32 خندق در بخش مرکزی منطقه مورد بررسی و با استفاده از اطلاعات بدست آمده از تفسیر عکس های هوایی مربوط به سال های 1335، 1346، 1380 و تصاویر ماهواره ای مربوط به سال های 1370 و 1377 همراه با عملیات میدانی و بازدید، موقعیت مکانی خندق های گزینشی انجام شده است. تجزیه و تحلیل داده ها و استخراج نتایج در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) با بکارگیری نرم افزار (ILWIS) و داده های سنجش از دور ((RS است. بنابر نتایج بدست آمده از این بررسی ها با افزایش سطح بالادست پیشانی خندق رشد طولی بیشتر می شود. یون سدیم که باعث انتشار یافتن ذرات ریز بویژه رس در خاک می شود در خندق هایی که گسترش بیشتری دارند، به میزان زیادی وجود دارد هر چه میزان مواد آلی وهوموس خاک بیشتر باشد پایداری خاکدانه ها زیادتر و در نهایت گسترش طولی خندق محدودتر می باشد. همچنین در منطقه مورد بررسی بارش های 24 ساعته با شدت بالاتر از 5/12 میلیمتر معادل 5/0 اینچ به عنوان یکی از عامل های موثر در رشد طولی خندق عمل نموده است.

ماهیت نامنظم و پراکنده حمل رسوب توسط رودخانه ها و به طور کلی تغییرات زمانی و مکانی رسوبدهی حوزه های آبخیز بویژه در دوره های سیلابی در بیشتر موارد منجر به تصمیم گیری ها و قضاوت نادرست و غیرواقعی در مورد رفتار فرسایش و رسوب حوزه های آبخیز می شود. به منظور برآورد رسوبدهی در زمان رخدادهای سیلابی مدل های تجربی مختلفی ارائه شده است که در زمینه دقت و درستی برآورد این مدل ها اطلاعات اندکی وجوددارد. در این پژوهش به منظور ارزیابی کارایی مدل های مختلف تجربی برآورد رسوب سیلاب های منفرد، اقدام به نمونه برداری از بار رسوبی رخدادهای سیلابی(5رخداد) در ایستگاه هیدرومتری و رسوب سنجی پل دوآب (رودخانه قره چای استان مرکزی) شد. نمونه برداری همزمان غلظت و ثبت دبی جریان در رخدادهای سیلابی به گونه ای انجام شد که شاخه های نزولی و صعودی هیدروگراف سیلاب های یاد شده را شامل شود. با داشتن میزان مشاهده ای از رسوبدهی رخدادهای سیلابی میزان دقت و درستی مدل ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج ارزیابی با شاخص های مختلف نشان می دهد که به طور کلی مدل های تجربی ارائه شده دو نوع برآورد متفاوت از خود نشان می دهند، یکدسته از مدل ها برآورد بیش از اندازه واقعی داشته اند که شامل مدل MUSLE و تغییر شکلهای این مدل می باشد و دسته دوم مدل ها برآورد زیر اندازه واقعی داشته اند که مشتمل برمدل های روندیابی رسوب و منحنی های سنجه رسوب یک خطی و حد وسط با ضریب درستی MVUE می باشد. درخاتمه به منظور اصلاح برآورد مدل های مختلف میزان مشاهده ای به عنوان مبنای کار قرار گرفت و توان معادله های تجربی درستی شد.

تعیین اثرگذاری برش وگزینش بهینه ارتفاع آن بر رشد درختچه های مسن تاغ(Haloxyllon aphyllum) از جمله نیازهای پژوهشی در حفظ پایدار و تداوم پوشش در عرصه های تاغ کاری شده در مناطق بیابانی به شمار می آید. به همین منظور در آبان ماه 1373 محدوده ای به وسعت 3 هکتار در جنگل های دست کاشت مسن تاغ منطقه اشکذر که آثار پژمردگی در آنها قابل دیدن بود، گزینش و نسبت به برش درختچه های آن برابر برنامه پیش بینی شده در طرح اقدام شد. این پژوهش در قالب طرح آماری کرتهای خرد شده با دو تیمار اصلی تراکم موجود و کاهش یافته به نصف و 4 تیمار فرعی برش از سطح زمین (ارتفاع حدود 10 سانتیمتر)، 35 و 70 سانتیمتر و تیمار شاهد(بدون برش) اجرا شد. با گذشت یک سال از برش درختچه ها، اندازه گیری میزان رشد قطری و ارتفاعی آنها به همراه گیاهان شاهد آغاز و هر ساله در زمان مشابه تا سال1379 ادامه یافته است. نتایج نشان داد که در سطح تراکم مورد بررسی، میزان رشد قطری و ارتفاعی گیاهان تفاوت معنی داری ندارند ((p<0.05، اما سطوح برش بر آنها اثرهای بسیار معنی داری دارند(p<0.01). در بین تیمارهای آزمایشی برش شده، دستیابی به درختچه های حجیم تر با برش از ارتفاع 35 و 70 سانتیمتری بدست می آید، اما برش 35 سانتیمتری با داشتن برتری های دیگر به عنوان شیوه مناسب در این عرصه و مناطق مشابه پیشنهاد می شود.

