مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی
سال چهاردهم شماره 12 (پیاپی 74، اسفند 1393)

پایان نامه های دانشگاهی، به عنوان بخش مهمی از برنامه درسی دوره های تحصیلات تکمیلی، از نقش به سزایی در آماده سازی و توانمندسازی فارغ التحصیلان برای مشارکت در فعالیت های پژوهشی برخوردار می باشند. لذا، جهت دهی صحیح و استفاده مناسب از این فرصت، از ارزش بالایی جهت توسعه دانش تخصصی رشته، برخوردار می باشد. این مطالعه با هدف تحلیل موضوعی پایان نامه های مقاطع کارشناسی ارشد رشته پرستاری انجام گردید.
در این مطالعه توصیفی کلیه ی پایان نامه های پرستاری انجام شده در دانشکده پرستاری و مامایی مشهد طی دو دوره ده ساله (221 پایان نامه)، مورد بررسی قرار گرفت. ابزار پژوهش چک لیست پژوهشگرساخته بود که پایان نامه ها را از نظر سال، عنوان، روش پژوهش و جهت گیری تحقیقاتی مورد بررسی قرار داد. روایی ابزار از طریق روایی محتوی و پایایی آن به روش بررسی از طریق ارزیابان مورد بررسی و تایید قرار گرفت. داده ها با استفاده از آمار توصیفی مورد تحلیل قرار گرفت.
جهت گیری پژوهش ها به ترتیب حول محور تاثیر مداخلات درمانی بر مشکلات بیماران و بهبود آن ها (9/38%)؛ تعیین نرم ها، نیازها، مشکلات بیماران و خانواده هایشان (14%)؛ تاثیر آموزش بر آگاهی، نگرش و عملکرد پرستاران، بیماران و خانواده هایشان (8/11%)؛ سنجش آگاهی، نگرش و عملکرد بیماران و پرستاران (1/8%)؛ بررسی و توصیف وضعیت و کیفیت مراقبت ها و خدمات پرستاری (7/7%)؛ عملکرد، بررسی و توصیف بیماری ها، عوارض، شیوع و بروز آن ها و خصوصیات بیماران (2/7%) بود. جهت گیری پژوهش ها بین دهه ی اول و دوم متفاوت بود.
در مجموع یافته های این مطالعه نشان می دهد پایان نامه های مقطع کارشناسی ارشد پرستاری از جهت گیری موضوعی مشخصی برخوردار نبوده و در موارد متعددی نیز خارج از قلمرو حرفه ای پرستاری می باشد. لذا، ضرورت دارد تا دانشکده پرستاری و مامایی مشهد ضمن توجه جدی به این موضوع، نسبت به تعریف مسیرهای تحقیقاتی متناسب با شرایط و نیازهای منطقه ای خود همت گمارند.

بررسی صلاحیت بالینی در حرفه پرستاری بسیار حائز اهمیت بوده و خلا علمی موجود بین آموزش دانشگاهی و نیاز بالینی را در بین پرستاران فارغ التحصیل مشخص می کند. لذا این مطالعه با هدف بررسی صلاحیت بالینی دانشجویان کارشناسی ارشد پرستاری مراقبت های ویژه انجام شد.
در این مطالعه توصیفی مقطعی، 250 دانشجوی کارشناسی ارشد پرستاری مراقبت های ویژه به روش نمونه گیری در دسترس از 17 دانشکده پرستاری دانشگاه های دولتی ایران در سال 93-1392، وارد مطالعه شدند. جهت جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته در پنج حیطه مدیریت مراقبت، صلاحیت عملی، مدیریت فردی، بیمار محوری و دانش پژوهی استفاده شد. روایی آن به روش صوری و محتوا و جهت پایایی آن از ضریب آلفای کرونباخ برای همسانی درونی استفاده شد (95/0=α). از مقیاس لیکرت 5 نمره ای (از حداقل نمره یک تا حداکثر نمره 5) جهت سنجش گویه ها استفاده شد. جهت بررسی داده ها از آزمون های تی مستقل و آنالیز واریانس یک طرفه استفاده گردید. در نهایت 217 پرسشنامه تحلیل شد. میانگین و انحراف معیار نمره کل صلاحیت بالینی برابر با 41/0±30/4 بود. میانگین نمرات حیطه های مدیریت مراقبت 43/0±38/4، صلاحیت عملی 56/0±40/4، مدیریت فردی 45/0±36/4، بیمار محوری 60/0±29/4 و دانش پژوهی 79/0±66/3 بود. صلاحیت بالینی در مردان 43/0±23/4 و در زنان 39/0±36/4 بود (001/0، P= 15/2-t=). بین سنوات تحصیلی درحیطه دانش پژوهی تفاوت معنادار آماری وجود داشت (01/0، P= 15/30t=).
نتایج این مطالعه نشان داد دانشجویان پرستاری زن صلاحیت بالینی بیش تری از مردان دارند. همچنین میزان صلاحیت بالینی در اکثر حیطه ها بالاست. اما صلاحیت بالینی فقط در حیطه دانش پژوهی بر حسب سنوات تحصیلی تفاوت ایجاد کرده است. لذا بازنگری برنامه درسی این دوره جهت ارتقای و کارآمدی این دوره توصیه می شود. همچنین مطالعات میدانی بیش تر در زمینه این رشته پیشنهاد می گردد.

