فصلنامه اباختر
پیاپی 11-12 (بهار و تابستان 1384)

مقاله حاضر به توصیف اسپندارمذ پرداخته است. اسپندارمذ یکی از جشن های بزرگ و مذهبی ایران باستان بود که در اسفند روز > یا پنجم اسفند ماه بر پا می شد. ایرانیان هرگاه نام روز و نام ماه یکی می شد آن را جشن می گرفتند. نام ماه ها برگرفته از نام ایزدان بود و در این میان، اردیبهشت، خرداد، امرداد، شهریور، بهمن و اسپندارمذ، نام شش فرشته اند. امشاسپند یعنی بی مرگ و مقدس. تصویر اساطیری زمین، بازتابی از انجمن امشاسپندان است که این شش اهورامزدا گرد شده اند و یگانگی را از اهورا می گیرند...

«مقاله حاضر به توصیف گوهر تپه مازندران پرداخته است. گوهر تپه مازندران منطقه ای ست باستانی که از دیدگاه زمین شناسی و جغرافیای زیستی قابل پژوهش می باشد. گیاه شناسی و جانورشناسی منطقه از جمله مواردی ست که مورد بررسی قرار گرفته و اشیاء به دست آمده در نوع خود بی مانند است. » کلیات پژوهش های باستان شناسی و علوم میان رشته ای در گوهر تپه مازندران...

«مقاله حاضر به بررسی باستان شناسی پارینه سنگی و اولین حضور انسان های ابتدایی در سواحل دریای مازندران پرداخته است. دریای مازندران در آسیای غربی و شمال مرکزی ایران، واقع شده است. به طور کلی در دهه های مختلف زمین شناسی در مکان فعلی این دریا، دریاهایی وجود داشته است که در دوره های بعدی به دلیل بالا آمدن خشکی های اطراف، گودال های جنوبی دریای مازندران، به طور مداوم زیر آب بوده است. این دریا با اقیانوس ارتباطی ندارد و به نام های: هیر کانیا، کاسپی، خزر، آلبانیا و اسکوت ها، گیلان و آبسکون، مشهور بوده است...

«مقاله حاضر به معرفی کاووس و اسکندر رستمداری پرداخته است. این دو، فرزندان ملک کیومرث رستمداری بودند و پس از درگذشت پدر اختلاف کردند. ملک کاووس با مردم مدارا نکرد، بدینسان ملک اسکندر که کم آزار بود، مورد احترام مردم قرار گرفت. ملک کاووس برای شکست برادر از سلطان محمد کمک خواست و به حمایت او توانست اسکندر را شکست دهد و در قلعه نور، بند کند، پس از چند روز برادر را آزاد کرده ملک پدری را به او واگذاشت. به یاری و خواهش بستگان ملک اسکندر از جهانشاه، او نیز مورد حمایت قرار گرفت، وملی با لشکرکشی برادر روبه رو شده و مجبور به عقب نشینی شد...

«و هرز دیلمی از سرداران انوشیروان بود که برای بازگرداندن شاهنشاهی یمن به سیف بن ذیزن تلاش بسیار کرد. او نه برای این تلاش و به دلایل دیگر مدتها به زندان افتاد. از آن رو وهرز خوانده شد که به فرمان انوشیروان و به همراهی سیف به مکانی به نام وهرز رفت. مسعودی می گوید نسبت وهرز دیلمی از آن روست که مرزبانی دیلم و گیلان را داشت. نام پدر او در منابع مختلف آمده است، او نیز از اسپهبدان عصر خود بود. وهرز در جریان نبرد، فرزندش را از دست داد و به تلافی، چشمان مسروق را نشانه گرفت و او را هلاک کرد...

«مقاله حاضر به معرفی امیر تیمور قاجار و نصاب طبری پرداخته است. امیر تیمور قاجار از سرایندگان هم روزگار ناصرالدین شاه بود و در مازندران می زیست، برخی او را امیر ساروی و برخی نیز امیر مازندرانی شناسانده اند. نصاب طبری، واژه نامه ای فارسی - طبری و تنها اثر به جا مانده از امیر تیمور است، از این کتاب شش نسخه به جا مانده است. »...

