نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال یازدهم شماره 2 (پیاپی 12، تابستان 1382)

به منظور ارزیابی توان باززایی درون شیشهای خرما (رقم مضافتی)، جنین بالغ از میوه های نارس جداسازی و در محیطهای کشت شامل MS حاوی هورمونهای رشد گیاهی (2،4-D)، 1/2-MS و MS فاقد هورمون کشت گردیدند. بیشترین درصد جوانه زنی جنین در محیط کشت 1/2-MS فاقد هورمونهای رشد مشاهده شد (24/69 %). جهت تحریک سلولهای مریستمی در ایجاد جوانه های نابه جا، ساقه نهالهای درون شیشه ای در منطقه یقه قطع و پس از تقسیم آنها به جدا کشتهای 1 الی 3 سانتیمتری به صورت عمودی در محیط کشت MS حاوی 4/0 میلیگرم در لیتر Thiamine HCl، 100 میلیگرم در لیتر اینوزیتول، 30 میلیگرم در لیتر ساکارز، 80 میلیگرم در لیتر آدنین سولفات همراه هورمون 2ip در غلظت 10 میلیگرم در لیتر و NAA با غلظت 1/0 میلیگرم در لیتر کشت گردیدند. محیط کشت MS حاوی 10 میلی گرم در لیتر 2ip مناسبترین محیط کشت جهت ایجاد تحریک مریستمها و تولید شاخسارهای جدید بود. شاخه های باززایی شده جهت ازدیاد به صورت مکرر از منطقه یقه قطع و پس از تهیه جدا کشتها به محیط کشت شاخه زایی منتقل شد و تعدادی نیز جهت تولید نهال در محیطهای کشت ریشه زایی کشت گردیدند. بیشترین بازده ریشه زایی (بیش از80%) پایه های حاصل در محیط کشت MS حاوی 10 میلیگرم در لیتر 2ip همراه 01/0 میلی گرم در لیتر IAA مشاهده شد.

به منظور بررسی و ارزیابی تنوع و روند زوال بذرهای نمونه های موجود در بانک ژن منابع طبیعی، از خانواده پروانه آسا، گونه Onobrychis sativa انتخاب و 9 نمونه از بذرهای آن، متعلق به سالهای گذشته که در سردخانه نگهداری شده بودند در دو آزمایش جداگانه ژرمیناتور و گلخانه در طرح کاملا تصادفی با سه تکرار مورد آزمایش قرار گرفتند. در آزمایش ژرمیناتور، صفات قوه نامیه، سرعت جوانهزنی و بنیه بذر و در آزمایش گلخانه، درصد جوانه‎زنی، سرعت جوانه زنی، ارتفاع گیاه، تعداد پنجه و طول ریشه، چهل روز پس از کاشت اندازه گیری شد. در ضمن قوه نامیه و وزن هزار دانه بذرها در بدو ورود به سردخانه اندازه گیری شده بود. نتایج تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه، اختلاف معنی داری را میان نمونه های مورد آزمون، نشان داد. صفات کاهش قوه نامیه، سرعت جوانه زنی در ژرمیناتور و گلخانه، بنیه بذر و ارتفاع گیاه نمونه ها، از نظر آماری اختلاف نشان دادند که نشان دهنده وجود تنوع میان نمونه ها است. نتایج ضرایب همبستگی برای صفات مورد مطالعه در میان دو محیط معنیدار بود که نشان دهنده عدم وجود اثرات متقابل ژنوتیپ× محیط است و نمونه ها از نظر درصد جوانه‎زنی در هر دو شرایط روند یکسانی داشتند. همچنین میان سرعت جوانه زنی و بنیه بذر در ژرمیناتور همبستگی بالایی وجود داشت. این همبستگی به وسیله مدل رگرسیونی گام به گام تایید شد. بنابراین سرعت جوانهزنی برآورد خوبی از بنیه بذر بدست میدهد. کاهش قوه نامیه با صفات درصد جوانه زنی در گلخانه، سرعت جوانهزنی در ژرمیناتور و گلخانه، بنیه بذر، ارتفاع گیاه، تعداد پنجه و طول ریشه همبستگی منفی معنی داری نشان داد. بنابراین در پدیده زوال بذر نه تنها قوه نامیه کاهش می یابد، بلکه سرعت جوانه زنی، بنیه بذر و رشد اولیه گیاه‎ در گلخانه نیز کاهش می یابد‎‎. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد که کاهش قوه نامیه به شدت تحت تاثیر منشا بذر قرار دارد و تحت شرایط انجام آزمایش حاضر، تفکیک اثر دوره نگهداری بذر در سردخانه از اثر منشا بذر، ناممکن بود. بنابراین نمیتوان به طور دقیق پیشنهاد نمود که بذرهای این گونه را پس از چند سال تکثیر و احیاء نمود و بایستی برنامه ریزی احیاء، برای هر نمونه به طور مجزا صورت گیرد.