این پژوهش در جنگل دویسه به مساحت 660 هکتار واقع در شمال شرقی شهرستان مریوان در استان کردستان صورت گرفت. عنصر اصلی درختی این جنگل بلوط می باشد که سه گونه از آن بنام های برو، مازودار و وی ول در این جنگل وجود دارند. ابتدا با استفاده از یک شبکه نمونه برداری مستطیلی شکل به ابعاد 300 *150 متر، 103 قطعه نمونه در منطقه مشخص شد. سپس با در نظر گرفتن عامل های فیزیوگرافی (ارتفاع از سطح دریا، جهت جغرافیایی و درصد شیب) و نیز نقشه گروه های اکولوژیک گیاهی جنگل، واحدهای همگن رویشگاهی مشخص و 38 نمونه خاک از واحدهای همگن جمع آوری و تجزیه شدند. در نهایت با استفاده از تجزیه و تحلیل مؤلفه های اصلی (PCA) تاثیر تعدادی از مهم ترین عامل های ادافیکی (12 متغیر) بر جست دهی گونه های مختلف بلوط بررسی شد. نتایج نشان داد که در هر دو دامنه شمالی و جنوبی مهم ترین عامل تاثیرگذار بر جست دهی بلوطها، pH خاک می باشد به طوری که در قسمت هایی از دامنه شمالی که pH خاک در حد خنثی است، بهترین شرایط برای جست دهی بلوط ها فراهم می باشد. در دامنه جنوبی نیز افزایش pH خاک و نیز کاهش پتاسیم خاک بمقدار کمتر از 190 قسمت در میلیون، بهترین شرایط را برای جست دهی بلوط ها فراهم می سازد.

خروج چوب از محل قطع به کنار جاده جنگلی، بیشترین هزینه های مربوط به عملیات بهره برداری را در بر می گیرد. هدف از این بررسی ارائه روشی برای ارزیابی تولید و هزینه چوبکشی با ماشین چوبکشی چرخ لاستیکی تاف در سامانه گرده بینه کوتاه در جنگل آموزشی - پژوهشی خیرودکنار نوشهر می باشد. در این بررسی بعد از مشخص نمودن اجزای کار یک نوبت چوبکشی از محل قطع تا محل انباشت کنار جاده تعداد 46 مورد چوبکشی زمان سنجی شد. علاوه بر اندازه گیری زمان اجزای مرتبط با یک نوبت چوبکشی، متغیرهایی مانند فاصله چوبکشی، شیب طولی مسیر چوبکشی، تعداد گرده بینه در هر نوبت بار، حجم بار و گونه درخت ثبت شد. با تجزیه و تحلیل داده ها، معادله ریاضی پیش بینی زمان چوبکشی تعیین شد. میزان تولید با به شمار آوردن زمان های تاخیر و بدون آن به ترتیب 93/5 و 33/8 مترمکعب در ساعت برآورد شد. نرخ ماشین نیز 443929 ریال در ساعت برآورد شد. به منظور تعیین هزینه چوبکشی از مدل هزینه یابی پیشنهادی دستور کار طرح بهره برداری سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری کشور استفاده شد، در نتیجه هزینه چوبکشی هر متر مکعب با به شمار آوردن زمان های تاخیر و بدون آن، به ترتیب 74861 و 53279 ریال است. جمع تاخیرها، زمان حرکت بدون بار و زمان حرکت با بار بیشترین زمان اجزای چوبکشی با تاف را تشکیل می دهند. بررسی اثر تغییرات هر یک از متغیرها روی زمان چوبکشی ماشین تاف و در نتیجه تغییر هزینه چوبکشی نشان داد که افزایش هر یک از متغیر ها، باعث افزایش هزینه به صورت خطی می شود و تنها با افزایش کارکرد سالیانه هزینه چوبکشی به ازاء هر متر مکعب به صورت سهمی شکل، کاهش می یابد.