«مقاله حاضر به بررسی جنگ عباس آباد تنکابن به روایت (یکی از) شاهدان این رخداد تاریخی پرداخته است. پس از پاک شدن مازندران از شورش و جنگ حاکمان که اسکندربیک ترکمان در عالم آرای عباسی، توصیف کرده است، گیلان و مازندران به حکومت صفوی پیوسته و در چهارچوب ایران تاریخی قرار گرفتند، اما اختلاف های قومی دودمان های حکومت گر همچنان مشکل ساز بود. سقوط حکومت دیرپای رستمداران موجب شد، ساکنان نور و کجور و کلارستاق که مردمانی گردن فراز بودند، چون آتش زیرخاکستر، شعله بر کشیدند...

«مقاله حاضر به توصیف آموزش و پرورش تا قبل از انقلاب اسلامی پرداخته است. نزدیک به یک و نیم سده پیش، زمانی که شاه قاجار لباس وزارت علوم و معارف و صنایع را بر تن علی قلی میرزا اعتضاد السلطنه فرزند فتحعلی شاه قاجار پوشاند، کسی از اهمیت این دستگاه آگاه نبود. با گذشت یک دهه از مرگ اتابک اعظم، شاهزاده که افتخار رسیدن به این جایگاه را یافت، دانست که مکتب خانه های سنتی قادر به پاسخ گویی نیازهای زمانه نیستند. موجب عظیم آموزش که به همراه توسعه صنعتی آغاز شده بود، به آموزش های عمومی در فرانسه، انگلیس و آمریکا انجامید...

«مقاله حاضر به بررسی نقش طالبوف در بیداری ایرانیان و انقلاب مشروطیت پرداخته است. یکی از متفکران عصر قاجاریه که در بیداری و تکوین اندیشه های نوین ایرانیان تلاش بسیار کرد و توانست نهضت مشروطه را به نتیجه برساند، طالبوف تبریزی است. او در قفقاز زندگی می کرد و آثار بسیاری را از جمله سفرنامه ابراهیم بیک تالیف کرد. احمد کسروی این اثر را عاملی برای بیداری ایرانیان دانسته است. طالبوف، جامعه عقب مانده ایران را با تمدن و فرهنگ اروپا مقایسه کرد. آثارش الفبای آزادی نام گرفته است، چکامه های بجا مانده اش نیز میهنی است...

«انسان برای فراهم کردن لوازم زندگی خود، همواره در اندیشه ساختن زیراندازهایی بود. مردم هر سرزمین با بهره گیری از مواد اولیه دیار خویش به ساخت زیراندازهایی با شکل، بافت و طرح های گوناگون پرداخته اند. حصیر بافی یکی از انواع این صنعت و هنر دستی است که انسان از دیرباز از آن بهره جسته و به عنوان زیرانداز و یا ابزار و وسایل دیگر زندگی به تولید و مصرف آن پرداخته و همچنان نیز به سوی تکامل آن پیش می رود. کوب بافی از جمله هنرهای اصیل مردم شمال و به ویژه مازندران می باشد که دیر زمانی است، به عنوان زیراندازی متناسب با اقلیم این دیار تولید می شود و در خانه ها مورد استفاده قرار می گیرد...

«مقاله حاضر به توصیف جشن های طبری در اسپیورد - شوراب، مازندران پرداخته است. میان سرزمین های ایرانی، گویش مازندرانی دارای کهن ترین گاه شماری و دیرین ترین جشن های ملی است. سال طبری دارای دوازده ماه سی روزه و پنج روز افزوده است. تفاوت تقویم طبری با تقویم رسمی در زمان ماه هاست. فصل های چهارگانه سال در مازندران براساس گردش زمین به دور خورشید و تغییرات جوی ناشی از آن است. جشن های ملی مازندران از نظرگاه شماری دو دسته اند، یکی جشن های وابسته به فصل زمستان و آغاز بهار و دیگری جشن های پیوسته به گاه شماری طبری، در شب هلا که آغاز زمستان و بلندترین شب سال است، در این شب خویشان گردهم آمده و به سرور می پردازند...