این تحقیق به منظور بررسی تنوع ژنتیکی بارانک از طریق بررسی صفات میوه در جنگلهای سنگده مازندران انجام شد. برای انجام آن، دو جمعیت بارانک در منطقه انتخاب و در هر جمعیت 20 پایه بارانک در قطرهای مختلف علامت گذاری گردید. 7 صفت میوه، شامل وزن میوه با جدارگوشتی، قطرهای بزرگ و کوچک، تعداد کل بذر در هر میوه، وزن کل بذرها، تعداد بذرهای سالم و وزن بذرهای سالم برای هر یک از 40 درخت بررسی شد. ابتدا همبستگی دو به دو صفات با استفاده از روش کارل پیرسون تعیین شد. سپس از طریق روش تجزیه به مولفه های اصلی اهمیت هر یک از صفات در ایجاد واریانس ها مشخص گردید. قطر بزرگ و قطر کوچک میوه بیشترین نقش را در تبیین مولفه اول و قطر کوچک و تعداد بذر هر میوه بیشترین نقش را در تشکیل مولفه دوم داشتند. سپس با استفاده از مولفه های اول و دوم، کل پایه ها در محور مختصات پلات شدند. در مرحله بعد با استفاده از کل صفات میوه تجزیه و تحلیل خوشه ایانجام و فاصله ژنتیکی میان پایه ها تعیین گردید. نتیجه آنالیز خوشه ای، پایه ها را در 8 خوشه مجزا گروه بندی نمود. شباهت زیادی میان پراکنش درختان روی محور مختصات پلات دو مولفه اول تجزیه به مولفه های اصلی و نتیجه آنالیز خوشه ایبه روش WARD وجود داشت. با توجه نتایج آنالیز خوشه ایو نیز آرایش قرارگیری پایه ها در پلات مولفه های اول و دوم، تنوع ژنتیکی، بیشتر ناشی از تفاوتهای میان دو جمعیت است. این نتیجه با نتایج بررسی های الکتروفورزی تنوع ژنتیکی که در مورد همین دو جمعیت انجام شده بود نیز همخوانی خوبی دارد.

تعداد نه ژنوتیپ گل محمدی (Rosa damascena Mill.) از نقاط مختلف منطقه کاشان در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع در قالب یک طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار کشت شد. ژنوتیپها از نظر تعداد اجزاء مختلف گل (گلبرگ، پرچم و مادگی) و میزان اسانس، در بهار 1381 مورد مقایسه قرار گرفتند. ارزیابی و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تجزیه واریانس، گروه بندی میانگینها و تجزیه خوشهای انجام گرفت. از نظر تعداد گلبرگ، تعداد پرچم و تعداد مادگی تفاوت میان ژنوتیپها معنی دار بود، و مقایسه میانگینها، ژنوتیپها را برای صفات فوق به ترتیب در 2، 3 و 2 گروه مجزا قرار داد. همچنین ژنوتیپهای تحت مطالعه از نظر غلظت اسانس اختلاف قابل ملاحظه ای را نشان دادند. تجزیه خوشهای بر اساس تعداد گلبرگ، تعداد پرچم و مادگی و غلظت اسانس گلبرگ، ژنوتیپها را در 2 دسته قرار داد. محلهای جمع آوری ژنوتیپها اختلاف معنی داری را برای تعداد گلبرگ و تعداد مادگی نشان داده و در دو گروه متفاوت دسته بندی شدند. ارزیابی های فوق رابطه مشخصی را میان تنوع ژنوتیپی و تقسیمبندی جغرافیایی نشان ندادند. اما نتایج حاصل تنوع قابل توجهی را دراجزاء گل و میزان اسانس ژنوتیپهای گل محمدی کاشان نشان میدهند.