مراقبت های جامع تسکینی از بیماران مبتلا به سرطان می تواند از طریق توسعه همکاری های بین حرفه ای حاصل گردد. لازم است کارکنان حرفه ای برای ایفای این چنین مسوولیت مهمی آمادگی کسب نمایند، از این رو یک برنامه آموزش بین حرفه ای مراقبت های تسکینی از بیماران مبتلا به سرطان در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان طراحی گردید.
مطالعه حاضر از نوع ترکیبی و مبتنی بر گام های تدوین برنامه آموزشی می باشد. جامعه پژوهش شامل کارکنان حرفه ای نظام سلامت (از حرفه های پزشکی، پرستاری، روانشناسی، متخصصین تغذیه، مددکاری و بازتوانی) شاغل در مراکز آموزشی درمانی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، کارکنان فعال در بخش سلامت (همانند کارشناسان معارف اسلامی) و نیز بیماران مبتلا به سرطان بود. داده ها از طریق مروری بر متون و نیز مصاحبه با مشارکت کنندگان گردآوری شده و پس از تحلیل به روش تحلیل محتوای کیفی به سبک مرسوم ضمن برگزاری پانل های تخصصی ویرایش و تکمیل شد.
در مرحله اول، 50 مقاله و متن گزارش و 6 کتاب کاملا مرتبط با موضوع انتخاب شده، مورد مطالعه قرار گرفت. همچنین در مصاحبه های انجام شده 17 نفر مشارکت داشتند. در مرحله دوم مطالعه متعاقب تحلیل کیفی داده ها، به منظور ویرایش و تکمیل آنها 8 پانل تخصصی با مشارکت 30 فرد صاحب نظر برگزار شد. حاصل کار، شناسایی 10 موضوع کلی یادگیری در زیرمجموعه دو حوزه کلی آموزش و همکاری های بین حرفه ای و مراقبت های تسکینی، و نیز مشخص شدن روش های تدریس و ارزشیابی آنها بود.
این برنامه آموزشی، ابعاد مختلف نیازهای آموزشی کارکنان نظام سلامت در مراقبت های تسکینی از بیماران مبتلا به سرطان را با توجه به ابعاد بین حرفه ای پوشش داده است، از این رو این برنامه می تواند به عنوان راهنمایی برای آماده سازی کارکنان حرفه ای در جهت ارائه مراقبت های مطلوب تسکینی در قالب تیم های بین حرفه ای مورد استفاده قرار گیرد.

یکی از نشانه های کلیدی کیفیت در خدمات بهداشتی رضایت بیماران است. این مطالعه با هدف بررسی عوامل موثر در رضایت مندی بیماران از دیدگاه پزشکان شاغل و دانشجویان پزشکی اجرا گردید.
در این مطالعه مقطعی پرسشنامه خود ایفا توسط صد نفر از دانشجویان پزشکی علوم پایه و کارورز تکمیل شد. نمونه گیری به روش تصادفی ساده از بین دانشجویان پزشکی شاغل به تحصیل دانشگاه شاهد در سال 1390 انجام گرفت. همچنین نگرش70 نفر از پزشکان شاغل مراجعه کننده در یکی از دوره های برنامه مدون مرکز مطالعات و توسعه آموزش دانشگاه علوم پزشکی اصفهان از طریق سرشماری در سال 1390مورد بررسی قرار گرفت. داده ها با استفاده از پرسشنامه پژوهشگر ساخته بر اساس نظر متخصصین و مرور بر متون شامل 29 سوال عمومی و نگرش سنجی از طریق پرسشگری جمع آوری گردید. بررسی روایی و پایایی پرسشنامه قبل از جمع آوری داده ها بررسی مورد تایید قرار گرفت. از آزمون ANOVA و T-test برای تحلیل اطلاعات استفاده گردید.
ازبین عوامل موثر دررضایت مندی مطرح شده در این پژوهش مهارت ارتباطی، اخلاق پزشک و گوش دادن فعال به ترتیب با میانگین و انحراف معیار 82/0±40/4، 91/0±38/4 و 88/0±32/4 (از 5 نمره)به عنوان عواملی بودند که بیش از بقیه مورد نظر پزشکان، دانشجویان پزشکی (اینترن و علوم پایه) قرار داشتند. توجه به شرایط بیماران از نظر هرسه گروه اولین اولویت مورد توجه برای مداخله بود.
دانشجویان و پزشکان معتقد هستند توجه به مهارت های ارتباطی و شرایط بیمار به عنوان عوامل اساسی و مهم در رضایت بیماران مطرح می باشد. بنابراین برنامه های آموزشی باید شرایط مناسب را جهت آموزش این مهارت ها و ایجاد نگرش مثبت به منظور کاربرد این فنون در بالین فراهم آورد.