«این گفتار به بررسی جلوه های نوروز میان قشقاییان پرداخته است. نوروز جشنی باستانی است و ریشه در باور و فرهنگ مردم ایران دارد. این جشن از طریق کوچ به بین النهرین و غرب آسیا رفته است. نوروز نمادی از تجدید حیات و نوزایی طبیعت است. آیین نوروز همه ساله در آغاز بهار با شکوه فراوان در تمام نقاط ایران گرامی داشته می شود، اما هر طایفه ای به گونه ای ویژه آن را به جا می آورد. ایل قشقایی با وجود تنوع قومیت ها در یک چیز، جشن نوروز و تهیه مقدمات آن، رفتاری همانند دارند، آنها عید را با مراسم سلام از منزل کلانتر آغاز می کنند و برآنند که در این روز همه باید شاد باشند. »...

«شادی از نگاه ایرانیان، آفریده یزدان است. جشن های مهرگان، سده، آبریزان و نوروز نشانه این باور است. در گذشته جارچیان در کوچه و خیابان فرا رسیدن جشن ها را به آگاهی می رساندند. بستن طاق نصرت، فرش گستری و دود کردن گلپر و گاهی اجرای نمایشنامه ها از مراسم نوروزی بود. » ایرانیان باستان شادی را آفریده یزدان می دانستند و آن را گرامی می داشتند. در سنگ نوشته ای از داریوش هخامنشی می خوانیم: «آهو را مزدارا می ستایم که این جهان و آن جهان را آفرید و نیز شادی را برای مردمان آفرید. »...

«مقاله حاضر به توصیف واژه توجی یا توچی پرداخته است. توج یا توچ واژه ای طبری است به معنای میوه به؛ و بنا به نوشته های کهن، نام مکان یا نژادی است. در برخی از نقشه های قدیمی از این شهر نامی به میان آمده و ابن اسفندیار نیز آن را مشتق از نام توران جیر دانسته است. با مطالعه تاریخ و منابع مختلف می توان این گونه نتیجه گرفت که توجی به ظاهر در جنوب قائم شهر کنونی نهاده بود و ممکن است نزدیک به رودخانه توجی و شاید دهکده بنجستونک شکل تغییر یافته برجی + ستان باشد. »...

«مقاله حاضر به بررسی جاده شاهی در مازندران پرداخته است. طبرستان در گذشته های دور به دلیل شرایط ویژه طبیعی، پیوند ضعیفی با سایر بخش های فلات ایران داشت. رفت و آمد به سرزمین های اطراف نیز، تنها از دو راه امکان پذیر بود، یکی در امتداد راه آمل به شمال و دهستان و راه دیگری از آمل به ری. سرانجام شاه عباس یکم این ایالت را، ضمیمه حکومت مرکزی نمود. وی راهی به نام راه شاهی را که از شهرها و روستاها می گذشت، سنگفرش کرد. کاروان سراها، رباط ها و پل ها، عمارت، کاخ، حمام و بازارها بنا نمود و بدینسان رونقی تازه به مازندران داد. »...

«مقاله حاضر به توصیف واژه گلبانگ پهلوی در شعر حافظ پرداخته است. حافظ، نماد روشن فرهنگ ایرانی ست. او با پالایش شایسته، فرهنگ ایران باستان و ایران پس از اسلام را در شعر و اندیشه خود منعکس کرده است. حافظ در دیوانش فرهنگ ملی ایران را با لطایف قرآنی و عرفانی اسلامی درآمیخته و در شعر خود از ترکیب گلبانگ پهلوی استفاده کرده است. پهلوی نام یکی از زبانهای اصلی ایرانیان باستان بوده است. در زبان دری، قول و تصنیفی است که با لحنی خاص تلفظ شود و گاهی این واژه به آواز بلبل ربط داده می شود که خود، دارای دلایل بسیاری است...

«مقاله حاضر به بررسی زبان ها و گویش های محلی در ایران و خطر انقراض آنها پرداخته است. اهمیت و نقش زبان فارسی به عنوان زبان رسمی کشور پوشیده نیست. در کنار این زبان، زبانها و گویش های متعددی وجود دارد که هر یک بیانگر بخشی از فرهنگ و هویت قومی این دیار است. از سده نوزدهم به بعد زبان به عنوان موجودی زنده شناخته شد و پس از زایش و بالندگی جای خود را به زبان دیگری داده است. مهمترین عامل حذف زبان ها انتقال میان نسل هاست و زبان هر ملت شجره نامه اوست و مرگ هر زبان مرگ یک فرهنگ با تمام دیرینگی آن دانسته شده است...

