نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال سیزدهم شماره 4 (پیاپی 22، زمستان 1384)

به منظور بررسی پتانسیل و تنوع ژنتیکی موجود در ژنوتیپ های مختلف سیاه تاغ و انتخاب ژنوتیپ های برتر جهت معرفی و کشت در عرصه های بیابانی استان قم، آزمایشی با استفاده از 27 ژنوتیپ از مناطق مختلف کشور از سال 1376 به مدت 5 سال در ایستگاه تحقیقاتی حسین آباد قم و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. در همه سالها تفاوت بین ژنوتیپ ها از نظر ارتفاع نهال و قطر تنه اصلی اختلاف معنی دار (01/0>P) نشان دادند. تفاوت بین ژنوتیپ ها برای صفات مربوط به خسارت آفات و بیماری ها به جز پروانه بذرخوار نیز در سال پنجم، معنی دار (05/0 >P) گردید. تجزیه مرکب داده های پنج سال صفات ارتفاع درختچه ها، قطر تنه اصلی و شادابی نهالها و داده های سه سال برای صفات قطرهای بزرگ و کوچک تاج پوشش انجام شد و اثر ژنوتیپ برای کلیه صفات به جز شادابی نهالها معنی دار (01/ 0>P) بود. اثر متقابل ژنوتیپ و سال در هیچ یک از صفات معنی دار نشد. این امر نشان دهنده ثبات در روند تغییر و اختلاف میان ژنوتیپ ها است و با رشد نهالها اختلاف و جایگاه ژنوتیپ ها نسبت به یکدیگر از نظر صفات مذکور تغییر نکرده است. مقایسه میانگین صفات نشان داد که ژنوتیپ های 18 و 22 (از سیستان و بلوچستان)، 12 و 14 (از سمنان) و 1 و 6 (از یزد)، از نظر صفات مهمی نظیر ارتفاع نهالها، قطر تنه اصلی و قطرهای بزرگ و کوچک تاج پوشش، برتر از سایر ژنوتیپ ها بودند. همچنین ژنوتیپ 22 بیشترین شادابی نهالها را در میان ژنوتیپ ها داشت.

به منظور بررسی شکست خواب بذر در گیاه گون گونه Astragalus tribuloides آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی در آزمایشگاه حبوبات دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران با هشت تیمار و سه تکرار به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایش شامل چند روش سرمادهی و چند روش نفوذپذیرکردن پوسته بذر بودند. نتایج نشان داد که در میان تیمارهای خواب شکنی، تیمارهای خراش دهی و همچنین تیمارهای خراش دهی به همراه 7 و 14 روز سرمادهی، از لحاظ میزان جوانه زنی (97%-96%)، سرعت جوانه زنی و بنیه بذر اختلاف معنی داری با سایر تیمار ها نشان دادند. بذرهای قرار گرفته تحت تیمار 7 روز سرمادهی (بدون خراش دهی) درصد جوانه زنی بسیار پایینی داشتند، ولی بذرهای خراش داده شده چه در معرض سرما و چه بدون سرما بیشترین درصد جوانه زنی را داشتند. بنابراین می توان گفت که خواب بذر در این گونه بیشتر به علت پوسته سخت بذر می باشد.

گونه های جنس Stipagrostis در زمره گراسهایی هستند که به طور عمده در مناطق خشک به ویژه در شنزارها می رویند. برخی از گونه های این جنس علاوه بر اهمیت مرتعی در تثبیت شنهای روان نیز اهمیت زیادی دارند. در این پژوهش تاثیر مناطق جغرافیایی با شرایط اقلیمی متفاوت بر ویژگی های کروموزومی جمعیتهایی از گونه Stipagrostis pennata مورد بررسی قرار گرفت. با استفاده از روش کارل پیرسون، همبستگی بین جمعیتها بر اساس ویژگی های مختلف اندازه گیری شده کروموزومی، محاسبه گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که جمعیتها از نظر طول بازوی کوتاه، طول بازوی بلند و همچنین طول کل کروموزوم دارای همبستگی معنی دار (1% > P) می باشند. در مورد نسبت بازوی کوتاه به بلند و همچنین نسبت بازوی بلند به کوتاه همبستگی های ضعیفتر (5% > P) مشاهده گردید. بنابراین می توان این گونه نتیجه گیری کرد که شرایط اقلیمی متفاوت در اکثر موارد تاثیر چندانی بر روند تغییرات ویژگی های کروموزومی در گونه Stipagrostis pennata نداشته است.

