نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال سیزدهم شماره 2 (پیاپی 20، تابستان 1384)

به منظور ارزیابی تنوع در عملکرد گل و خصوصیات مورفولوژیکی ژنوتیپ های گل محمدی (.Rosa damascena Mill) مناطق مرکزی کشور، تعداد هفده ژنوتیپ از این گیاه در یک طرح آزمایشی بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع در سالهای زراعی1383-1380 مورد بررسی قرار گرفت. روش های آماری چند متغیره در ارزیابی ژنوتیپ ها برای عملکرد و اجزای آن شامل عملکرد گل، تعداد گل، وزن تک گل و درصد ماده خشک گل و صفات مورفولوژیکی از قبیل ارتفاع گیاه، قطر پوشش، زاویه شاخه، تراکم برگ، طول و عرض برگچه، طول و عرض گوشوارک، تراکم وطول خار بکار گرفته شد. ژنوتیپ ها از نظر صفات مورد مطالعه اختلاف معنی داری نشان دادند. همچنین همبستگی معنی داری میان صفات مختلف به ویژه عملکرد و تعداد گل در هکتار مشاهده گردید. بر اساس نتایج بدست آمده از تجزیه به مولفه های اصلی، سه مولفه 1، 2 و 3 به ترتیب 96/25، 51/20 و 17/15 و در مجموع 64/61 درصد از کل تنوع را تبیین نمودند. تجزیه خوشه اینیز ژنوتیپ ها را در چهار گروه قرار داد که بیشترین فاصله ژنتیکی، میان نمونه اصفهان1 و نمونه جمع آوری شده از استان تهران بدست آمد، همچنین توزیع ژنوتیپ ها بر اساس سه مولفه اصلی با نتایج تجزیه خوشه ایمطابقت داشت. براساس این گروه بندی، با تلاقی ژنوتیپ های گروه اول با چهارمین گروه بیشترین هتروزیس از نظر صفات مورد مطالعه در این بررسی را می توان حاصل نمود و بنابراین می توان در برنامه های اصلاحی گل محمدی، از ژنوتیپ های مذکور به عنوان والد در تلاقی ها استفاده کرد

جهت مطالعه تنوع ژنتیکی میان جمعیتهایی از آویشن از الکتروفورز پروتئین های ذخیره ای بذر استفاده گردید. به این جهت بذر 9 جمعیت از سه گونه T. pubscens، T. kotschyanus وT. persicus از مناطق شمال و شمال غرب تهیه شد و از الکتروفورز به روش SDS-PAGE جهت مطالعه پروتئین های ذخیره ای بذر استفاده شد. باندهای حاصل از کلیه جمعیتها از جهت حضور و عدم حضور و فاصله از مبدا ارزیابی شد و اطلاعات حاصل مورد تجزیه خوشه ایقرار گرفت. جمعیتها به چهار گروه تقسیم بندی شدند که در گروه اول جمعیتهای گونه T. kotschyanus و در گروه دوم جمعیت جمع آوری شده از ارتفاع 2200 متری متعلق به گونه T. persicus از زنجان قرار گرفتند. در گروه سوم نیز دو جمعیت دیگر از گونه T. persicus جمع آوری شده از ارتفاعات2400 و 2600 متری متعلق به زنجان جای گرفتند اما در گروه چهارم نمونه های متعلق به گونه T. pubscens قرارگرفتند.

