فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات
پیاپی 1 (زمستان 1382)

این مقام ابتدا به دوران های مختلف تکوین رادیو می پردازد و سپس ویژگی ها و مختصات رادیو را توصیف می کند. شنیداری بودن، بسط تخیل و مشارکتی بودن، تولید زمان چندگانه، ارزانی، سرعت و پوشش گسترده و طنین و تبلور از مهم ترین ویژگی های رادیو به شمار می روند. در پایان نویسنده به نحوه مدیریت رادیو در حوزه های مختلف اشاره می کند.

موضوع اصلی این مقاله بررسی نقش رادیو در دگرگونی های دوره مدرنیته است. با این نگاه، این مقاله با مروری اجمالی بر تاریخ و دوره بندی رادیو، به بررسی نسبت رادیو و مدرنیته بر اساس سه مفهوم اساسی که ارتباط وسیع و عمیقی با فرایند مدرنیته دارند یعنی «شکل گیری فضای عمومی»، «نهادینه شدن مفهوم مردم»، «توسعه حضور زن در حوزه عمومی» پرداخته است. در بخش پایانی این مقاله رادیو در عصر جهانی شدن، نقش و کارکرد آن در شکل گیری «جماعت وطنی» و «جماعت پراکنده» در سطح جهان و همچنین رادیو به عنوان نماد «سنت رسانه ای» در بازگشت به سنت، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

رادیو، همانند دیگر رسانه های جمعی، قابل تقسیم بندی به انواع گونه گونی است و می توان معیارهای متفاوتی را برای طبقه بندی آنها به کار برد: حوزه جغر افیایی پوشش؛ نوع مالکیت؛ وابستگی سازمانی؛ سبک های تولید محتوا؛ و نحوه تعامل با مخاطبان. این مقاله، برخی از مهمترین معیارها و سنخ شناسی مبتنی بر آنها را تشریح می کند و بر دو دسته سنخ شناسی مبتنی بر مالکیت سازمان رسانه ای و هویت مخاطبان تاکید می ورزد. همچنین، در ادامه مقاله، فرآیند تکثر رسانه ای ناشی از تغییرات فنی و سیاستی و تاثیر و تاثر متقابل بین دو دسته سنخ شناسی مذکور، مورد بحث قرار می گیرد.

این مقاله به این پرسش می پردازد که آیا رادیو برای برقراری عمل ارتباطی در دو بستر فرهنگی متفاوت، به تغییر کارکردهای خود می پردازد یا نه؟ چنین به نظر می رسد که در ایران، تاثیر معیارهای ایدئولوژیک، کارکردهای رادیو را با آموزش زبان فرهنگ والا محدود کرده است، حال آنکه در آمریکای شمالی تاثیر معیارهای فرهنگ عامه (مردم پسند)، کارکردهای رادیو را در دو سطح تنظیم کرده اند: (1) گسترش فرهنگ مردم پسند، (2) تقویت فرهنگ والا. ادعای ما این است که مفهوم مخاطب در این دو بستر فرهنگی باید ساختار شکنی شود تا بتانیم مدل عمل ارتباطی را در این دو بستر فرهنگی بفهمیم. پس از شکستگی ساختاری در مفهوم مخاطب قادر خواهیم شد تا مفهوم مخاطب را در این دو بستر از نو بازسازی کنیم.

مقاله حاضر به یکی از انواع مهم رادیو، یعنی رادیوهای محلی، که کمتر در ایران مورد توجه قرار گرفته اند، می پردازد. کارکردهای رادیوهای حلی چنان متنوع و کسترده است که جای خالی آنها به طور کامل احساس می شود. نویسنده می کوشد با توصیف برخی از این رادیوهای محلی تنوع و کارکردهای اجتماعی آنها را به تصویر کشد.

مقاله حاضر با توجه به ماهیت «پیام های ارتباطی» نظام مند و معناسازی آنها در الگوی موزاییکی اس. ال. بکر می کوشد به پرسش های اساسی ذیل پاسخ دهد: آیا پیام ارتباطی ما می تواند از آخرین برنامه رادیوی که شنیده ایم نشات بگیرد، در رادیوهای امروز جهان «واحدهای اطلاعات پیام» چه زفیتی پیدا کرده اند؟ آیا منبع اصلی روحیات مخاطب می تواند مجموعه بیشماری از داده های حسی باشد؟ بر اساس نقش تاثیرگذار و پرقدرت رسانه رادیو می توان اذعان داشت که بسیاری از کنش های ارتباطی خاطبان از ان گروه عناصری پدید می آیند که ناشی از بیش از یک موقعیت اجتماعی است.

