فصلنامه نوآوری های آموزشی
پیاپی 4 (تابستان 1382)

تاکنون، به صراحت و به صورت مدون، فلسفه ای برای آموزش و پرورش کشور ما مشخص نگردیده است. با توجه به نقش بنیادی و هدایت کننده فلسفه آموزش و پرورش، آشکار است که تدوین چنین فلسفه ای، شرط لازم و اجتناب ناپذیر تامین انسجام فکری و عملی در سطوح تصمیم گیری و نیز اجرایی آموزش و پرورش است.
محقق، در پی فراهم آوردن صورت بندی اولیه ای برای فلسفه آموزش و پرورش کشور، عناصر و چارچوب اساسی چنین فلسفه ای را در اندیشه اسلامی، که بستر اصلی فرهنگ جامعه محسوب میشود، جستجو کرده است. سوالهای اصلی تحقیق، ناظر بر آن است که آموزه های اساسی اسلامی در ابعاد هستی شناختی، معرفت شناختی و ارزشش ناختی مشخص گردد و بنا به اقتضای آنها، مفهوم تعلیم و تربیت، هدف، مبانی، اصول و روش های آن معین شود و نقش این مجموعه، به منزله یک چارچوب معیاری، در تحلیل و نقد وضع جاری آموزش و پرورش تشریح گردد.
تحلیل پیشینه نشان داده است که سه رویکرد در تدوین اندیشه اسلامی در باب آموزش و پرورش اسلامی وجود دارد: اعراض کلی از فلسفه و اکتفا به متون دینی، تکیه بر نظام های فلسفی مسلمانان و استفاده از فلسفه به مثابه روش و ساختار برای مطالعه متون دینی. در تحقیق حاضر نیز رویکرد سوم اتخاذ شده است.
در روش شناسی تحقیق، الگوی پیشنهادی ویلیام فرانکنا برای تحلیل فلسفه های آموزش و پرورش، مورد بررسی و بازسازی قرار گرفته و شکل بازسازی شده آن، در صورت بندی فلسفه آموزش و پرورش به کار گرفته شده است.
در اشاره به یافته های تحقیق، قابل ذکر است که در تحقیق حاضر، مفهوم گسترده ای از”مبانی آموزش و پرورش“مورد نظر بوده است که ناظر بر گزاره های توصیفی و تبینی است و در سه دسته، مورد بحث قرار گرفته است: نقش مبانی نوع 1 در تعیین هدف و مفهوم اساسی آموزش و پرورش، نقش مبانی نوع 2 در تعیین اصول آموزش و پرورش و نقش مبانی نوع 3 در تعیین روش های آموزش و پرورش آشکار میگردد.
مبانی نوع 1 شامل گزاره هایی هستی شناختی و انسان شناختی و ارزش شناختی است که هدف و مفهوم اساسی آموزش و پرورش را مشخص میکند. در این قسمت،”حیات پاک“به منزله هدف غایی آموزش و پرورش پیشنهاد شده است. حیات پاک متضمن تحولی در ابعاد فردی و اجتماعی زندگی آدمی، بر اساس گرویدن به خداست. در این گونه از زندگی، جسم وجان فرد و نیز عرصه حیات جمعی، از پلیدی به پاکی میگراید. حیات پاک مستلزم آن است که فرد در جسم، به پاکی، سلامت و قوت نایل گردد، در اندیشه، به اعتقادهای درست دست یازد، در گرایش و اراده، حرکتی معطوف به خیر بیابد و در عرصه حیات جمعی، غنا، عفت و عدالت / رافت فراهم گردد. مفهوم اساسی آموزش و پرورش، ناظر بر جریان ربوبی شدن آدمی است؛ جریانی دو سویه از ناحیه مربی و متربی که با نظر به آن، معلم محوری و شاگرد محوری، هر دو به سبب یکسویگی، غیرقابل قبول اند.
مبانی نوع 2 شامل دستهای از گزاره هایی انسان شناختی، معرفت شناختی و ارزش شناختی است که اصول آموزش و پرورش را معین میسازند. مقصود از اصول، گزاره های تجویزی است که قواعد راهنمای عمل را در آموزش و پرورش معلوم میکنند. با توجه به اقسام سه گانه این نوع مبانی، اصول آموزش و پرورش، در سه محور اصول انسان شناختی، معرفت شناختی و ارزش شناختی مطرح گردیده است. مبانی نوع 3 شامل گزاره های واقع نگری است که دسترسی به روش های آموزش و پرورش را میسر می گرداند. این دسته از مبانی، به طور غالب، ناظر بر گزاره های تجربی است و از همین رو، فراهم آوردن و استفاده از داده های تجربی، در آن نقش اساسی ایفا میکند. در این قسمت، نمونه ای از مبانی و روش های آموزش و پرورش توضیح داده شده است. با نظر به چارچوب و معیارهای به دست آمده، تحلیل هایی نقدگونه در مورد وضع رایج آموزش و پرورش مطرح گردیده است. این تحلیل ها شامل روش شناسی یافته های تجربی مؤثر بر آموزش و پرورش، مهارت گرایی در آموزش فنی و حرف های، گرایش به فنآوری اطلاعات و جریان اصلاحات در آموزش و پرورش است.