نیاز به خود یادگیری و خود انگیزشی دانشجویان پزشکی در دنیای دانش مدار کنونی، امری ضروری می باشد. مطالعه حاضر با هدف بررسی رابطه یادگیری خودراهبر با انگیزش تحصیلی دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام شد.
در یک مطالعه توصیفی- همبستگی، 300 دانشجوی پزشکی در سال تحصیلی 91-90 به روش نمونه گیری ساده انتخاب شدند و پرسشنامه های استاندارد یادگیری خودراهبر و انگیزش تحصیلی را تکمیل نمودند. پایایی این پرسشنامه ها در پژوهش های قبلی تایید شد. در پژوهش حاضرنیزضریب آلفای کرونباخ 93/0 و92/0 به دست آمد. اطلاعات با استفاده از آزمون های توصیفی (میانگین و انحراف استاندارد) و تحلیلی (ضریب همبستگی پیرسون) مورد بررسی قرار گرفت.
در نهایت 265 پرسشنامه عودت داده شد و مورد تحلیل قرار گرفت. بین یادگیری خودراهبر و انگیزش تحصیلی همبستگی مثبت ومعناداری وجود داشت (448/0=r و 001/0=p). ضریب همبستگی بین انگیزش تحصیلی و همه مولفه های یادگیری خودراهبر معنادار بود و از بین آنها بیش ترین ضریب همبستگی مربوط به مولفه ارزشیابی بود (429/0=r و 0005/0=p). همچنین ضریب همبستگی بین یادگیری خود راهبر و همه مولفه های انگیزش تحصیلی معنادار بود و از بین آنها بیش ترین ضریب همبستگی مربوط به مولفه کوشش بود (544/0=r و 0005/0=p).
نتایج حاکی از رابطه مثبت و معنادار بین انگیزش تحصیلی و یادگیری خودراهبر بود. با استفاده از نتایج این پژوهش، برنامه ریزان آموزش پزشکی و اساتید می توانند موجبات ارتقای کیفی آموزش پزشکی را به عنوان گامی در راستای توسعه آموزش پزشکی فراهم آورند.

آموزش پرستاران باید به شیوه ای باشد که استقلال، تفکر انتقادی، باز بودن ذهن و حساس بودن به دیگران را توسعه دهد. بازاندیشی فرآیند شکل دادن مجدد تجربه به منظور ارتقای یادگیری و عملکرد است. بازاندیشی استراتژی موثری برای توسعه چنین قابلیت هایی در پرستاری است. مطالعه مروری حاضر با هدف بررسی روش بازاندیشی در آموزش پرستاری انجام گردید.
در این مطالعه مروری Narrative با استفاده از کلمات کلیدی مانند reflecting، reflection و nursingreflection، بازاندیشی و بازاندیشی در پرستاری مقالات منتشرشده در بازه زمانی سال های2000 تا 2014 و مقالات محدود به زبان انگلیسی و فارسی در پایگاه های علمی Elsevier، Wiley Magiran، و PubMed استخراج شد.
تعداد 193 مطالعه یافت شد. پس از بررسی مرتبط بودن، تعداد 120 مقاله به دلیل عدم ارتباط با موضوع کنار گذاشته شد. از میان مقالات مرتبط با مفهوم یا کاربرد بازاندیشی در آموزش پرستاری، 40 مقاله انتخاب شد. پی آیندهای بازاندیشی ارتقای قدرت تفکر و ارتقای عملکرد حرفه ای است. اصول طراحی بازاندیشی از مراحل تعیین هدف، تبیین ساختار، جو یادگیری، دادن بازخورد و ارزشیابی بازاندیشی تشکیل می شود. مهم ترین شیوه های بازاندیشی شامل روایت های شخصی، نمونه کارها، استفاده از امکانات چندرسانه ای، نقاشی و عکس است. راه کارهای بهبود بازاندیشی در آموزش پرستاری شامل استفاده از مدل های بازاندیشی و توجه به اهمیت نقش و جایگاه مربیان در توسعه و به کارگیری این شیوهآموزشیاست.
از مولفه های مهم در تحول نظام آموزشی پرستاری ترغیب فراگیرنده به تفکر از طریق استفاده از راهبردهای عملی است. بازاندیشی یکی از شیوه های فعال بنیادین آموزشی در حیطه پرستاری است. بنابراین، به منظور به کارگیری بازاندیشی، نظام سنتی آموزش پرستاری نیازمند بازنگری در شیوه های آموزشی است.

در تطبیق با تغییرات و پیشرفت های سریع در ارائه خدمات بهداشتی، پرستاران باید بتوانند تصمیم گیری و حل مشکل را در شرایط مختلف انجام دهند. بدین منظور دانشجویان پرستاری باید برای پذیرش مسوولیت یادگیری خود آموزش ببینند. در دست یابی به این هدف روش های یادگیری خود-هدایتی پیشنهاد می شود. یکی از این روش ها، قرارداد یادگیری است. مطالعه حاضر با هدف تعیین تاثیر قرار داد یادگیری بر یادگیری خود هدایتی و رضایت مندی دانشجویان پرستاری طراحی و اجرا گردید.
