نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال چهاردهم شماره 4 (پیاپی 26، زمستان 1385)

قدرت ترکیب پذیری درختان بنه Pistacia atlantica در جزیره اسلامی، با انتخاب، علامت گذاری و تلاقی پایه های مادری و پدری، در سالهای 1380 و 1382، مورد بررسی قرار گرفت. بذرهای حاصل از تلاقی، جمع آوری و پس از انجام آزمایشهای تکنولوژیکی بذر کشت شدند. نتایج ارزیابی قدرت ترکیب پذیری عمومی، نشان دهنده بیشترین درصد باروری در نتاج حاصل از تلاقی والد مادری 9 با والدین پدری 3 و 11 در سال 1380 بود. بیشترین تعداد بذر در تلاقی والد مادری 9 با پدری 9 و 11 مشاهده گردید. درصد بالای سبز شدن بذر در 1380، مربوط به پایه های مادری 12، 13 و 8 بود که با پایه های پدری مختلف نتایج بسیار خوبی داشتند. شایان ذکر اینکه والد مادری 9 از قدرت ترکیب پذیری عمومی بالایی برای درصد باروری، تعداد بذر، وزن بذر، قطر بذر، درصد سبز شدن بذر و میانگین ارتفاع نهال برخوردار بود. بالاترین وزن کل میوه در تلاقی های صورت گرفته در سال 1382، مربوط با پایه های پدری 8، 10 و 1 بود. در ضمن بهترین ترکیب پذیرها در میان پایه های مادری، 22، 18 و 12 بوده اند. بالاترین وزن میوه بارور در سال 1382، به ترتیب مربوط به پایه های پدری 4، 8 و 1 بوده و بهترین ترکیب پذیری در میان پایه های مادری 22، 21 و 18 و پایه های پدری 8، 1 و 4 بود. بر این اساس، می توان گفت که از میان والدین تلاقی یافته در عرصه بنه زار جزیره اسلامی، پایه های مادری 10 و 11 و پایه های پدری 9 و 13 بهترین درختان در سال 1380 و پایه های مادری 17، 18، 21 و 22 و پایه های پدری 1 و 8 بهترین درختان در سال 1382 بودند. بنابراین، برای تولید بذر و نهال مطلوب و در نتیجه افزایش تولید و بهره وری، امکان اجرای طرحهای پایلوت در عرصه های بنه زار وجود دارد.

گونه های Stipagrostis در زمره گراسهایی هستند که به طور عمده در مناطق خشک به ویژه در شنزارها می رویند. برخی از گونه های این جنس علاوه بر اهمیت در مراتع در تثبیت شنهای روان نیز نقش مهمی دارند. از این رو این تحقیق به منظور بررسی ویژگی های کاریوتیپی4 جمعیت گونه ای از این جنس انجام گرفت. به این منظور کاریوتیپ جمعیتهای مختلف از نظر خصوصیات کروموزومی طول بازوی کوتاه، طول بازوی بلند، طول کل کروموزوم، نسبت بازوی کوتاه به بلند و همچنین نسبت بازوی بلند به کوتاه مورد مطالعه قرار گرفتند. تجزیه به مؤلفه های اصلی نیز جهت دسته بندی ژنوتیپ ها بر اساس ویژگی های کاریوتیپی انجام گرفت و دو مؤلفه اصلی اول در مقابل هم پلات شدند تا قرابت این جمعیتها بر اساس پراکنش آنها در این پلات مورد بررسی قرار گیرد. نتایج تجزیه داده های کاریوتیپی به مؤلفه های اصلی مورد بررسی قرار گرفت و نقش هر صفت کروموزومی طول بازوی کوتاه، طول بازوی بلند، طول کل کروموزوم در تعیین مؤلفه اصلی مشخص گردید. بررسی ها نشان داد که طول کل کروموزوم، بازوی بلند و همچنین نسبت بازوی بلند به کوتاه به ترتیب با میزان 20/2، 71/0 و 82/0 بیشترین نقش را در تشکیل مؤلفه اول داشتند. پلاتها بیانگر این موضوع هستند که جمعیت مشهد همواره در فاصله دورتری نسبت به بقیه جمعیتها قرار می گیرد.