به منظور بررسی قابلیت داده های سنجنده +ETM ماهواره لندست 7 در برآورد موجودی سرپای توده های راش، داده های رقومی این سنجنده مربوط به خرداد 1380 مورد استفاده قرار گرفتند. این پژوهش در استان مازندران و در جنگل های سنگده تحت پوشش شرکت چوب فریم و در وسعتی بیش از 2000 هکتار انجام شد. تطابق هندسی تصاویر به روش Orthorectification و ارزیابی آنها با استفاده از لایه برداری جاده ها انجام گرفت. جهت بررسی رابطه بین مشخصه موجودی سرپا و داده های رقومی در باندهای طیفی، تعداد 95 قطعه نمونه زمینی به صورت انتخابی و به ابعاد 60×60 متر برداشت شدند. برداشت نمونه ها از توده های راش خالص واقع در دامنه هایی با جهت شمالی صورت گرفت. در محل قطعه های نمونه قطر برابر سینه درختان قطور تر از 5/12 سانتی متر اندازه گیری و حجم سرپای درختان بر پایه جدول های تاریف برآورد شد. همچنین مختصات مراکز قطعه های نمونه با GPS تعیین و بر پایه آنها نقشه رقومی قطعه های نمونه تهیه شد. با استفاده از این نقشه داده های رقومی متناظر با قطعه های نمونه از باندهای طیفی استخراج شد. انطباق لایه برداری جاده ها با مسیرهای متناظر بر روی تصاویر تطابق یافته و خطای 58/0 پیکسل بیانگر تصحیح هندسی مطلوب تصاویر در این پژوهش بود. بررسی های آماری برای تعیین رابطه بین مشخصه یاد شده با ارزش های رقومی باند های طیفی صورت گرفت. بر پایه شاخص همبستگی پیرسن، داده های باند4 (مادون قرمز نزدیک) و باند 4 ادغام یافته با باند Pan، بیشترین میزان همبستگی را با موجودی سرپا به ترتیب 70/0- r=و 72/0- r=، (P<0.01) نشان داده اند. در تحلیل رگرسیونی بیشترین میزان ضرایب همبستگی در مدل های خطی ساده و سهمی با لگاریتم موجودی سرپا برای باند4 به ترتیب برابر با 74/0- =B و 77/0-=r و برای باند 4 ادغام یافته به ترتیب 76/0- و 80/0- کسب شدند.

بهره برداری، حفاظت و حمایت از منابع طبیعی و بویژه جنگل نیازمند برنامه ریزی است. برنامه ریزی اصولی نیاز به اطلاعات کمی و کیفی از وضعیت جنگل دارد و دستیابی به این اطلاعات با آماربرداری از جنگل میسر می شود. در این پژوهش به منظور بهینه سازی روش نمونه برداری شش درختی، از داده های طرح پژوهشی تعیین مناسب ترین روش آماربرداری برای جنگل های طبیعی شمال ایران استفاده شد (زبیری، 1355). این داده ها مربوط به منطقه ای به مساحت 60 هکتار در بخش پاتم جنگل آموزشی و پژوهشی خیرودکنار می باشد. سه فرضیه بر روی این داده ها مورد بررسی قرار گرفت ، اول شعاع قطعه نمونه، فاصله مرکز قطعه نمونه تا درخت nام به متر به اضافه نصف قطر درخت nام به متر(که همان روش پیشنهادی پرودان است)، دوم شعاع قطعه نمونه، فاصله مرکز قطعه نمونه تا درخت nام به متر به اضافه تمام قطر درخت nام به متر و سوم، شعاع قطعه نمونه، فاصله مرکز قطعه نمونه تا درخت nام به متر به اضافه تمام قطر درخت nام به متر و همچنین نصف فاصله بین درخت nام وn+1ام به متر باشد. پس از محاسبه سطح برش برابر سینه در هکتار و تعداد درهکتار برای هر قطعه نمونه (240 قطعه نمونه) این دو مشخصه برای کل جنگل با استفاده از میانگین های وزنی، حسابی واصلاح شده با عامل تصحیح اریب بدست آمد. این نتایج با نتیجه بدست آمده از آماربرداری صددرصد مورد مقایسه و آزمون قرار گرفت. نتایج نشان داد که استفاده از میانگین های وزنی و فرضیه دوم برای برآورد سطح برش برابر سینه در هکتار و میانگین های اصلاح شده و فرضیه سوم برای برآورد تعداد در هکتار مناسب تر است.