پژوهش حاضر یک مطالعه نیمه تجربی است که بر روی کلیه دانشجویان پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی ایران که در حال گذراندن واحد کارآموزی عرصه کودکان بودند، صورت گرفت (59 نفر). 27 نفر در نیمه اول ترم به روش معمول و 32 نفر در نیمه دوم ترم به روش قرارداد یادگیری آموزش دیدند. در پایان دوره کارآموزی پرسشنامه های یادگیری خود-هدایتی و رضایت مندی از روش تدریس توسط دانشجویان هر دو گروه تکمیل شد و با استفاده از روش های آمار توصیفی و استنباطی (آزمونt مستقل) تحلیل گردید.
بین دو گروه مداخله و کنترل از نظر سن، جنس و معدل تفاوت معنادار آماری وجود نداشت. تحلیل آماری نشان داد که بین میانگین امتیازات یادگیری خود-هدایتی در دو گروه تفاوت معناداری وجود دارد (019/0p=) اما بین میانگین امتیازات رضایت مندی در دو گروه، تفاوت معناداری دیده نشد.
استفاده از قرارداد یادگیری در آموزش بالینی، یادگیری خود هدایتی در دانشجویان پرستاری را افزایش می دهد. اجرای این شیوه به دلیل توجه خاص آن به تفاوت های فردی و مبنای نظری یادگیری بزرگسالان و همچنین تقویت یادگیری خود هدایتی که از اهداف آموزش پرستاری در هزاره سوم است به مربیان توصیه می شود. البته در رضایت مندی دانشجویان از این روش آموزشی تفاوت معناداری دیده نشد که به نظر می رسد دانشجویان در به کارگیری این روش نیاز به آمادگی و حمایت بیش تری دارند.

داروشناسی، درسی بسیار کاربردی و در عین حال مشکل به لحاظ یادگیری است. استفاده از روش های ابتکاری و مبتنی بر عملکرد، می تواند یادگیری دروس تئوری را تسهیل نماید. لذا این پژوهش با هدف بررسی تاثیر به کارگیری روشی ابداعی (Prescomime)و مبتنی بر ایفای نقش بر یادگیری و رشد مهارت های بالینی دانشجویان پزشکی در درس داروشناسی انجام گردید.
این پژوهش یک مطالعه تک گروهی با آزمون نهایی بود که در دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، در نیمسال اول و دوم سال تحصیلی 92-91 برای دانشجویان پزشکی در درس داروشناسی (تمامی دانشجویان کلاس: 22 نفر در نیمسال اول و 24 نفر در نیمسال دوم) انجام گرفت. عبارت Prescomime از دو کلمه Prescription + Mimic گرفته شده است و به معنای تقلید از نسخه است. در هر وعده برگزاری دانشجویان کلاس به دو گروه تقسیم شدند. گروه جستجوگر فردی از همان گروه را که یک بیمارفرضی از طبقه متوسط اجتماعی (که اطلاعات پزشکی ندارد) بود، مورد سوال قرار می دادند و با گرفتن اطلاعات در مورد یک دارو از بیمار فرضی به یک دارو می رسیدند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه ای محقق ساخته جهت ارزیابی روش بود. داده ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی(تست آماری Anova و آزمونt-Test) استفاده شد.
میانگین ارزشیابی ایده برگزاری این روش در ترم اول 05/0±09/4 در مقابل 09/0±09/4 در ترم دوم از مجموع 5 نمره بود، که تفاوت معناداری را نشان نمی دهد (19/0، t=9/0(p= اما میانگین نمره نحوه اجرای روش در ترم اول 87/0±02/3 در مقابل 17/0±05/4 در ترم دوم بود، که تفاوت معناداری را نشان می دهد (48/3، t=0001/0(p<.
به کار گیری روش تقلید از نسخه یا Prescomime در قالب روش های ایفای نقش، توانسته باعث افزایش انگیزه و اعتماد به نفس و توجه بیش ترایشان به جنبه های کاربردی این درس گردد. از آنجا که در کلاس های تئوری دسترسی به بیمار وجود ندارد براین اساس شاید تلفیق این روش با کلاس تئوریک بهترین راه کار در افزایش یادگیری در درس داروشناسی باشد.

بررسی موانع پژوهشی در هر رشته ی علمی اهمیت خاصی دارد و می تواند ضعف وکمبودهای آن رشته را نمایان نماید. این مطالعه به منظور بررسی علل استقبال کم اساتید دانشگاه علوم پزشکی کردستان از پژوهش در آموزش از دیدگاه خودشان انجام گرفت.
این مطالعه مقطعی در سال 1391 در دانشگاه علوم پزشکی کردستان صورت پذیرفت. جامعه مورد مطالعه شامل تمام اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان بود، روش نمونه گیری به صورت سرشماری بود(165 نفر) و ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود که در آن اساتید نظرات خود را در مورد مشکلات پژوهش در آموزش بر اساس مقیاس چهارگزینه ای از کاملا مخالف تا کاملا موافق(1تا4) اظهار می نمودند. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از آزمون های آمار توصیفی و مربع کای مورد تحلیل قرار گرفت.
