نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال دوازدهم شماره 4 (پیاپی 18، زمستان 1383)

توده های سرخدار ایران انبوه ترین و قدیمی ترین جنگلهای سرخدار جهان بشمار می آیند. تحقیق حاضر جهت کاهش خفتگی و سرعت بخشیدن به سبز شدن بذرهای سرخدار صورت گرفته است. بذرها از پایه های برگزیده در رویشگاه های طبیعی گیاه، واقع در جنگلهای آستارا در فصل پاییز جمع آوری شده و تحت تیمارهای مختلف با اسید کلریدریک غلیظ و شستشوی مداوم با آب قرار گرفتند. بذرها پس از آنکه به مدت 15 روز در جریان آب مداوم قرار گرفتند، با استفاده از محلولهای هیپوکلریت سدیم 3% به مدت 15 دقیقه و کلرور مرکوریک 1/0 درصد به مدت 2 دقیقه سترون شدند، جهت کشت پوسته بذرها با اسکالپل شکافته شده و جنین های داخل آنها به محیط کشت MS تغییر یافته انتقال یافتند. 65% جنین ها پس از 6 هفته جوانه زدند و دانه رستها تشکیل شدند. دانه رستها طی مراحل مختلف سازگاری به خاک گلدان منتقل گشتند.

به منظور مطالعه و ارزیابی تاثیر تنش خشکی بر عملکرد کمی و کیفی و صفات وابسته به عملکرد، ده ژنوتیپ از Festuca arundinacea آزمایشی در قالب کرتهای خرد شده با سه تیمار آبیاری (7، 14 و 21 روز) در سه تکرار در سال 82 -1381 در مزرعه پژوهشی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور اجراء شد. در چین تابستانه، عملکرد ماده خشک، عملکرد پروتئین خام، قندکل، قابلیت هضم، تعداد روزنه های روی برگ، وزن هزاردانه، طول خوشه و میزان آب نسبی هر ژنوتیپ تعیین گردید. نتایج نشان داد که در صفات اندازه گیری شده بین تیمارهای آبیاری و همچنین ژنوتیپها اختلاف وجود دارد. علاوه بر این اثر متقابل ژنوتیپ × آبیاری برای صفات طول خوشه و تعداد روزنه های روی برگ نیز معنی دار بود. ژنوتیپ Barracco به ترتیب با 8/5، 9/0 و 75/0 تن در هکتار بیشترین عملکرد علوفه خشک، پروتئین خام و قند کل را داشت. همچنین ژنوتیپ 627 با میانگین 57 درصد بیشترین درصد قابلیت هضم را داشت. نتایج نشان داد که با افزایش تنش خشکی تعداد روزنه در واحد سطح مورد مطالعه افزایش یافته، ولی در تعداد کل روزنه ها تغییری بوجود نیامد. همچنین میزان آب نسبی سلولها، وزن هزاردانه و طول خوشه در اثر تنش خشکی کاهش یافت. Barracco که ژنوتیپ خارجی بود نسبت به سایر ژنوتیپها در صفات مطالعه شده برتری داشت و توانسته بود خود را با شرایط محیطی جدید تطبیق دهد.

به منظور تعیین واکنش 4 گونه و 2 زیر گونه اسپرس بومی استان فارس به تنش خشکی در مرحله رشد رویشی، آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی به صورت فاکتوریل با 4 تکرار در سال 1381 انجام گرفت. تیمارهای آزمایش شامل 4 گونه اسپرس O. melanotricha، O. crista-galli، O. viciaefolia و O. sojakii و دو زیر گونه O. aucheri ssp. tehranica و O. aucheri ssp. Psamophilla و چهار سطح خشکی (25، 50، 75 و 100 درصد ظرفیت مزرعه F.C.) بود. این آزمایش در گلخانه انجام و عوامل مورد مطالعه شامل طول ریشه و ساقه، نسبت طول ریشه به ساقه و وزن خشک ریشه و اندام هوایی گونه ها بود. نتایج نشان داد تنش خشکی بر کلیه صفات فوق تاثیر منفی معنی داری در سطح 1 درصد داشت. در این مطالعه گونه های O. melanotricha و O. sojakii بیشترین مقاومت را از خود نشان داده و می توان آنها را جزء گونه های مقاوم معرفی نمود. گونه O. viciaefolia و زیر گونه O. aucheri ssp. tehranica جزء گونه های نیمه مقاوم و گونه O. crista-galli و زیر گونه O. aucheri ssp. psamophilla را می توان حساس ترین گونه به تنش خشکی دانست، زیرا در اکثر عوامل مورد آزمایش پایین ترین میزان رشد و نمو، در این گونه و زیر گونه مشاهده شد.