در این پژوهش برخی از ویژگی های نهال راش در سه توده مختلف راش با تاج پوشش های بسته (85 درصد)، نیم بسته (55 درصد) و باز (15 درصد) واقع در منطقه فریم سوادکوه (ارتفاع 1400 متر از سطح دریا) مقایسه شدند. در هر یک از توده های یاد شده، پس از خراش سطحی در چهار کرت یک متر مربعی مبادرت به کاشت بذر راش در هشت ردیف هشت تایی شد. نتایج نخستین دوره رویش نشان داد که میزان جوانه زنی در توده های کشت شده تغییری نکرد. زنده مانی و رویش طولی در زیر تاج پوشش باز پایین ترین میزان (20 درصد) را داشت اگرچه این ویژگی در تاج پوشش های بسته و نیم بسته به لحاظ آماری متفاوت نبودند. در توده های بسته و نیم بسته حدود 50 درصد نهال ها از شادابی خوب و میانگین بهره مند بودند و در توده باز بیشتر نهال ها به شدت رنگ پریده ظاهر شده بودند، به طوری که نهالی که دارای شادابی خوب و یا میانگین باشد در آن یافت نشد. به طور کلی از نتایج این پژوهش می توان جمع بندی کرد که زنده مانی، رشد و شادابی نهال های راش در تاج پوشش های متراکم تر، مطلوب تر از آنها در تاج پوشش باز است. به نظر می رسد که در جنگل های راش، ایجاد توده هایی که در برش اولیه بتواند تاج پوشش نیم بسته تا نیم باز با شدت 60-40 درصد را تامین نماید مناسب برای زاد آوری، استقرار و رشد مطلوب نهال راش در این مرحله از دخالت جنگل شناسی باشد.

جنگل های زاگرس از نظر وسعت، پراکنش، تنوع گونه ای و فرآورده های جنگلی نقش بسیار مهمی در زندگی بخش عظیمی از ساکنان خود را بر عهده دارند و در عین حال یکی از مهم ترین منابع بیولوژیکی و ذخایر ژنتیکی ایران به شمارمی آیند. یکی از ویژگی های مهم جامعه های گیاهی، الگوی مکانی درختان می باشد. هدف نهایی کشف الگوهای مکانی، تشکیل و ارائه فرضیه های مربوط به ساختار جامعه های بوم شناختی است. به طور کلی جنگلداری با الگوی مکانی درختان در جنگل رابطه مستقیم دارد. با توجه به اهمیت جنگل های زاگرس از طرفی و بررسی الگوی مکانی از طرف دیگر به عنوان معیاری برای کنترل تغییرات و پایش جنگل، در این بررسی الگوی مکانی در جنگل های زاگرس مورد بررسی قرار گرفته و روش مناسبی برای دستیابی به آن ارائه می شود. برای این منظور، جنگل سروک در استان کهگیلویه و بویراحمد در نزدیکی شهرستان یاسوج به عنوان منطقه مورد بررسی گزینش شد. یک محدوده به مساحت 30 هکتار مورد آماربرداری صد در صد قرار گرفت و موقعیت هر یک از درختان به منظور تهیه نقشه موقعیت مکانی به روش آزیموت و فاصله، برداشت شد. سپس با استفاده از شاخص نزدیکترین همسایه الگوی مکانی کل منطقه، «پراکنده» تعیین شد. همچنین مساحت های مختلف قطعه نمونه دایره ای از 5، 10، 15، 20 و 25 آر بر روی نقشه موقعیت مکانی درختان آزمون شد و با توجه به وضعیت الگوی مکانی کل منطقه، سطح قطعه نمونه 15 آر به عنوان مناسب ترین سطح قطعه نمونه برای بررسی الگوی مکانی منطقه مورد بررسی گزینش شد.

این پژوهش با هدف ارزش گذاری اقتصادی تخصیص زمین به گردشگری در منطقه مورد بررسی انجام شده است. منطقه مورد بررسی پارک” قلعه دره سی“به مساحت 5/4 هکتار در حومه شهر کلیبر از توابع استان آذربایجان شرقی است. به این منظور از” روش هزینه دسترسی“برای تعیین ارزش اقتصادی زمین پارک یاد شده استفاده شده است. اطلاعات مربوط به بازدیدکنندگان پارک نیز از راه توزیع پرسشنامه بدست آمده است. ناحیه های اطراف پارک بر پایه مبادی سفر و هزینه دسترسی به پارک به ناحیه های هم مرکزی تقسیم و تابع خواسته مراجعه کنندگان نسبت به هزینه دسترسی بر پایه تعداد بازدیدکننده از هر زیرناحیه به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت ساکن در آن ومبلغ هزینه مسافرت برآورد شده است. با در نظر گرفتن ورودیه ای فرضی و استفاده از تابع خواسته بازدیدکنندگان به هزینه دسترسی، تعداد بازدیدکنندگان مورد انتظار در ورودیه های مختلف برآورد شده است. تابع خواسته پارک بر پایه تعداد بازدیدکننده مورد انتظار و مبالغ مختلف ورودیه های فرضی هم برای گردشگران آخر هفته و هم برای بازدیدکنندگان آثار تاریخی محاسبه شده و با محاسبه انتگرال توابع خواسته یاد شده نیز ارزش اقتصادی پارک محاسبه شده است. با محاسبه درآمد خالص مورد انتظار در هر هکتار از پارک و درآمد خالص مورد انتظار به ازای هر میلیون ریال سرمایه گذاری در پارک، این کاربری با سایر کاربری های منطقه مقایسه شده است. گرچه پارکداری نسبت به سایر کاربری ها درآمد بیشتری دارد با این وجود تمایل بخش خصوصی به فعالیت در زمینه های مربوط به گردشگری ناچیز است که از محدودیت توان سرمایه گذاری و حجم بالای سرمایه مورد نیاز در پارکداری ناشی می شود.