از مجموعه 165 پرسشنامه توزیع شده، 137 پرسشنامه تکمیل شده و عودت گردید (83% پاسخ دهی). بیش ترین مشکل اظهار شده توسط اساتید تمایل بیش تر اساتید به پژوهش در حیطه کاری خود بود. اساتید با رتبه دانشیاری بیش تر از اساتید با رتبه استادیاری و مربی از پرمشغله بودن و نداشتن وقت کافی برای ارائه طرح های پژوهش در آموزش شکایت داشتند (017/0p=). همچنین اساتید بالینی بیش تر از اساتید غیر بالینی از پر مشغله بودن و نداشتن وقت کافی برای ارائه طرح های پژوهش در آموزش شکایت داشتند (009/0p=).
نتایج این مطالعه بیانگر این مساله بود که لازم است تمهیداتی در مورد برگزاری کارگاه های پژوهش در آموزش و در نظر گرفتن امتیازات خاص جهت اساتید برای انجام طرح های پژوهش در آموزش در دانشگاه علوم پزشکی کردستان فراهم گردد.

در سال های اخیر، حرکت به سمت آموزش مبتنی بر توانمندی، نیاز به استفاده از روش های ارزیابی، به صورت هدف مند و معنا دار را به وجود آورده است(1). شواهد نشان می دهد رویکرد ارزیابی برنامه ای (Programmatic assessment) می تواند تصویر منسجم و یکپارچه ای از دستیابی به توانمندی ها فراهم آورد(2). رویکرد اخیر دانشگاه علوم پزشکی تهران به آموزش مبتنی بر توانمندی ایجاب می کند ارزیابی دانشجو به گونه ای طراحی شود که در راستای آموزش ارائه شده باشد(3). هر چند موارد محدودی از اجرای ارزیابی برنامه ای در دانشگاه علوم پزشکی تهران گزارش شده است(4)، ولی نتایج دو مطالعه پیمایشی انجام شده در سطح گروه های آموزشی نشان داد ارزیابی های انجام شده مبتنی بر ابزار بوده، در اکثر موارد صرفا اهداف دانشی برنامه درسی پوشش داده شده و سیستمی برای ارتقای آزمون ها در دانشکده ها وجود نداشته است(5تا6). تاکنون مدل های محدودی در زمینه ارزیابی برنامه ای ارائه شده است، این مدل ها نمی توانند به تنهایی مبنای طراحی ارزیابی برنامه ای در محیط های آموزشی قرار گیرند، زیرا انتزاعی بوده و فاقد راهنماهای عملی برای طراحان ارزیابی هستند. بنابراین نیاز به دستورالعمل های ارزیابی برنامه ای وجود دارد(7تا8). هدف از دست نوشته حاضر معرفی تجربه تدوین آیین نامه نظام جامع ارزیابی دانشجو به منظور فراهم آوردن چارچوبی برای طراحی و استقرار ارزیابی برنامه ای در دانشکده های دانشگاه علوم پزشکی تهران بود.در این مطالعه که با هدف طراحی یک آیین نامه صورت گرفت اطلاعات مورد نیاز به دو روش کیفی و بررسی متون جمع آوری گردید. مراحل تدوین آیین نامه به شرح زیر انجام شد: • بارش افکار: ابتدا کارگروه ارزیابی دانشجو با حضور شش نفر از متخصصان آموزش پزشکی در مرکز مطالعات و توسعه آموزش تشکیل شد. مشارکت کنندگان به صورت هدف مند از افرادی انتخاب شدند که در حوزه ارزشیابی فعالیت می کردند و از دانش و تجربه لازم در خصوص ارزیابی دانشجو و ارزیابی برنامه ای برخوردار بودند. طی تکنیک بارش افکار پیش نویس اولیه آیین نامه توسط کار گروه تهیه شد. • بررسی متون: در مرحله بعد متون مرتبط شامل استانداردها و دستورالعمل های ارزیابی دانشجو، مدل های ارزیابی برنامه ای، نمونه سیستم های ارزیابی طراحی شده در موسسات آموزشی مرور شد. کلید واژه های P rogrammatic assessment، assessment system وstudent assessment standards و معادل های فارسی آن در پایگاه های اطلاعاتی MEDLINE، EMBASE، SCOPUS، SID و Magiran نیز جستجو شد. پیش نویس اولیه آیین نامه متناسب با نتایج بررسی متون اصلاح گردید. • نظرخواهی از ذی نفعان: نظر خواهی از ذی نفعان در دو مرحله انجام شد. ابتدا به منظور تطابق و تناسب حداکثری آیین نامه با شرایط دانشکده های مختلف دانشگاه علوم پزشکی، پیش نویس تدوین شده به دانشکده ها ارسال شد تا در خصوص هم راستایی با شرایط و نیازهای آن دانشکده و جامع و مانع بودن آیین نامه اظهار نظر نمایند. دانشکده ها نقدهای خود بر هر یک از بندهای آیین نامه را به صورت مشروح (narrative) مکتوب کردند. مجددا پیش نویس آیین نامه بر اساس نظرات دریافت شده از دانشکده ها اصلاح شد. در مرحله دوم به منظور اطمینان از مشارکت دانشکده ها در فرایند تدوین آیین نامه و همچنین ایجاد حس تعهد نسبت به اجرای آن در جلسه بحث گروهی (group discussion) با حضور معاونین آموزشی دانشکده ها (یازده دانشکده، پردیس بین الملل و دوره های شبانه) مورد بحث و بررسی قرار گرفت. اداره کننده جلسه یکی از متخصصان ارزیابی برنامه ای بود. نحوه اداره جلسه به این صورت بود که