در این مقاله علاوه بر سیر تاریخی تحلیل گفتمان، چگونگی به کارگیری آن در رسانه رادیو آورده شده است. در تحلیل گفتمانی رادیویی علاوه بر بافت متنی باید به بافت موقعیت نیز توجه کرد. در ضمن در یک تحلیل گفتمانی رادیویی علاوه بر جملاتی که در متن برنامه وجود دارد، باید اجرا و نحوه تاکید گوینده بر کلمه ها و عناصر دیگر برنامه مانند موسیقی، افکت و حتی سکوت را نیز در نظر گرفت. گفتمان رادیویی دارای سطوح و روش هایی است که باید در تحلیل انتقادی بدان توجه شود. به طور کلی باید در تحلیل گفتمان رادیویی مراحل زیر را مد نظر قرار داد: تبیین چارچوب نظری، تعیین روش تحلیل و سطح آن، تعیین واحد تحلیل و در نهایت جمع آوری داده ها. در خاتمه دو نمونه از تحلیل انتقادی گفتمانی رادیویی آورده شده است.

این مقاله با هدف بررسی ویژگی های برنامه های رادیویی تهیه شده است و در آن برخی از ویژگی های ذاتی رادیو از قبیل: بیان کلیات، تخیل آمیز بودن، تداوم نداشتن پیام، انعطاف پذیری، شخصی بودن، وابستگی به زبان و ناتوانی در ارسال پیام های فرعی ذکر شده است. پس از ان ویژگی برخی برنامه های رادیویی از جمله خبر و برنامه های سیاسی، گزارش و توصیف های رادیو از واقعیت های بیرونی، نمایش رادیویی، برنامه های تلفنی و موسیقی رادیویی بررسی شده است. در پایان نیز برخی از آسیب های برنامه سازی رادیویی در ایران بیان شده است.

مقاله حاضر در ابتدا به توانمندی های رادیو و بر اساس این توانمندی ها حدس می زند که در آینده رادیو نقش مهم تری در زندگی روزمره ایفاء خواهد کرد. تاثیر زیرپوستی رادیو همراه با تاثیر آن بر تخیل مخاطب چنین قدرتی به رادیو می بخشد.

در این مقاله ابتدا به وجوه مشترک و نیز متمایز رادیو و تلویزیون اشاره می شود و سپس ویژگی تخیل و نقش آن در رادیو به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرد. هدف از مقاله حاضر تشریح این نکته است که نقش تخیل مخاطب در رادیو برای درک پیام به اندازه ای مهم است که نباید با استفاده از گویندگان و بازیگران رادیویی در تلویزیون آن را محدود کرد. به عبارت دیگر، استدلال می شود که چگونه ورود گویندگان رادیو به عرصه تلویزیون به کارایی و تاثیر هر دو رسانه لطمه خواهد زد.

در این مقاله هدف آن است که با استفاده از تحقیقاتی که در یک دهه اخیر در مورد میزان و نوع استفاده از رادیو در ایران به عمل آمده است، شناختی اجمالی از مخاطب رادیو به دست دهیم. این شناخت ممکن است به برنامه ریزی بهتر برنامه های رادیو و جذب مخاطب بیشتر یاری رساند. برای رسیدن به این هدف، میزان استفاده از رادیو و مقایسه این میزان با میزان استفاده از تلویزیون و روزنامه، نوع محتوایی که بیشتر مورد اقبال مخاطبان است، مخاطب ملی و مخاطب محلی، ویژگی های جنسی، سنی و طبقاتی مخاطبان رادیو و تمایل مخاطبان ایرانی به استفاده از ویژگی انعطاف پذیری رادیو مورد بررسی قرار گرفته است.

مقاله حاضر می کوشد با توجه به تحقیقات صورت گرفته در مورد میزان مصرف پیا های رادیویی در کشور به بررسی توزیع جغرافیایی آن با کمک روش های ترسیم نقشه بپردازد. از دیگر سو، در این مقاله کوشش می شود برخی از فرضیه های اولیه برای توضیح بهتر وضع موجود، توزیع پیام های رادیویی و ایده هایی برای تحقیقات بعدی مطرح شود. نتایج بررسی توزیع مصرف پیام های رادیویی در کشور این فرض مقدماتی را تایید می کند که عموما میزان مصرف پیام های رادیویی در شهرهای مرزی کشور کمتر از شهرهای داخلی است. همین نتایج حاکی از آن است که میزان مصرف پیام های رادیویی خارجی در شهرهای مرزی بیشتر از شهرهای داخلی کشور است.