در این بررسی برای ارائه روش مناسب از نظر دقت وهزینه درآماربرداری از جنگل های حفاظتی، روش خط نمونه، بر پایه فاصله بین درختان وروش خط نمونه بر پایه نظریه احتمالات برای مقایسه گزینش شد. متغیرهای مورد بررسی?شامل تعداد درختان درهکتار، سطح تاج پوشش و سطح مقطع برابر سینه (مناسب برای جنگل های حفاظتی) بود. به این منظور با استفاده ازیک شبکه آماربرداری به ابعاد 100*100متر، تعداد 48 خط نمونه با طول 40 متر برداشت شد. برای مقایسه نتایج روش های نمونه برداری با متغیر های واقعی جامعه آماری، منطقه ای به مساحت 53/49 هکتار آماربرداری صد درصد شد. نتایج بدست آمده از آزمون t نشان داد که میانگین متغیرهای مورد بررسی در روش خط نمونه بر پایه فاصله بین درختان به میانگین واقعی بدست آمده ازآماربرداری صددرصد نزدیک بوده و اختلاف معنی داری ندارد. برای مقایسه توزیع تعداد درهکتاردر طبقه های سطح تاج پوشش و رویه زمینی، روش های نمونه برداری با روش آماربرداری صددرصد، از آزمون K.S (کولموگرف- اسمیرنف) استفاده شد. نتایج نشان داد که روش نمونه برداری خط نمونه بر پایه فاصله بین درختان از نظر توزیع تعداد در هکتار درطبقه های سطح تاج پوشش و سطح مقطع برابر سینه اختلاف معنی داری با روش آماربرداری صد درصد ندارد. بنابراین از بین دو روش فوق، روش نمونه برداری خط نمونه بر پایه فاصله بین درختان به واقعیت نزدیک تر بوده و برای آماربرداری منطقه مناسب تشخیص داده شد.

قطع درختان با اره موتوری از مولفه های متکی به کارگر در تمام فعالیت های بهره برداری به شمار می آید که به دلیل محدودیت زمانی و اینکه باید در زمان خاصی از سال انجام شود، ازاهمیت وی‍ژه ای برخوردار است. به منظور مشخص نمودن کارایی روش قطع فعلی در جنگل های اسالم و بدست آوردن راه هایی برای ارتقای روش ها و سازمان دهی گروه قطع این بررسی در این منطقه صورت گرفت.به این منظور پارسل های 318، 319، 321، 322، 365، 367 از سری 3 ناو برای بررسی گزینش شدند. در این بررسی اجزای یک چرخه قطع مشخص و تعداد 131 چرخه قطع برداشت شد همراه با برداشت زمان اجزای کار قطع، عامل هایی مانند قطر درختان در محل قطع، فاصله بین درختان نشانه گذاری شده، شیب طولی و شیب عرضی دامنه برداشت شد. پس از تجزیه و تحلیل داده ها و تعیین معادله ریاضی پیش بینی زمان چوبکشی، نتایج زیر بدست آمد. بهترین مدل زمان انجام قطع به صورت تابعی از متغیرهای مستقل قطر درخت در محل قطع، فاصله بین درختان و شیب طولی در هر چرخه قطع می باشد. احراز اعتبار مدل نشان داد که مدل از اعتبار آماری لازم برخودار است. تعداد درختان قطع شده در هر ساعت کار 13 اصله (2/84 متر مکعب در ساعت) بدون به شمار آوردن زمان های تاخیر و 10 اصله (5/66 متر مکعب درساعت) با به شمار آوردن زمان های تاخیر بود. به منظور تعیین هزینه قطع از مدل هزینه یابی پیشنهادی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور استفاده شد. که بر پایه محاسبات انجام شده هزینه قطع هر درخت با به شمار آوردن زمان های تاخیر 23343 ریال و بدون به شمار آوردن زمان های تاخیر 18424ریال بود. بررسی اثر تغییرات هر یک از متغیرها روی زمان انجام کار و در نتیجه تغییرات هزینه های قطع نشان داد که با افزایش قطر درختان هزینه های قطع یک متر مکعب چوب کاهش و با افزایش شیب طولی و فاصله بین درختان هزینه قطع یک مترمکعب چوب افزایش می یابد. تاخیرها بعد از زمان لازم برای بن زنی و بن بری بیشترین زمان را به خود اختصاص می دهند.