هر بند آیین نامه مطرح شده و شرکت کنندگان در مورد آن بحث نموده و در نهایت به اجماع می رسیدند. در نهایت سیستم ارزیابی برنامه ای تدوین شده تحت عنوان «آیین نامه نظام جامع ارزیابی دانشجو در دانشگاه علوم پزشکی تهران» تصویب شد. آیین نامه ارزیابی دانشجو در سه بخش «ساختار و تشکیلات ارزیابی دانشجو»، «طراحی و اجرای نظام ارزیابی دانشجو» و «تضمین کیفیت نظام ارزیابی دانشجو» و در 24 بند تدوین شد. دو بند آیین نامه مربوط به ساختار ارزیابی، 13 بند آن مربوط به نحوه طراحی و اجرای ارزیابی برنامه ای، 8 بند مربوط به ارتقای کیفیت آن و یک بند نیز به عنوان دستورالعمل کلی بود. بر اساس آیین نامه مذکور دانشکده ها باید ساختار ارزیابی دانشجو در دانشکده، شامل بخش علمی و اجرایی و وظایف هر یک، نقش و مسوولیت های دفاتر توسعه، گروه های آموزشی و اعضای هیات علمی را در بخش های مختلف فرایند ارزیابی دانشجو (از طراحی یک آزمون واحد گرفته تا برگزاری آزمون های جامع یا آزمون های سنجش عملکرد) و نیز در ارتقای کیفیت ارزیابی دانشجو مشخص کنند. در بخش طراحی و اجرای ارزشیابی دانشکده ها، ملزم شدند سیستمی را به منظور ارزیابی پیامدهای مورد انتظار از فراگیران با پوشش پیامدها یا توانمندی های اصلی (core competencies) برنامه های آموزشی تدوین نمایند. اجرای ارزیابی های تکوینی و به منظور ارائه بازخورد و ارتقای یادگیری، تهیه بلوپرینت (Blueprint) آزمون، مستندسازی و اطلاع رسانی فرایند اجرا و نتایج ارزیابی ها از جمله مهم ترین مواردی بود که دانشکده ها باید در استقرار برنامه ارزیابی خود در نظر داشته باشند. در بخش تضمین کیفیت، الزامات طراحی و اجرای ارزیابی برنامه ای در دانشکده ها در سه بخش قبل از اجرای آزمون، حین اجرای آزمون و پس از اجرای آزمون در نظر گرفته شد. مرور سوالات و آزمون های طراحی شده، در جلسات مرور توسط همکاران حداقل معیارهای کیفیت ارزیابی برنامه ای قبل از اجرای آزمون بود. تدوین و اجرای دستورالعمل هایی برای برگزاری انواع مختلف ارزیابی ها از جمله آزمون های مبتنی بر محل کار یکی از بندهای آیین نامه در بخش تضمین کیفیت اجرای ارزیابی برنامه ای بود. تحلیل انواع مختلف آزمون ها با استفاده از روش های آماری و کیفی مربوط از الزامات ارزیابی برنامه ای پس از اجرای آزمون ها بود. بر توانمندسازی اعضای هیات علمی نیز به عنوان یکی از مهم ترین معیارهای ضروری تضمین کیفیت ارزیابی برنامه ای در همه مراحل تاکید شد. آیین نامه نظام جامع ارزیابی دانشجو به منظور فراهم آوردن چارچوبی برای طراحی و استقرار ارزیابی برنامه ای در دانشکده های دانشگاه علوم پزشکی تهران تدوین شد. یکی از ویژگی های مهم آیین نامه تدوین شده این است که با تدوین بندهای مربوط به ساختار و تشکیلات، جنبه های اجرایی ارزیابی دانشجو و تامین منابع آن را پوشش می دهد. در رویکرد ارزیابی برنامه ای، ارزیابی دانشجو از حالت فردی به صورت طراحی سوالات توسط یک مدرس یا اجرای یک روش ارزیابی واحد در پایان یک دوره خارج شده و ابعاد گسترده تری پیدا می کند که نیاز به یک بخش هماهنگ کننده دارد. بنابراین لازم است زیر ساخت ها و منابع مالی و انسانی آن در نظر گرفته شود(9). دایجکسترا (Dijkstra) و همکاران نیز در دستورالعمل هایی که برای ارزیابی برنامه ای ارائه دادند تاکید کردند که زیرساخت ها و ذی نفعان از عناصر مهم ارزیابی برنامه ای هستند و باید از همان ابتدا تعیین شوند(7). از دیگر ویژگی های آیین نامه مذکور این است که با تاکید بر ارزیابی تکوینی به صورت نظام مند، ارائه بازخورد و استفاده از نتایج ارزیابی دانشجو به منظور اصلاح، بر جنبه های یادگیری ارزیابی تاکید می کند. این موضوع در راستای شواهد اخیر در حوزه ارزیابی برنامه ای است، به طوری که فرهنگ ارزیابی از ارزیابی به منظور بررسی میزان یادگیری فراگیران (assessment of learning) به سمت ارزیابی با هدف یادگیری (assessment for learning) تغییر یافته است(10). اهمیت این موضوع به اندازه ای است که اخیرا مدل هایی از ارزیابی برنامه ای ارائه شده است که هدف آن صرفا ارزیابی با هدف یادگیری است(2و11). از نقاط قوت آیین نامه حاضر این است که با اختصاص یک سوم از بندهای آن به تضمین کیفیت ارزیابی برنامه ای تلاش شده است معیارهای ارتقای کیفیت آن را پوشش دهد. شواهد اخیر نیز با تاکید بر اینکه کیفیت ارزیابی برنامه ای فراتر از رویکرد سنتی است، چندین مدل برای آن پیشنهاد داده