در این بررسی تنوع ژنتیکی، وراثت پذیری و همبستگی ساده و چندگانه صفات در گونه Elymus tauri بررسی شد. مواد آزمایشی شامل بذر 8 جمعیت بومی بود که از استانهای آذربایجان شرقی و اردبیل جمعآوری گردید. آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار در باغ گیاهشناسی تبریز در پائیز سال 1377 پیاده شد. در تجزیه واریانس از نظر صفات مورد بررسی تعداد پنجه بارور، تعداد کل پنجه، طول سنبله و طول برگ پرچمی و عملکرد علوفه (وزن خشک بوته) تفاوتهای معنی داری در بین جمعیتها وجود داشت ولی برای صفات تعداد برگ، ارتفاع بوته و تعداد سنبلچه تفاوت معنی داری مشاهده نگردید. میزان وراثت پذیری عمومی برای تعداد پنجه بارور، تعداد کل پنجه، طول سنبلچه، طول برگ و عملکرد علوفه خشک در حد متوسط به بالا و به ترتیب معادل 83%، 72%، 80%، 61%، 52% برآورد شد. تجزیه کلاستر با استفاده از روش Ward، 8 جمعیت بومی را در دو گروه متمایز قرار داد. جمعیتهای گلجار مرند، زنوز، صوفیان و اهر در یک گروه و جمعیتهای گوی چوخور مشکین شهر، قینرجه مشکین شهر، میشو (سیوان) و پیام در گروه دیگر قرار گرفتند. این تمایز با ارتفاع مبدا اولیه رویشگاه های جمعیتها مطابقت داشت و نشان داد که جمعیتهای موجود در ارتفاع بالاتر از نظر ویژگی های موفولوژیکی متفاوت از جمعیتهایی درارتفاعات پائین تر می باشد.برآورد همبستگی های ساده صفات نشان داد که تنها بین عملکرد علوفه و طول برگ همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده می گردد. با وجود این، ضریب همبستگی چندگانه عملکرد با صفات مورد بررسی بالا بود (8/0=R). بنابراین برای پی بردن به موثرترین صفات مورفولوژیکی روی عملکرد علوفه رگرسیون نزولی انجام گرفت. در نهایت از بین 8 صفت، تعداد کل پنجه و پنجه بارور در سطح احتمال 5% دارای ضریب رگرسیون ناقص معنی داری بودند که بیانگر نقش بیشتر این صفات در تبیین عملکرد علوفه می باشد.

در این تحقیق سه فاکتور درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی و شاخص بنیه بذر گیاه دارویی بادرشبو پس از اعمال تیمارهای مختلف پیری زودرس، در شرایط آزمایشگاه مورد مطالعه قرار گرفتند. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با پنج تیمار و سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل مدت زمان قرار گرفتن بذر در دمای °C40 و رطوبت نسبی 100% بود که به ترتیب به صورت شاهد، 12، 24، 48 و 72 ساعت اعمال شدند. اختلاف بین تیمارها برای درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی و شاخص بنیه بذر از نظر آماری معنی دار بود. درصد جوانه زنی تیمارهای شاهد، 12 و 24 ساعت پیری زودرس به لحاظ آماری در گروه a و تیمارهای 48 و 72 ساعت پیری زودرس در گروه b قرار گرفتند. بیشترین درصد و سرعت جوانه زنی بذور مربوط به تیمار شاهد و کمترین آنها مربوط به تیمار 72 ساعت پیری زودرس بود. با افزایش مدت زمان تیمار پیری زودرس، هر سه خصوصیت ذکر شده دچار کاهش شدند اما در بین آنها شاخص بنیه بذر افت بیشتری از خود نشان داد و پس از انجام مقایسه میانگین ها، بذور شاهد با بالاترین شاخص بنیه در گروه a، تیمارهای 12 و 24 ساعت پیری زودرس در گروه b و تیمارهای 48 و 72 ساعت پیری زودرس نیز در گروه c قرار گرفتند. کمترین شاخص بنیه مربوط به تیمار 72 ساعت پیری زودرس بود.

کزل (Diplotaenia damavandica Mozaffarian، Hedge & Lamond) یکی از گیاهان مهم بومی ایران است که دارای رویشگاه بسیار محدودی در دامنه رشته کوه البرز (در محدوده ارتفاعی 3000-2400 متر) می باشد. به سبب وجود ترکیبات موثره خاصی که دارای اثرات درمانی در اغلب عوارض پوستی دارد، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا که تاکنون بررسی ها جهت جوانه زنی بذر این گیاه موفقیت آمیز نبوده است، در بررسی حاضر این مهم در دستور کار قرار گرفت. پس از مراحل ضد عفونی سطحی بذر با اتانول (70%، 5 ثانیه) و هیپو کلریت سدیم (1%، 20-15 دقیقه)، آزمایشهایی جداگانه به صورت طرح کاملآ تصادفی با سه تکرار، شامل تیمارهای سرمادهی (در دمای1- تا 3+ درجه سانتیگراد) در سه سطح از نظر زمان (15، 30 و 45 روز) روی دو بستر کاغذ صافی و ماسه بادی استریل، جیبرلیک اسید (GA3) در سه سطح از نظر غلظت50، 100 و 200 میلیگرم در لیتر (به مدت 24 ساعت) و خراشدهی با اسید سولفوریک در دو سطح از نظر غلظت (25 و 50 درصد) در دو زمان 10 و20 دقیقه، اعمال گردید. بررسی های آماری نشان داد که برای شکستن خواب بذر این گیاه 45 روز سرمادهی مناسبترین تیمار سرمایی در سطح 1% است و بستر ماسه نسبت به کاغذ صافی در سطح 5% مناسبتر است. هورمون جیبرلین اگرچه در غلظت ppm200 به طور معنی داری باعث جوانه زنی بذر این گونه شد، ولی دانه رستهای حاصل قادر به استقرار نبودند. اسید سولفوریک نه تنها اثری بر شکستن خواب نداشت بلکه با افزایش غلظت اسید و زمان به کارگیری، بذرهای تیمارشده بیشتر مورد حمله قارچی قرار گرفتند.