این پژوهش با هدف تعیین تنوع رستنی های چوبی در چهار عرصه جنگل کاری 15 ساله افرا پلت در جنگل های پایین بند حوزه صنایع چوب و کاغذ مازندران انجام شد. در هر یک از قطعه های جنگل کاری سه پلات 20*20 متر مربعی و یک پلات نیز به عنوان شاهد در عرصه جنگل طبیعی پیرامون آنها پیاده شد. نوع گونه و تعداد رستنی های چوبی در هریک از پلات ها شمارش شده و قطر و ارتفاع گونه های زادآوری شده با ارتفاع بیش از 3/1 متر مورد اندازه گیری قرار گرفت. تنوع گونه ای با استفاده از تابع شانون وینر و شاخص یکنواختی و غنا به ترتیب با استفاده از شاخص های سیمپسون و منهینیک بررسی شد. نتیجه این بررسی نشان می دهد که حدود 18 گونه درختی و درختچه ای در عرصه های دست کاشت بطور طبیعی ظاهر شده اند. نتایج بررسی در رویشگاه های نوده و تلوکلا نشان می دهد از نظر میزان شاخص تنوع شانون وینر تفاوت معنی دار آماری بین منطقه های جنگل کاری شده با گونه افرا پلت و جنگل طبیعی منطقه وجود ندارد ولی در رویشگاه های افراتخت و پهنه کلا بین میزان شاخص تنوع شانون وینر در منطقه جنگل کاری با گونه افراپلت و جنگل طبیعی منطقه تفاوت معنی دار وجود دارد و در زمینه شاخص های غنا و یکنواختی در کلیه رویشگاه های مورد بررسی تفاوت معنی دار آماری بین مناطقه های جنگل کاری شده با گونه افرا پلت و جنگل طبیعی منطقه وجود ندارد.

پایداری نوری خمیر کاغذ CMP بدست آمده از مخلوط چوب گونه های پهن برگ و رنگبری شده با پروکسید هیدرژن ، در حضور سه نوع افزودنی جذب کننده نور فرابنفش از دسته اورتو- هیدروکسی آروماتیک ها، تجزیه کننده هیدروپروکسید ازنوع فسفیتی، تثبیت کننده نوری آمینی از نوع نیتروکسید ممانعت شده، ویک آنتی اکسیدان فنولی ممانعت شده بررسی شد. در همه تیمارها از آغشته سازی سطحی ورقه های دست ساز خمیر کاغذ CMP رنگبری شده استفاده شده است. هرکدام ازجذب کننده های فرا بنفش4،2-دی هیدروکسی بنزوفنون(DHB)، 328 Tinuvinو 405Tinuvin به تنهایی از زرد شدن نوری خمیر کاغذ CMP رنگبری شده جلوگیری کرده اند. ولی بازدارنده نیتروکسیدی(4- هیدروکسی TEMPO) وآنتی اکسیدان فنولی ممانعت شده(1010 Irganox) به تنهایی در پایدارسازی نوری خمیر کاغذ BCMP کارایی نداشته وحتی موجب تشدید زرد شدن آن شدند. تجزیه کننده هیدروپروکسید 168 Everfos نیز به تنهایی بازدارنده مناسبی برای CMP رنگبری شده تشخیص داده نشد.

صنوبرها سهم عمده ای در تولید فراورده های چوبی و بازار چوب ایران دارند ولی شرایط بازار چوب صنوبر مناسب نیست. حال پرسش پایه ای این است که شرایط و وضعیت بازار چوب صنوبر و تجارت داخلی آن چگونه می باشد، آیا کاربرد چوب صنوبر افزایش یا کاهش می یابد؟ با عنایت به این پرسش روش شناسی پژوهش توصیفی و تحلیلی بوده و با استفاده از روش های آماری تحلیل پرسشنامه ها به آزمون پرسش پرداخته شد و با مشاهده ها و دیگر اطلاعات لازم مسیر تجارت داخلی چوب صنوبر رسم شد. یافته های بدست آمده از تجزیه و تحلیل آمارها، پرسشنامه ها و منابع پژوهشی بحران کمبود چوب صنوبر را نشان می دهد. چوب صنوبر در سه مسیر مشخص تجارت می شود. از پتانسیل جنگل کاری استان های مستعد استفاده صحیح نشده است. برخی مشاغل استفاده کننده از چوب صنوبر از بین رفته است. نایکنواختی کاربرد چوب با واردات آن در سال های قبل، آزادی واردات و کاهش تولید فراورده های چوبی جنگلی مناطق شمال کشور (از بیش از یک و نیم میلیون متر مکعب به کمتر از یک میلیون متر مکعب در سال 1382 رسیده است)، مناسب نبودن قیمت با کیفیت چوب صنوبر باعث بحران در تجارت داخلی چوب صنوبر شده است. کاهش عرضه چوب صنوبر قیمت آن را تحت تاثیر قرار می دهد و افزایش قیمت چوب صنوبر، تجارت چوب صنوبر را در برابر جایگزین های آن ضعیف می کند. در آینده تهیه چوب صنوبر سخت تر خواهد شد و تجارت آن بحرانی تر می شود. صنوبرکاری با ارقام و نژادهای اصلاح شده، صنوبر را برای صنوبرکار و تولیدکننده و مصرف کننده مقرون به صرفه خواهد کرد.