پنج نوع علوفه شامل یونجه آفتاب خشک، شبدر، اسپرس، توت روباه و ذرت سیلو شده همراه با دو نوع علوفه مرتعی شامل Lolium perenne و Glyceria plicata fries به منظور تعیین درصد پروتئین محلول و تاثیر این نوع پروتئین بر تجزیه پذیری آنها مورد آزمایش واقع شدند. بعد از عصاره گیری علوفه با آب فاقد یون (دیونیزه)، پروتئین محلول در آب اندازه گیری و رسوب داده شد و از آن برای ژل الکتروفورز استفاده گردید. از باقیمانده مواد حاصل از عصاره گیری نیز به منظور تعیین قابلیت تجزیه پذیری در آزمایشگاه (in vitro) با اندازه گیری گاز تولیدی، مورد استفاده قرار گرفت. نتایج این آزمایش نشان داد که بالاترین درصد پروتئین محلول (تصحیح شده برای کل پروتئین موجود در نمونه) مربوط به علوفه توت روباه (34/5%) و کمترین درصد پروتئین محلول مربوط به علوفه مرتعی Glyceria plicata fries (64/3%) بود که اختلاف بین این دو از نظر آماری معنی دار می باشد (05/0P<). ترسیب پروتئینهای محلول در آب یونجه، اسپرس، ذرت سیلو شده و گونه مرتعی لولیوم با استن 75% انجام و با استفاده از تکنیک SDS-PAGE جداسازی پروتئین ها صورت گرفت. باقیمانده های ناشی از عصاره گیری با آب نیز هیچ گونه تفاوت معنی داری با نمونه های کامل از نظر تولید گاز ندارند که این خود دلالت بر عدم نقش مؤثر پروتئین های محلول در آب بر تجزیه پذیری مواد علوفه ای در شکمبه دارد.

اکالیپتوس در ایران یکی از گونه های وارداتی بوده که از لحاظ صنعتی، دارویی و زینتی از اهمیت فراوانی برخوردار است. گونه های مختلف اکالیپتوس در مقابل شوری واکنشهای متفاوتی از خود بروز می دهند. این تحقیق به منظور بررسی و مقایسه مقاومت به شوری سه گونه اکالیپتوس در مرحله جوانه زنی و رشد گیاهچه انجام گرفت. اثر پنج تیمار نمک طعام (NaCl)، شامل غلظتهای صفر (شاهد)، 50، 100، 150 و 200 میلی مولار در سه تکرار در یک آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در اتاقک رشد بر سه گونه Eucalyptus camaldulensis E. salubris و E. tetragonaبررسی شد. اختلاف بین گونه ها در واکنش به شوری با مطالعه صفات مختلف از جمله طول ریشه چه، طول ساقه چه، شاخص بنیه بذر، درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی و شاخص جوانه زنی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. اختلاف میان سه گونه از نظر صفات درصد جوانه زنی، شاخص بنیه بذر، سرعت جوانه زنی معنی دار بود. میان تیمارهای مختلف نمک نیز در هر سه گونه از نظر تاثیر کلیه صفات گیاهی اختلافهای معنی داری وجود داشت. از آزمون دانکن نیز جهت دسته بندی داده ها استفاده گردید. از نظر صفات طول ریشه چه، طول ساقه چه و شاخص جوانه زنی هر سه گونه در یک گروه قرار گرفتند. از تجزیه پروبیت نیز برای تعیین مقدار نمکی که باعث از بین رفتن 50 درصد از بذرها می شود استفاده گردید و نشان داده شد که میان سه گونه مورد مطالعه، E. salubris تحمل بیشتری به نمک دارد.

به منظور ارزیابی عملکرد کیفی پنج گونه یونجه یکساله در شرایط آبی و دیم، آزمایشی در قالب طرح اسپلیت پلات با دو فاکتور اجرا گردید. فاکتور اصلی شامل دو سطح آبیاری (آبی و دیم) و فاکتور فرعی شامل پنج سطح (5 گونه یونجه یکساله) با چهار تکرار در شهرستان کازرون (استان فارس) اجرا شد. جهت تعیین کیفیت علوفه بدست آمده از گونه ها، در اواسط دوره گلدهی نمونه برداری از اندامهای هوایی گونه ها انجام و بعد درصد پروتئین خام، درصد خاکستر، درصد چربی، میزان رطوبت، وزن خشک، درصد کلسیم و درصد فسفر اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که تفاوت معنی داری بین درصد پروتئین در شرایط آبی و دیم وجود نداشت و بیشترین درصد پروتئین مربوط به گونه M. orbicularisدر شرایط دیم می باشد، اما درصد کلسیم، فسفر و چربی در شرایط آبی به مراتب بیشتر از شرایط دیم بود. همچنین بیشترین درصد چربی مربوط به گونه های M. scutellata و M. laciniata در شرایط آبی می باشد. به طورکلی گونه M. orbicularis به دلیل دارا بودن بیشترین مقدار پروتئین و کلسیم در شرایط دیم، به عنوان گونه مناسب برای کاشت در دیمزارها ویا اصلاح مراتع و گونه های M. radiata و M. scutellata به دلیل دارا بودن حداکثر درصد خاکستر، کلسیم، پروتئین و فسفر در شرایط آبیاری، به عنوان گونه های مناسب جهت کاشت در مزارع و یا در کاشت سیستم تناوب تلفیقی (Lay farming) معرفی می گردند.