«مقاله حاضر به بررسی داستان های تراژدیک شاهنامه فردوسی پرداخته است. در فرهنگ معین آمده، تراژدی نوعی نوشته یا نمایش غم انگیز است که نشان از شکنجه های روحی و جسمی و خیانت دارد. در لغت نامه دهخدا تراژدی اشعار حزن انگیزی است که داستان آن بر پایه افسانه یا حادثه تاریخی استوار است. تراژدی نخست به وسیله مردم یونان، پس از حماسه سرایی و اشعار غنایی به وجود آمد و در دوران جنگ گسترش یافت و در قرن پنجم پیش از میلاد عالی ترین آثارش را به جا گذاشت...

«مقاله حاضر به معرفی حجاب یزدی پرداخته است. در زبان و ادب فارسی کمتر شاعری است که بتواند اثری ماندگار بیافریند. از جمله این شاعران میرزا سیدعلی نقی مدرس، متخلص به حجاب، شاعر معروف دور قاجار است. او در 1266 ق در خانواده ای اهل علم، ادب و تقوا به دنیا آمد. پدرش آیت الله میرزا سیدمحمدعلی مدرس یزدی، متخلص به جیران است. شهرت حجاب بیشتر به دلیل غزلی است که آن را به پیروی یکی از غزلیات سعدی شیرازی سروده است. شیوه حجاب غزل پردازی و سبک و لحن کلامش عراقی است، اگرچه گاهی به سبک هندی نیز سروده است...

«شاعر در شعری که به مازندرانی سروده به توصیف امیر پازورای پرداخته است و خود نیز در دلش را با امیر در میان می گذارد.»...

«مقاله حاضر به بررسی آثار منثور نیما، پرداخته است. علی اسفندیاری (نیما یوشیج) با اشعارش، شناخته شده است، در حالی که ارزش احساسات، حرفهای همسایه، تعریف و تبصره، از آثار منثور اوست. نیما نویسنده چیره دستی نیست و هدفش از نوشتن، آماده ساختن افکار عمومی جامعه، برای هماهنگی با خود است. او در نوشته هایش به تحلیل و بیان اندیشه های شاعرانه اش پرداخته است. بیشتر نوشته های نیما، رهنمودهای صمیمانه ای است برای شاعرانی که مسیر درست حرکت شاعرانه را نیافته اند...

«مقاله حاضر به بررسی شعر ری را می پردازد. بافت شعر مقوله اجتناب ناپذیری است که زمان و مکان را در هم می شکند و بدون تصور آن، خوانش متن ممکن نیست. به تعبیری اگر هم آمیزی افق ها و همبستگی گزینش به وجود نیاید، متنی خوانده نمی شود. شعر ری را از جمله شعرهایی است که درک حسی آن کاری دشوار است. این شعر با صدا - آوا، آغاز می شود و از شاخه های سبکی نیماست. همراهی این کلمه با کلامی مانند: بند آب و کاج، فضای اثیری - اسطوره ای ایجاد می کند و گاهی نیز با ترکیبات دیگر همراه شده و تشخص انسانی می یابد...

«مقاله حاضر به بررسی شاهنامه فردوسی و حماسه زن پرداخته است. شاهنامه فردوسی، فرهنگ نامه ای است سرشار از میراث فرهنگی ایران و ایرانی و فردوسی زنده کننده کاخ باشکوه پارسی ست. از نکات مهمی که در شاهنامه به آن اشاره شده، زن و دیدگاه های مربوط به اوست. داستان ازدواج شهر ناز وارنواز با ضحاک و همدستی در کشتن او، ابزار تولید و افزایش نسل، یار دیرین اهریمن، بازیگر نقش منفی، رایزنی ناپسند و قرار گرفتن در عرصه مکر و حیله، از جمله دیدگاه های منفی شاهنامه، به زن است...

«مقاله حاضر به بررسی دیدگاه تربیتی سعدی و تربیت نااهل پرداخته است. هدف سعدی از نوشتن به جا گذاشتن نقشی ماندگار در این دنیای فانی بوده و امروزه در حوزه ادبیات تعلیمی صدرنشین است و پارسی دوستان تمام جهان به او افتخار می کنند. سعدی بسیاری از نکات تربیتی را به صورت حکایت و مناظره بیان داشته است و درست نیست که قسمتی از حکایت را بدون در نظر گرفتن کل آن در جای دیگر محک بزنیم. حکایتهای موجود در گلستان و بوستان نشان می دهد که سعدی هم به تاثیر وراثت و هم تربیت محیط بر فرد توجه داشته است...