در طی تیمارگرمایی گرده بینه در فرایند تولید تخته لایه، تغییرشکل ناشی از انبساط گرمایی (هیگروترمیک) چوب در جهت عرضی، می تواند نقش موثری در گسترش ترک های سطح مقطع گرده بینه داشته باشد. در این پژوهش تغییر شکل عرضی سطح مقطع و ترک های انتهایی گرده بینه های گونه ممرز در تیمار گرمایی بررسی شده است. تعداد 27 درخت سالم ممرز از سه گروه قطری، در جنگل آموزشی- پژوهشی دانشکده منابع طبیعی واقع در خیرودکنار نوشهر قطع شده و از هر درخت یک گرده بینه و دو صفحه در دو انتهای آن به فاصله حدود سه متر از یکدیگر تهیه شد. به کمک این صفحه ها تغییر شکل الاستیک و تغییر شکل هیگروترمیک در جهت عرضی اندازه گیری شد. ترک های سطح مقطع گرده بینه ها نیز قبل و بعد از تیمار گرمایی اندازه گیری شدند. سپس داده های به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج این بررسی نشان می دهد که تغییر شکل هیگروترمیک کلی بدون پیروی از الگویی ویژه بین گروه های قطری گرده بینه های ممرز متفاوت است.عامل نسبی بلندترین ترک و درصد افت گرده بینه در قطرهای مختلف تغییرات زیادی را نشان نداده اند. با افزایش دمای تیمار گرمایی در محدوده مورد بررسی،تغییرشکل هیگروترمیک کلی و نیز میانگین طول ترک های سطح مقطع، عامل نسبی بلندترین ترک و درصد افت گرده بینه ها، افزایش می یابند.

در طی تیمارگرمایی گرده بینه در فرایند تولید تخته لایه، تغییرشکل ناشی از انبساط گرمایی (هیگروترمیک) چوب در جهت عرضی، می تواند نقش موثری در گسترش ترک های سطح مقطع گرده بینه داشته باشد. در این پژوهش تغییر شکل عرضی سطح مقطع و ترک های انتهایی گرده بینه های گونه ممرز در تیمار گرمایی بررسی شده است. تعداد 27 درخت سالم ممرز از سه گروه قطری، در جنگل آموزشی- پژوهشی دانشکده منابع طبیعی واقع در خیرودکنار نوشهر قطع شده و از هر درخت یک گرده بینه و دو صفحه در دو انتهای آن به فاصله حدود سه متر از یکدیگر تهیه شد. به کمک این صفحه ها تغییر شکل الاستیک و تغییر شکل هیگروترمیک در جهت عرضی اندازه گیری شد. ترک های سطح مقطع گرده بینه ها نیز قبل و بعد از تیمار گرمایی اندازه گیری شدند. سپس داده های به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج این بررسی نشان می دهد که تغییر شکل هیگروترمیک کلی بدون پیروی از الگویی ویژه بین گروه های قطری گرده بینه های ممرز متفاوت است.عامل نسبی بلندترین ترک و درصد افت گرده بینه در قطرهای مختلف تغییرات زیادی را نشان نداده اند. با افزایش دمای تیمار گرمایی در محدوده مورد بررسی،تغییرشکل هیگروترمیک کلی و نیز میانگین طول ترک های سطح مقطع، عامل نسبی بلندترین ترک و درصد افت گرده بینه ها، افزایش می یابند.