در این مقاله، به بررسی نقش و کارکرد نهادهای آموزشی در انتقال ارزش های فرهنگی- اجتماعی می پردازیم. نهادهای آموزشی از جمله نهادهای بنیادی جامعه به حساب می آیند. اصولا جوامع برای یادگیری، دانش اندوزی، انتقال ارزش های فرهنگی- اجتماعی و ارزش گذاری به اصول اخلاقی، اهمیت قایل اند. هر چیزی که برای یک نظام اجتماعی، مورد نیاز، محترم، مقدس، خواستنی و مطلوب تلقی شود، جزو ارزش های آن جامعه است. میان ارزش ها و توسعه ملی در ابعاد گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، تعامل وجود دارد. نهادهای آموزشی هر کشور در انتقال ارزش ها، سنت ها و هنجارهای اجتماعی نقش مهمی دارند. نظام تعلیم و تربیت، مدارس و نهادهای آموزشی در هر جامعه منعکس کننده ارزش ها و هنجارهای فرهنگی- اجتماعی آن جامعه محسوب می شود. در این مقاله به فرهنگ و ویژگی های آن، ارزش ها و هنجارهای اجتماعی، ارزش ها و نقش نهاد آموزشی، تحقیقات انجام شده در این زمینه، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادها می پردازیم.

الگوهایی که تاکنون برای جمع آوری واژگان پایه مورد استفاده قرار گرفته معمولا بر پیکره های واژگانی عظیم و بسامدشماری یا شم زبانی مجریان طرح متکی بوده است فهرستهای بسامدی بسیار تحت تاثیر منابعی قرار دارند که در تهیه فهرست به کار رفتهاند این فهرست ها پاسخ مناسبی برای نیازهای اساسی زیر فراهم نمیآورند:- آگاهی از سطح واژگان ورودی های هر پایه- تعیین واژه های مناسب هر پایه- میزان افزایش معقول واژه ها در هر بخش در این مقاله نگارنده بر آن است الگوی خود را برای شناسایی واژگان پایه معرفی کند برای این کار از دستآوردهای معناشناسی و رده شناسی زبان در زمینه حوزه های معنایی استفاده کرده و در طراحی این الگو کوشیده است از سویی مشکلات فهرست های پیشین را برطرف سازد و از سوی دیگر دو هدف قابلیت به کارگیری الگو در سراسر کشور و سهولت استفاده از آن و سهولت طبقه بندی و امکان بازنگری داده ها را فراهم آورد برای این منظور در مرحله اول پایه تحصیلی مرحله دوم منبع واژگان (دانش آموزان کتاب درسی کتاب غیر درسی و) مرحله سوم نوع واژگان (دیداری شنیداری گفتاری خوانداری نوشتاری) مرحله چهارم حالت دستوری (اسم فعل صفت و) و مرحله پنجم حوزه معنایی واژه (روابط خویشاوندی اسم خاص اعضای بدن) را تعیین کرده است این شیوه نگرش به آموزش واژگان پایه و تفکیک واژه ها در مرحله سوم زمینه را برای تقویت متوازن مهارت های چهارگانه زبانی فراهم میآورد اما نکته ای درباره مرحله چهارم قابل ذکر است: تعداد صفت هایی که به صورت فعال از آنها استفاده می کنیم بسیار کم و محدود است به عبارت دیگر ذخیره واژگانی اقسام کلام ما رشد نامتوازنی دارد و این مسئله هنگام ترجمه واضح تر می شود معمولا مترجمان در یافتن معادل درمی مانند و گناه به گردن زبان فارسی میافتد حال آنکه آموزش زبان فارسی مناسب نیست و واژگان به صورت متعادلی در اقسام کلام رشد نکرده است با استفاده از این الگو هر واژه شناسنامه ای پیدا میکند و به آسانی قابل بازیابی است مسئولان تهیه مواد آموزشی میتوانند با توجه به ملاکهای علاقه و دانش پیش زمینهای حوزه های معنایی مورد نظر خود را برای هر پایه انتخاب کنند و از میان اعضای این حوزه واژه های مورد نیاز را برگزینند به این ترتیب آموزش ساده تر می شود زیرا واژه ها در یک شبکه معنایی قرار میگیرند.