فصلنامه نوآوری های آموزشی
پیاپی 2 (زمستان 1381)

برنامه ریزی درسی: «مدرسه محور» (SBCD) مقوله ای است که در پاسخ به نارسایی ها و مسائل ناشی از برنامه ریزی درسی متمرکز به منصه ظهور رسیده است و مهم ترین دلیل شکل گیری آن، همسویی بیش تر برنامه های درسی با نیازها و مسائل موجود در سطح مدرسه و جامعه محلی است. با وجود تاکید فزاینده بر ترویج و گسترش برنامه های درسی مدرسه محور، ادبیات برنامه درسی دارای آشفتگی ها و عدم قطعیت های فراوان در خصوص جایگاه و نقش مطالعات نیازسنجی در برنامه ریزی درسی مدرسه ای است، به نحوی که به این مؤلفه مهم SBCD، نه تنها توجه کافی مبذول نشده است، بلکه کم تر مطالعه مستقلی در این زمینه می توان سراغ گرفت.
مقاله حاضر که برگرفته از یک مطالعه گسترده دو ساله در این زمینه است، می کوشد تا الگوی ویژه ای را برای نیازسنجی برنامه درسی در سطح مدرسه معرفی کند که دربرگیرنده حالات و وضعیت های مختلف نیازسنجی باشد و بتوان از آن به عنوان یک راهنمای عمل استفاده کرد. الگوی مطرح شده SBCNA درحقیقت بیانگر یک قلمرو مطالعاتی جدید در برنامه ریزی درسی است. در پایان مقاله حاضر، ضمن بررسی وضعیت موجود ایران در این زمینه، راه های توجه بیش تر به نیازسنجی در برنامه های درسی مدرسه مدنظر قرار گرفته است.

از دهه 1970، توجه بسیار زیادی به تلفیق کار و آموزش شده است و الگوهای متعددی مانند کارآموزی، کاروزی، کارگاهی و بازدید از محل کار، سازمان دهی شده اند. هدف همه این الگوها آماده ساختن دانش آموزان، برای دنیای کار است. به وجود آمدن این الگوها در سه دهه اخیر با توسعه مداوم مفهوم ارتباط بین کار و آموزش همراه بوده است. تا پایان قرن بیستم، چهار الگوی مختلف را برای برقراری ارتباط بین صنعت و آموزش می توان تشخیص داد. هر یک از این الگوها در مراحل گوناگونی همراه با تحول و توسعه مفهوم تلفیق کار و آموزش به وجود آمده اند. به عبارت دیگر، توسعه و تحول این مفهوم در چهار مرحله قابل بررسی است.
این مقاله، با استفاده از منابع اصلی و به روش مطالعه اسنادی (کتابخانه ای) و تحلیل جنبه های عملی و به کاربرده شده، به کشف، توصیف و طبقه بندی الگوهایی پرداخته است که طی سه دهه اخیر برای ایجاد ارتباط بیش تر بین مدرسه و محیط کار به وجود آمده اند. این الگوها با عنوان های «معلم محور» معرفی شده اند. همچنین با توجه به توسعه سریع و همگانی شدن فناوری اطلاعات در آغاز قرن جدید و ظهور پدیده «مدرسه مجازی» و یادگیری الکترونیکی، پیش بینی شده است که رویکرد جدیدی با عنوان «ارتباط الکترونیکی بین کار و آموزش» در حال شکل گیری است.
مقاله نتیجه گیری کرده است که به کارگیری هر یک از این الگوها مزایا و معایبی دارد و ممکن است به تنهایی یا ترکیبی از آن ها به کاربرده شوند. به هر حال، استفاده از این الگوها فرصت هایی، هم برای صنعت و هم برای مدرسه فراهم می آورد تا بتوانند، رابطه نزدیکتری با یکدیگر برقرار کنند. در پایان به کاربرد، این الگوها در آموزش فنی و حرفه ای ایران پرداخته شده و پیشنهاداتی در این زمینه ارائه گردیده است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی کتاب ریاضی سال چهارم دبستان از نظر میزان انطباق محتوای آن با هدف های آموزشی تعیین شده توسط وزارت آموزش و پرورش، اصول برنامه ریزی درسی، اصول روان شناسی و مراحل رشد و یادگیری، کاربرد روش هلای جدید تدریس ریاضی و وسایل آموزشی (پیشرفته)، ویژگی های مطلوب کتاب های درسی، کاربرد آموخته های دانش آموزان از نظر معلمان پایه چهارم ابتدایی، به صورت توصیفی با استفاده از یک پرسشنامه نظرخواهی 57 سؤالی در یک نمونه 95 نفری از معلمان به اجرا درآمد. نتایج به دست آمده نشان داد که محتوای کتاب ریاضیات سال چهارم ابتدایی با هدف های آموزشی دوره ابتدایی، اصول تنظیم و سازماندهی محتوا و برنامه ریزی (مداومت، فزایندگی، وحدت)، اصول روان شناسی و مراحل رشد و یادگیری، کاربرد روش های تدریس ریاضی و وسایل آموزشی پیشرفته، ویژگی های مطلوب کتاب های درسی، نیازهای زندگی روزمره و شرایط اجتماعی جامعه و آموخته های دانش آموزان مطابقت دارد.

تلاش برای آشنا ساختن بیشتر جوانان با فرهنگ اصیل ایران باستان، ترغیب آنان به مطالعه میراث کهن فرهنگی ما، ترغیب آنان به این باور که می توان با نگاهی جدید به پدیده های ظاهرا آشنا نگریست، و نشان دادن راه ها و روش های جدید یا لااقل متفاوت یادگیری به مربیان اهداف اساسی این نوشته است. برای این منظور جلدهای اول و دوم شاهنامه ملاک قرار گرفته، بر اساس آن هفته نکته روان شناختی جوانی، جابه جایی، شیر دادن نوزادان، همانندی، رویا، وراثت و گفتگوی درونی با ذکر مثال از متن اصلی شاهنامه (نثر) یا برداشت آن به نظم، مورد بررسی قرار گرفته است.

نگارنده مقاله با توجه به اهمیت برنامه درسی در فرایند تعلیم و تربیت و لزوم ارتقای کیفی آن، با استفاده از رویکرد ارتقا و بهسازی فرایند به عنوان یکی از موضوعات اصلی در مدیریت کیفیت جامع به چگونگی ارتقا و بهسازی کیفیت در برنامه درسی پرداخته است. استفاده از استراتژی ارتقای فرایند "FOCUS – SDCA" و روش ها و قواعد آن، گام عملی برای دست یابی به فرایند مطلوب در برنامه درسی را امکان پذیر می سازد و نتیجه ان تغییر و بهسازی فرایند و ارائه خدمات بهتر به گیرندگان خدمات (دانش آموز) است.

در این پژوهش، رابطه بین انگیزش، منبع کنترل و پیشرفت تحصیلی بررسی شده است. به این منظور، 150 نفر از دانش آموزان سال دوم دبیرستان های پسرانه شهر «گرگان» به شیوه «نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای» انتخاب شدند. آزمودنی ها به دو پرسش نامه «منبع کنترل راتر» و «انگیزش محقق ساخته»، پاسخ دادند. مانند نتایج اغلب پژوهش های قبلی، یافته های پژوهش حاضر نیز مبین آن هستند که رابطه بین انگیزش درونی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان؛ معنادار است.
نتیجه دیگر این تحقیق، بیانگر آن است که بین منبع کنترل درونی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد. همچنین، رابطه مثبت و معناداری بین متغیرهای انگیزش و درونی و منبع کنترل برقرار است.