اند(12). هر چند در مقایسه با مدل های ارائه شده مواردی که در آیین نامه قید شده است مختصرتر است. دلیل این موضوع توجه به شرایط و امکانات دانشکده ها بوده است و انتظار می رود پس از استقرار کامل آن در دانشکده ها آیین نامه مورد بازبینی قرار گرفته و معیارهای کیفیت بیش تری به آن اضافه شود. از جمله محدودیت های این مطالعه این است که تنها به ارائه دستورالعمل هایی برای طراحی و استقرار ارزیابی برنامه ای پرداخته است، در حالی که لازم است قابلیت اجرای آن در عمل و پیامدهای به دست آمده از اجرای آن با مطالعات بیش تر ارائه شود. نویسندگان معتقدند تدوین این آیین نامه اولین گام در راستای نظام مند نمودن ارزیابی دانشجو در دانشگاه است و تلاش های بیش تری به منظور اجرا و بررسی سودمندی آن در عمل لازم است. از دیگر محدودیت های مطالعه این است که آیین نامه مذکور متناسب با شرایط دانشگاه علوم پزشکی تهران تدوین شده است، هر چند با توجه به تلاش صورت گرفته برای ایجاد حداکثر تناسب با شرایط متنوع دانشکده های وابسته از سطح مناسبی از انتزاع برخوردار است و لذا می تواند به منظور کاربرد در دیگر دانشگاه های علوم پزشکی کشور نیز مورد استفاده واقع شود.

مقاله ای با عنوان: تاثیر شبیه سازی کامپیوتر و مانکن بر درک دانشجویان پرستاری از خودکارآمدی در احیای قلبی ریوی. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 1393; 14 (10): 869-878 به چاپ رسیده است(1). نقد مقاله که توسط مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی فراهم شده است، به منزله زیر سوال رفتن کار پژوهشگران نیست، بلکه فرصتی برای فراگیری بهتر اصول مقاله نویسی و نگارش علمی مقالات است، که این می تواند باعث افزایش دانش محققین در زمینه مقاله نویسی و کارهای پژوهشی گردد و جنبه آموزشی دارد تا انتقادی(2). چنین مقالات بسیار کاربردی است و می تواند در تصمیم گیری های بهداشتی مورد استفاده قرار گیرد، در واقع این مقالات می تواند برای برنامه ریزان درسی و آموزشی در دانشگاه های علوم پزشکی مورد استفاده قرار گیرد. لذا با توجه به اهمیت مقالات کارآزمایی بالینی در تصمیم گیری های بهداشتی و پزشکی(3)، ذکر چند نکته در مورد این مقاله قابل بحث است. در قسمت روش اجرای پژوهش ذکر شده است: در این مطالعه از دانشجویان پرستاری مشغول به تحصیل در ترم های (سوم و پنجم) برای شرکت در مطالعه دعوت و به طور تصادفی با استفاده از قرعه کشی در دو گروه کامپیوتر (ترم پنجم) و مانکن (ترم سوم) قرار گرفتند(1)، در قسمت دیگری از روش اجرا ذکر شده است، افراد به صورت تصادفی با استفاده از سکه انداختن به دو گروه تقسیم شدند. بر اساس آنچه ذکر شد، در روش اجرای مطالعه تقاقض وجود دارد، که آیا چگونه افراد به دو گروه تقسیم شده اند؟ اگر افراد به روش اول تقسیم شده اند که این خود می تواند بر نتایج تاثیرگذار باشد، چرا که خودکارآمدی افراد با ترم تحصیلی در ارتباط بوده و تاثیر آموزش هم ممکن است بر حسب ترم تحصیلی افراد متفاوت باشد، اگر از روش دوم نیز استفاده شده باشد، خالی از اشکال نیست. بهر حال تصادفی سازی به عنوان یکی از مهم ترین معیارها در مطالعات مداخله ای و فاکتور تاثیرگذار بر نتایج(4)، در این مطالعه به صورت متناقض بیان شده است. نکته دیگر این که در مطالعات مداخله ای که گروه عدم مداخله وجود ندارد، به راحتی نمی توان نتایج حاصله را به مداخله منتسب کرد، به طوری که بسیاری از پدیده ها در طی زمان و یا شرایط می تواند بهبود پیدا کند(5)، در این مطالعه دو روش شبیه سازی کامپیوتر و مانکن مورد بررسی قرار گرفته است، این دو روش با هزینه ها و تامین امکانات همراه هستند، لذا برای اجرای چنین برنامه های در مراکز آموزشی نیاز به هزینه است، از این رو مناسب است که بتوان نتایج این مطالعه را به مداخله منتسب کرد(5). چرا که این سوال مطرح می شود، آیا یک آموزش به شیوه معمول (به عنوان مثال: سخنرانی یا بحث گروهی) در ارتباط با احیای قلبی باعث بهبود این مقدار در خودکارآمدی دانشجویان نمی شود؟ و در حقیقت با هزینه کم تر همان مقدار افزایش در خودکارآمدی افراد ایجاد کرد. لذا به نظر می رسد در مطالعات مداخله ای که شواهدی برای تصمیم گیری های بهداشتی و آموزشی فراهم می کند، باید به داشتن یک گروه عدم مداخله نیز توجه داشت. رعایت چنین نکاتی، توسط محققین در پژوهش های آتی می تواند منجر به افزایش اطمینان به نتایج و کاربردی تر شدن آن گردد.