«مقاله حاضر به بررسی شعرهای بومی و تحلیل یک شعر طبری نیما پرداخته است. باشندگان سرزمین ها، دارای منش های تاریخی و کهن منتشر کند. آفرینش های فرهنگی عامیانه که در جریان تاریخ هر ملتی خلق شده و در زبان شان تبلور یافته اند و دارای وجوهی منتشر کند. نیما آغازگر زبانی است که می تواند ضمن بیان ویژگی های زبانی بومی، در همان حال جهانی باشد. تنها طبیعت گرایی، واژگان محلی و بومی، بازی با کلمات، تقطیع واژگان و ایجاد فضای کهنه، نمی تواند شاعر پی گیر و دردمند و متعهد به ادب عامیانه مردم زادگاهش را به سرچشمه زلال آن زبان اصیل در عرصه جهانی برساند...

«مقاله حاضر به بررسی اندیشه های اخلاقی در شاهنامه فردوسی پرداخته است. از مهمترین مسایلی که سراسرنامه باستان را فرا گرفته و اساس بیت های آن شده، پرستش خداوند است. فردوسی نیز بر این عقیده است که تمام موارد را باید با نام خدا آغاز و با نام او پایان داد. ستایش وی درباره خدا حکیمانه است، نه عامیانه. فردوسی به خداوند و کلامش خالصانه عشق می ورزد. حکیم فردوسی در جای جای شاهنامه از اهمیت عدل و داد سخن گفته است و به طور کلی هدف او از توصیف کارزار شرح زورآزمایی دلاوران ایرانی و دشمنان اهریمن خوی آنان، تحلیل رازهای زندگی شرافتمندانه و ارایه راه کمال و سعادت باره توشه نیکی و دانایی و دادگری است...

«مقاله حاضر به توصیف آلودگی هوا پرداخته است. کاترینا یک فاجعه طبیعی و بلایی است که در اثر آلودگی هوا به وجود آمده است. تغییر هوا موجب به جا ماندن انرژی فراوانی در جو شده و این انرژی، هوا را به حرکت درمی آورد. پروفسور رامستورف معتقد است این تغییرات کوچک، بسیار مهم بوده و آغازی هستند که در آینده بزرگ تر خواهند شد. به عقیده محققان از جمله اثرات آلودگی هوا، افزایش دمای سالانه است. نتیجه تاثیر تغییر آب و هوا و بالا آمدن سطح دریا، بر زندگی انسانهاست که در صورت وقوع میلیون ها انسان را آواره خواهد کرد. »...

«دوران پادشاهی قاجاریه از مهمترین دوره های تاریخی ایران است. از رویدادهای آن دوران می توان به پایداری شماری در بقعه طبرسی مازندران اشاره کرد. یکی از حوادثی که قبل از اعدام باب روی داد، جنگ میان قوای دولتی و نیروهای بابی در قائم شهر مازندران است. این جنگ در بقعه شیخ طبرسی به وقوع پیوست. پس از آنکه حلاج ملاتقی برغانی قزوینی معروف به شهید ثالث به شهادت رسید شماری از بابیان در شاهرود گرد آمدند و از آنجا رو به مازندران کردند. این هنگام همزان با درگذشت محمدشاه قاجار بد، با بیان شکست خوردند و از میان رفتند...

«مقاله حاضر نقدی است بر کتاب فرهنگ واژگان تبری. واژه نامه تبری، شاید اولین کوشش جمعی در حوزه فرهنگ مکتوب مازندران باشد. این کتاب مرجع، فرهنگ لغتی دو زبانه و مفصل است که به ترتیب الفبایی تنظیم شده است. در این اثر از چگونگی پراکنش جغرافیایی و انتخاب مناطق سخنی به میان نیامده است و ملاک انتخاب واژگان تبری پایه و اصلی ذکر نشده است. با یک بررسی اجمالی معلوم می شود که ملاک عمده انتخاب واژگان تبری، گویش استراباد غربی بوده است. برخی ارجاعات ناقص و یا غلط آمده است و برخی واژگان به گویش تبری ربطی ندارد...