به منظور بررسی روابط میان عملکرد علوفه خشک و عملکرد بذر با اجزاء عملکرد، 12 رقم شبدر سفید در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار طی سالهای 1380-1381 در مجتمع تحقیقاتی البرز (کرج) مورد ارزیابی قرار گرفتند. صفات اندازه برگچه، ارتفاع کانوپی، طول دمبرگ، طول میانگره، دیرزیستی، تراکم استولن، ضخامت استولن، عملکرد بذر، وزن هزار دانه، تعداد گلچه در گل آذین، تعداد بذر در گلچه، تعداد گل آذین در بوته و تعداد گل آذین در استولن اندازه گیری شدند. ضرایب همبستگی فنوتیپی نشان داد که عملکرد علوفه خشک با صفات اندازه برگچه، ارتفاع کانوپی، طول دمبرگ، دیرزیستی و تراکم استولن همبستگی مثبت و معنی دار داشت. ضریب همبستگی میان عملکرد بذر و صفات وزن هزار دانه و تعداد گلچه در گل آذین نیز مثبت و معنی دار بود. تجزیه رگرسیونی گام به گام برای تعیین سهم هر یک از صفات که بیشترین تاثیر را در عملکرد بذر و علوفه داشتند نشان داد که اندازه برگچه، دیرزیستی، طول میانگره و تعداد گل آذین در استولن نقش مهمی در افزایش عملکرد علوفه داشتند و حدود 79 درصد از تغییرات تولید علوفه را توجیه نمودند. براساس نتایج حاصل از تجزیه علیت، صفات اندازه برگچه و دیرزیستی بیشترین اثر مستقیم مثبت بر افزایش عملکرد علوفه داشتند و به عنوان دو شاخص مهم در افزایش عملکرد علوفه قلمداد شدند. در تجزیه رگرسیونی گام به گام در مورد عملکرد بذر صفات وزن هزار دانه، ضخامت استولن و تعداد گلچه در گل آذین با بیش از 79 درصد از تغییرات، به عنوان صفات مهم در مدل رگرسیونی وارد شدند. صفات وزن هزار دانه و تعداد گلچه در گل آذین به ترتیب بیشترین اثر مستقیم مثبت بر افزایش عملکرد بذر داشتند و چون اثر کل آنها نیز مثبت و معنی دار بود بنابراین از این صفات می توان به عنوان شاخص های مهم در افزایش عملکرد بذر شبدر سفید استفاده نمود.

ده گونه مختلف از جنس بروموس جهت بررسی تنوع ژنتیکی، مطالعات سیتوژنتیکی و انجام تلاقی های میان گونه ای، انتخاب و در قالب یک طرح آزمایشی مزرعه ای کاشته شدند. ضمن مطالعه گسترده این گونه ها در زمینه های مورد نظر، نسبت به انجام تلاقی های میان گونه ای نیز اقدام شد. تعداد زیادی دورگ گیری در زمان مناسب صورت گرفت که به طور عمده فاقد نتیجه مناسب بود. عوامل متعددی امکان استفاده از کلیه گونه های مورد مطالعه را در اجرای تلاقی های میان گونه ای محدود می نمود. عدم همپوشانی دوره گلدهی این گونه ها در شرایط مزرعه، ریزی اجزاء گل در برخی از گونه ها و تنوع سطح پلوئیدی از موانع عمده در اجرای تلاقی های میان گونه ای قلمداد گردید. سطوح مختلف پلوئیدی و آنیوپلوئیدی در گونه ها و جمعیتهای مورد مطالعه مشاهده گردید. کمترین تعداد کروموزوم و سطح پلوئیدی در گونه های Bromus inermis، B. cappadocicus و B. sterilis و (14= 2n= 2x)، بیشترین تعداد کروموزوم و سطح پلوئیدی در گونه B. tomentellus و(84=2n)، مشاهده گردید. تعداد زیادی از سلولهای مورد مطالعه، سطح پلوئیدی بالا یا شکلی از آنیوپلوئیدی را داشتند. جمعیتهایی با سطوح پلوئیدی میانی نیز در میان گونه های مورد مطالعه مشاهده گردید. علاوه بر تفاوت در تعداد کروموزومها تفاوتهای زیادی در اندازه کروموزومها و نیز تقارن کاریوتیپی جمعیتهای مورد مطالعه مشاهده گردید.