برای انجام این بررسی گرده بینه گونه های چوبی توسکا، افرا، راش، بلوط، ون، ممرز و گونه ملج مورداستفاده قرار گرفتند. کار بررسی با در نظر گرفتن عامل های متغیر شامل گروه قطری در دو سطح 60-50 و 70-60 سانتیمتر، دمای بخاردهی در سه سطح50،60 و 75 در جه سلیوس (برای گونه های توسکا و افرا و هر دو گروه قطری)، 60،75 و90 در جه سلیوس (برای سایر گونه ها و هر دو گروه قطری) و زمان بخاردهی برای گروه قطری 60-50 سانتی متر در سه سطح 10، 15 و 25 ساعت (گونه های افرا و توسکا)، 55،65 و75 ساعت (گونه ممرز) 45، 55 و 65 ساعت (سایر گونه ها) و برای گروه قطری 70-60 سانتی متر 15،25 و30 ساعت (گونه های افرا و توسکا)، 65،75 و85 ساعت (گونه ممرز) 55، 65 و 75 ساعت (سایر گونه ها) انجام گرفت. برای مشخص کردن مناسب ترین تیمار بخاردهی برای هر گونه چوبی و هرگروه قطری ویژگی هائی چون درصد رطوبت چوب (قبل و بعد از بخاردهی)، سختی، قطر مغزی گرده بینه و در نهایت کیفیت لایه ها اندازه گیری شدند. نتایج به دست آمده از بررسی ویژگی های مختلف اندازه گیری شده نشان دادند که مناسب ترین دما و مدت بخاردهی گرده بینه گونه های مختلف و برای هر دو گروه قطری، متفاوت است. ضمن اینکه مناسب ترین شرایط بخاردهی در هر دو گروه قطری 60-50 و 70-60 سانتیمتر و برای گونه های توسکا و افرا، راش و ملج یکسان بوده وبرای گونه های ون، بلوط و ممرز دارای شرایط بخاردهی متفاوت می باشد.

تغییرات غلظت تعدادی از هیدروکربور های پلی آروماتیک (PAH) به دست آمده از حلالإشویی خرده چوب های حاصل از تراورسإهای کار کردهإی تیمار شده با کرئوزوت در طی زمان به روش کروماتوگرافی مایع بررسی گردید. غیر قطبی بودن و نداشتن تجانس شیمیایی این ترکیب ها با اجزاء ساختاری چوب موجب نفوذ کمتر اجزاء PAH در دیواره فیبر و تجمع بیشتر در خلل و فرج چوب می شود که براحتی با استفاده از حلال های آلی قابل استخراج می باشند. بعضی از ترکیبات PAH استخراج شده در مدت زمان 1، 2، 4 و7 ساعت حلال شویی، به روش کروماتوگرافی مایع (HPLC) در مرحله معکوس ستون HPLC شناسایی و تعیین غلظت شدند و تغییرات غلظت آنها بررسی شد. نتایج نشان دادند که اغلب هیدروکربور های پلی آروماتیک بررسی شده به گونه مؤثری در مدت زمان یک ساعت با حلال های آزمون از خرده چوب های تیمار شده استخراج می شوند. زمان های طولانی تر موجب افزایش قابل توجه استخراج این ترکیب ها نمی شود.

باتوجه به کمبود و محدودیت منابع چوبی در ایران گونه هایی که سریع الرشد بوده و مناسب تهیه خمیرکاغذ هستند اهمیت ویژه ای دارند. افراپلت از جمله گونه های سریع الرشد و بومی کشور ایران است که در حدود 8% از جنگل های شمال کشور را دربر می گیرد. هدف این پژوهش بررسی ویژگی های مقاومتی کاغذ تهیه شده از جوان چوب افراپلت با روش کرافت بوده است تا در صورت مناسب بودن ویژگی های مقاومتی کاغذهای ساخته شده، سنین بهره برداری پایین تری برای افراپلت توصیه شود به همین منظور سه اصله درخت افراپلت به طور تصادفی در جنگل شصت کلاته گرگان قطع شد و بررسی ها بر روی گرده بینه های آنها انجام شد. میانگین طول الیاف، قطر و ضخامت دیواره الیاف به ترتیب 88/871، 35/22 و 99/1 میکرون اندازه گیری شد و سن جوان چوبی 5/13 سال محاسبه شد. پخت کرافت با شرایط مختلف شامل زمان در دو سطح 120 و 180 دقیقه و دما در دو سطح 160 و 170 درجه سلسیوس و نسبت مایع پخت به چوب 5 به 1، هر یک در سه تکرار انجام شد. دامنه بازده خمیرکاغذ بین 47/45% و 26/41% و دامنه عدد کاپا بین 70/25 و 60/18 بود. پس از پالایش خمیرها، از هر خمیر تعداد 10 برگ کاغذ دست ساز 2g/m60 تهیه شد. بررسی مقاومت های این کاغذها و مقایسه آنها با کمینه مجاز این مقاومت ها در استانداردهای IS و JIS نشان داد که کاغذهای ساخته شده دارای ویژگی های مقاومتی بیشتری در مقایسه با IS و JIS هستند بنابراین استفاده از جوان چوب افراپلت در تهیه خمیرکاغذ قابل توصیه می باشد.