مقاله ای با عنوان صلاحیت بالینی در دانشجویان کارشناسی ارشد پرستاری مراقبت های ویژه. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 1393; 14(12): 1030-1039 به چاپ رسیده است، این مقاله که به صورت مقطعی بوده است و حاوی اطلاعات بسیار مفید و کاربردی برای مسوولین در حیطه های آموزش پزشکی است و می تواند بسیار کاربردی باشد(1). از آن جایی که مقالات منتشر شده در مجله آموزش پزشکی، در برنامه ریزی ها کاربرد داشته و می تواند زمینه ساز تقویت شرایط آموزش در حیطه پزشکی و پرستاری باشد(2) و با توجه به غنای این مقاله از نظر کاربردی، چند نکته در مورد این مقاله قابل بحث است. سنجش روایی و پایایی پرسشنامه، درصد پاسخ گویی بالا و انجام یک مطالعه در سطح کشور همه از نقاط قوت این مطالعه است و قابل تقدیر است که محققین مطالعه ای کاربردی و در سطح کشور انجام داده اند(1). 1) توصیفی یا تحلیلی بودن مطالعه: در مطالعات مشاهده ای و سایر مطالعات یکی از اجزایی که باید در مقاله به آن اشاره شود، استفاده از آزمون های آماری است و تحلیل نتایج، در صورتی که در یک مطالعه از آزمون های تحلیلی و مقایسه ای برای بررسی روابط بین متغیر ها استفاده شود، نوع آن مطالعه تحلیلی است و از حالت توصیفی خارج می شود(3و4)، از آن جایی که ذکر نوع مطالعه و اجزاء روش اجرا به صورت صحیح باعث افزایش اعتماد به مقاله و گزارش دهی صحیح تر آن می شود(4)، در این مطالعه و سایر مطالعات بایستی به این نکته توجه داشت که بین مقالات توصیفی و تحلیلی تفاوت قائل شد و به درستی گزارش کرد. 2) نمونه گیری در مطالعات: در مطالعات مختلف، نمونه گیری صحیح و شرح آن یکی از اجزای مهم و تاثیرگذار در قابلیت تعمیم و اطمینان به نتایج مطالعه است، در مطالعه حاضر ذکر شده است از روش نمونه گیری در دسترس استفاده شده است، جدای از این که نمونه گیری در دسترس با محدودیت هایی همراه است، در این مطالعه به روش نمونه گیری و این که از هر دانشگاه چه تعداد افراد وارد مطالعه شدند، نشده است، این در حالی است که گزارش صحیح روش نمونه گیری در مطالعات مشاهده ای ضروری است(4). 3) مقایسه بر اساس سابقه کار بالینی: برخی از پرستاران دارای سابقه کار بالینی بوده اند و در واقع طیفی از افراد با سابقه کار وارد مطالعه شده اند، از این رو بررسی این که آیا هر یک از متغیرهای مورد مطالعه آیا با سابقه کار رابطه داشته است یا خیر می تواند در برنامه ریزی بهتر موثر باشد. با توجه به این که یکی از اهداف مجله آموزش پزشکی، ارتقای بهبود کیفیت گزارش مقالات منتشر شده در حیطه پزشکی و رشته های مرتبط است و توجه به نقد مقاله در این مجله خود زمینه ساز تبادل بحث و مطرح شدن برخی نکات باعث بهبود سطح دانش خوانندگان است(5)، انتظار می رود این دست نوشته مورد توجه قرار گیرد، تا با رعایت نکات فوق الذکر شاهد ارتقای کیفیت مقالات منتشر شده در داخل کشور باشیم.