ژنوتیپهای گل محمدی (. Rosa damascene Miil) از مناطق مرکز ایران شامل استانهای اصفهان، تهران، قم، سمنان، مرکزی و یزد جمع آوری و در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار کشت شدند. صفات مختلفی شامل عملکرد در یک دوره گلدهی، تعداد گل در هکتار، عملکرد گل در بوته، وزن تک گل، تعداد گل در بوته و درصد ماده خشک در سالهای 1380 تا 1383 مورد بررسی قرار گرفتند. ارزیابی داده ها با استفاده از تجزیه واریانس، گروه بندی میانگینها و تجزیه همبستگی انجام گرفت. اختلاف معنی داری میان ژنوتیپها از نظر عملکرد گل، تعداد گل در هکتار، عملکرد گل در بوته، تعداد گل در بوته و درصد ماده خشک گل (01/0> P) و وزن تک گل (05/0>P) مشاهده گردید. مقایسه میانگین ها نیز ژنوتیپهای تحت بررسی را بر اساس صفات مورد بررسی در گروه های مختلف قرار داد. بر اساس میانگین چهار سال، بیشترین میزان عملکرد و تعداد گل درهکتار در نمونه شماره دو یزد و کمترین آنها در نمونه شماره دو سمنان مشاهده گردید. بیشترین وزن تک گل در هکتار در نمونه اراک و کمترین آن در نمونه شماره هفت اصفهان مشاهده شد. از نظر درصد ماده خشک گل نیز بیشترین مقدار مربوط به نمونه شماره دو یزد بود، در صورتی که کمترین میزان از نمونه جمع آوری شده از استان تهران بدست آمد. همچنین همبستگی مثبت (96/0= r) و معنی داری (01/0 >P) بین عملکرد و تعداد گل در هکتار مشاهده شد. نتایج حاصل از ارزیابی های فوق نشان دهنده وجود تنوع در عملکرد و اجزاء آن در گل محمدی مناطق مرکزی کشور بودند. همچنین علاوه بر امکان گروه بندی بر اساس منشا جغرافیایی، میزان عملکرد و تعداد گل در این مطالعه همبستگی معنی داری با هم نشان دادند را می توان به عنوان معیارهای ارزیابی و گزینش ژنوتیپهای گل محمدی در مناطق مرکزی کشور مورد استفاده قرار داد.

هدف از مقاله حاضر، برنامه ریزی و مدیریت بهتر در جمع آوری بذرهای گیاهان مرتعی است. بر این اساس، بررسی روابط حضور و دوام گونه های مهم مرتعی با عوامل محیطی شامل خاک (بافت و عمق)، توپوگرافی (ارتفاع از سطح دریا، مقدار و جهت شیب) و طول و عرض جغرافیایی مد نظر قرار گرفته است. این بررسی در استانهای مرکزی، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، لرستان، کردستان و همدان در منطقه ای با طول های جغرافیایی 25/51 -98/45 درجه شرقی و عرض های جغرافیایی 18/36 -30/31 درجه شمالی و ارتفاع های بین 1272 تا 2550 متر از سطح دریا انجام گردید. به منظور تجزیه و تحلیل تغییرات پوشش گیاهی براساس تغییرات عوامل محیطی از روش تجزیه و تحلیل چند متغیره تطابق کانونیک (CCA) استفاده شد. نتایج حاصل از بررسی ها نشان داد که ارتباط ویژه ای بین پراکنش گونه های مختلف مرتعی، به ویژه خانواده پروانه آسا، با خصوصیات خاک، توپوگرافی و طول و عرض جغرافیایی وجود دارد. ازمیان عوامل مورد بررسی، پوشش گیاهی به طور عمده، تحت اثر ارتفاع از سطح دریا، مقدار شیب، عمق خاک و جهت شیب قرار داشت. از میان عوامل مؤثر بر پراکنش گیاهان، برخی ثابت (توپوگرافی) و برخی متغیر هستند (بارندگی). جمع آوری بذر گونه هایی که به طورعمده تحت اثر عوامل محیطی متغیر، نظیر بارندگی قرار دارند، از نظر مقابله با اثرات خشکسالی و از دست نرفتن بذر آنها در اولویت قرار دارند. همچنین برای گونه هایی که بیشتر تحت تاثیر بافت خاک بوده و پراکنش آنها محدود به مناطقی است که خاک بافت و عمق خاصی داشته باشد و به فرسایش حساس باشد، ضروری است تا در اولویت قرار گیرند. با توجه به تابعیت پراکنش گونه های مهم مرتعی، به ویژه خانواده پروانه آسا از این عوامل، ضرورت دارد تا در روش های جمع آوری بذر تجدید نظر شود.