به منظور تعیین واکنش 8 جمعیت شنبلیله چندساله به تنش خشکی، آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی به صورت فاکتوریل با 3 تکرار انجام شد. فاکتور اول شامل 4 سطح تنش خشکی و فاکتور دوم، 8 جمعیت شنبلیله چندساله بود. فاکتورهای مورد اندازه گیری شامل طول ریشه و ساقه، وزن خشک ریشه و ساقه، نسبت طول و وزن اندام هوایی به ریشه و نسبت طول و وزن ریشه به اندام هوایی بود. اختلاف معنی داری میان جمعیتها برای صفات طول ریشه و ساقه و وزن خشک ریشه در سطح 1% و در مورد صفات وزن خشک ساقه، نسبت طول ریشه به اندام هوایی و نسبت وزن خشک ریشه به اندام هوایی و برعکس در سطح 5% مشاهده شد. اما از نظر نسبت طول ساقه به طول ریشه اختلاف معنی داری میان جمعیتها وجود نداشت. تاثیر تیمارهای مختلف خشکی بر صفات طول ساقه، وزن خشک ریشه و وزن خشک ساقه دارای اختلاف در سطح 1% و بر نسبت طول ریشه به طول ساقه و بر عکس و نسبت وزن خشک ساقه به ریشه این اختلاف در سطح 5% معنی دار بود. اثر متقابل میان تیمارهای خشکی و جمعیت های شنبلیله بر وزن خشک اندام هوایی، وزن خشک ریشه ونسبت وزن خشک ساقه به ریشه دارای اختلافی معنی داری در سطح 5% بود. در بررسی های انجام گرفته طول ریشه و نسبت طول ریشه به ساقه در جمعیت 7271 (Trigonell elliptica، کهگیلویه و بویراحمد) و وزن خشک ریشه در جمعیت 5310 (T. elliptica، شورجستان فارس) بیشترین مقدار را به خود اختصاص دادند. همچنین کمترین طول ریشه مربوط به جمعیتهای 103 (T. tehranica، ولایت رود)، 120 (T. tehranica) و 460 (T. elliptica، زنجان) و کمترین نسبت طول ریشه به ساقه به جمعیتهای 460، 120، 103 و 162 (T. elliptica، حسین آباد فارس) اختصاص داشت. به طور کلی جمعیتهای 7271 و 5310 بیشترین مقاومت را از خود نشان داده و به عنوان متحمل ترین جمعیت ها به خشکی معرفی می شوند.

یونجه (. Medicago sativa L) گیاهی است علوفه ای که سطح زیادی از مزارع و مراتع را به خود اختصاص داده است. به منظور افزایش میزان باززایی گیاه از کالوس و در نهایت افزایش مقاومت به شوری به روش in vitro یونجه در دو مرحله پیاپی باززایی انجام و گیاهان مورد نظر انتخاب و از آنها بذر تولید شد. در این پژوهش با استفاده از مریستم ریشه، بذرهای یونجهCUF101-1S (ژنوتیپ انتخابی برای مقاومت به شوری به روش in vivo)، سوماکلون Reg1S (بذرهای حاصل از گیاهان بدست آمده از کشت بافت CUF101-1S) و سوماکلون Reg2S (بذرهای حاصل از گیاهان بدست آمده از کشت بافت Reg1S) بعد از مراحل تثبیت، هیدرولیز و رنگ آمیزی برای هر ژنوتیپ 10 تا 100 نمونه لام تهیه و مورفولوژی کروموزومها و در نهایت تغییرات سیتوژنتیکی سوماکلون ها به عنوان ابزاری برای استفاده در اصلاح نباتات مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که هر سه ژنوتیپ دارای 32= x 4 = n2 کروموزوم هستند. فرمول کاریوتیپی CUF101-1S به صورت AC 1 + M 7 + SM 8 و در سوماکلون های Reg1S و Reg2S به صورت SM 4 + M 12 است. طول کل کروموزوم در CUF101-1S برابر 6/31 میکرون و طول بلندترین کروموزومها 2/3 و کوتاهترین آنها 2/1 میکرون بودند. طول کل کروموزومها در سوماکلون Reg1S، 2/31 میکرون و طول بلندترین و کوتاهترین کروموزومها به ترتیب 3 و 1 میکرون می باشد. در سوماکلون Reg2S طول کل کروموزومها 9/25 میکرون و طول بلندترین و کوتاهترین کروموزومها به ترتیب 4/2 و 1 میکرون محاسبه شد که تغییرات سوماکلون ها در اثر مراحل مختلف کشت بافت بر کروموزومها می باشد و به طور کلی با افزایش مراحل کشت بافت طول کل کروموزومها کاهش یافت.