Atriplex verrucifera بومی ایران و دارای ارزش غذایی بالایی برای دامها است. در این تحقیق اثرات تنش شوری در مرحله جوانه زنی، استقرار گیاهچه و محتوای پرولین در این گونه مرتعی مورد بررسی قرار گرفت. بذرهای این گیاه در اتاق رشد و در دمای 2± 25 درجه سانتیگراد و تناوب نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی کشت شدند. تیمارهای 0، 100، 200، 300 و 400 میلی مولار NaCl در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که با افزایش غلظت شوری جوانه زنی کاهش یافت. افزایش شوری تا غلظت 200 میلی مولار NaCl موجب افزایش طول ساقه چه و کاهش طول ریشه چه گردید. در این گونه وزن تر و خشک گیاهچه در سطوح شوری تا 300 میلی مولار NaCl بالاتر از شاهد بود. همچنین آثار اسمزی و سمیت یونی شوری در مرحله جوانه زنی مشهود بود، هر چند پس از جوانه زنی و در مرحله دانه رست نیاز به مقداری نمک داشت. دستاوردهای این تحقیق بیانگر نیاز این گیاه به محیط های شور است که از نشانه های یک هالوفیت اجباری بشمار می آید. همچنین این گونه با سنتز ترکیبهای سازگار نظیر پرولین در تیمارهای شوری بیشتر از 200 میلی مولار برای تنظیم اسمزی استفاده می نماید.

جوجوبا درختچه دو پایه و همیشه سبزی است که دانه های آن دارای موم بی رنگ و بی بوی ویژه می باشند که به دلیل همین ترکیبهای در صنایع مختلف به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرند. با توجه به این که جهت کشت به تکثیر پایه های انتخابی در سطح وسیع و در زمانی کوتاه نیاز می باشد و با در نظر گرفتن امتیازهای متعدد در بکارگیری روش ریزازدیادی در تکثیر و همگروه سازی گونه ها در مقایسه با روش های سنتی دیگر و نیز با توجه به اینکه اهمیت عناصر معدنی در گونه های گیاهی متفاوت بوده و به ژنوتیپ گیاه و نوع ترکیب موجود در محیط بستگی دارد، اثرات غلظتها و منابع مختلف ازت دار در ریزازدیادی جوجوبا مورد بررسی قرار گرفت. ریزنمونه ها به مدت 30 روز در محیط کشت پایه موراشیج و اسکوگ (MS)کشت شدند و بعد به محیط کشت تیمار منتقل و در شرایط کنترل شده در دمای 25 درجه سانتیگراد، شدت نور 1500 لوکس با تناوب نوری 18 ساعت روشنایی نگهداری شدند. تیمارهای ازت دار شامل هر یک از تیمارهای آمونیم نیترات (N1)، پتاسیم نیترات(N2) و تیمار آمونیم نیترات + پتاسیم نیترات (N3) بوده و هر تیمار در 5 غلظت مختلف MS 0/6، MS 0/8، MS، MS 1/2 و MS 1/4 نسبت به محیط پایه استاندارد MS(شاهد) تهیه گردید. بررسی های مقایسه ای انجام شده بر نمونه های گیاهی پس از 30 و 45 روز بر روی صفاتی نظیر تعداد شاخساره های ایجاد شده، مقدار کلروفیل برگها، وزن تر و خشک، مقدار عناصر N، P و k نشان داد که زمان اثر معنی داری بر تاثیر تیمارها داشت. میان تیمارهای متفاوت از نظر رشد طولی و مقدار پتاسیم هیچ تفاوت معنی داری وجود ندارد. بالاترین مقدار تجمع ازت و فسفر درون بافتی در مدت 30 روز در تیمار N1 با غلظت MS 1/2 و در مدت 45 روز در تیمار N1 با غلظت MS 1/4 مشاهده گردید. بیشترین مقدار کلروفیل درمدت 30 روز در تیمارN1 و باغلظت برابر شاهد و در مدت 45 روز در تیمار N1 و N3با غلظت MS 1/2 و 6/0 دیده شد. تیمارهای N1 و N3 با استفاده از غلظتهای MS 0/8 در مدت 30 روز و غلظتهای MS 1/2 و MS 1/4 از تیمار N1 و غلظت MS 0/6 از تیمار N3 در مدت 45 روز تاثیرات مثبتی بر روند شاخه زایی شاخساره ها و مقدار ماده خشک داشتند. استفاده از محیط کشت MS حاوی تیمار N1 و با غلظت MS 1/2 با هدف تولید تعداد شاخه بیشتر در شرایط درون شیشه ای توصیه می شود.