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی موجود در اکوتیپ های مختلف عناب، آزمایشی با استفاده از 29 اکوتیپ از 15 استان کشور از سال 1378 و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. نهال هر یک از اکوتیپ ها تهیه و جهت بررسی صفات مورفولوژیکی در ایستگاه تحقیقاتی مرحوم بدیعی واقع در50 کیلومتری غرب قم کاشته شد. صفات زاویه شاخه با تنه، تعداد خار در شاخه، اندازه بزرگترین خار، اندازه شاخه یکساله، اندازه خار یکساله، شکل برگ، طول دمبرگ، طول برگ، عرض برگ و... در هر اکوتیپ یادداشت برداری گردید. تجزیه واریانس صفات نشان داد که طول و عرض برگ و طول و عرض برگ انتهایی در تکرارهای مختلف با یکدیگر اختلاف معنی داری داشتند. همچنین در بررسی ضریب همبستگی صفات مشخص شد که زاویه شاخه با تنه، تعداد خار در شاخه و طول برگ با یکدیگر و با سایر صفات همبستگی معنی داری داشت، بنابراین در تفکیک اکوتیپ ها می توان روی این صفات تاکید نمود. تجزیه به مؤلفه های اصلی، 3 مؤلفه که 64 درصد واریانس کل را توصیف می نمایند، تعیین کرد. تجزیه عاملها به روش وریماکس، سه عامل به نام «خصوصیات برگ»، «ابعاد برگ انتهائی» و «عادت شاخه دهی» را تعریف نمود. تجزیه خوشه ای، اکوتیپ های جمع آوری شده را در سه گروه با منشا اصفهانی، مازندرانی و خراسانی تفکیک نمود. اکوتیپ های فارس دارای منشا اصفهانی و اکوتیپ های قم دارای منشا اصفهانی و مازندرانی بودند.

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و رابطه بین عملکرد و کیفیت علوفه در یونجه زراعی(Medicago sativa)، تعداد 72 رقم و جمعیت داخلی و خارجی در قالب طرح لاتیس چهارگانه در مرکز تحقیقات البرز کرج به مدت 3 سال برای عملکرد، صفات مورفولوژیکی و کیفیت علوفه مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که اثر ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ*سال برای کلیه صفات معنی دار بود. از لحاظ عملکرد علوفه، ژنوتیپ های کرج 74، کردستان 190، قزاقستان 2198، اهر 20253 و فرانسه 1008 نسبت به شاهد (یونجه همدانی) برتری داشتند. ژنوتیپ های کرج 1003، فرانسه 1008، تبریز 248 و ایتالیا 320 علاوه بر تولید علوفه بالا، از کیفیت خوبی نیز برخوردار بودند. نتایج تجزیه علیت تاثیر مستقیم و مثبت ارتفاع بوته و تعداد ساقه و نیز اثر منفی و غیرمستقیم تاریخ گلدهی را بر عملکرد علوفه نشان دادند. با استفاده از تجزیه به مؤلفه های اصلی، 4 مؤلفه اول، 68 درصد از کل واریانس متغیرها را توجیه کردند. صفات درصد پروتئین خام، قابلیت هضم، فیبرخام، ADF وNDF مهمترین نقش را در تبیین مؤلفه اول داشتند. در حالی که، در مؤلفه دوم شادابی، محیط طوقه، عملکرد علوفه، تعداد ساقه و ارتفاع بوته از صفات مهم بودند. در تجزیه کلاستر، ژنوتیپ ها در 7 گروه متفاوت قرار گرفتند. ژنوتیپ های موجود در کلاستر 1 پر محصول و زود رس و دارای کیفیت پایین بودند. ژنوتیپ های کلاستر 2 از نظر کیفیت ضعیف ولی شاداب و مقاوم به آفت سرخرطومی یونجه بودند. ژنوتیپ های کلاستر 3 دارای کیفیت متوسط و پرمحصول، کلاستر 4 دارای کیفیت بالا و محصول متوسط، کلاستر 5 دارای کیفیت بالا، دیر رس و کم محصول، کلاستر 6 زودرس و دارای کیفیت و محصول متوسط و کلاستر 7 حساس به سرخرطومی و کم محصول بودند.

بیشترین مقدار کلسیم (5/2 درصد) در اکسشن 76 (T. tehranica) و بیشترین مقدار فسفر (با میانگین 57/0 درصد) در اکسشن های 7271 گونه T. elliptica و 103 گونه T. tehranica مشاهده شد. همچنین اکسشن 162 گونه T. elliptica بالاترین مقدار چربی خام (21 درصد) را به خود اختصاص داد. دندروگرام حاصل ازتجزیه خوشه ایاکسشن های حاصل از تجزیه مواد غذایی در مجموع 3 خوشه را مشخص نمود و تشابه میان نمونه ها در مجموع 66/27 درصد بدست آمد. بر اساس نتایج بدست آمده اکسشن 460 مربوط به گونه T. elliptica، با دارا بودن بیشترین مقدار پروتئین (62/12 درصد) و کمترین مقدار الیاف خام (93/25 درصد) به عنوان برترین اکسشن شناخته شد.

در این پژوهش سازگاری گونه های مختلف Atriplex به شوری های متفاوت در حومه شهر زاهدان در سال1382 مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در قالب طرح کرتهای خرد شده بر پایه بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار به اجرا در آمد. عامل اصلی شامل سه سطح شوری 14، 12 و 9 دسی زیمنس برمتر و عامل فرعی گونه های مختلف Atriplex شامل A. lentiformis، A. cansecens، A. verrucifera و A. leucoclada بود. برای تعیین کیفیت علوفه از معیارهای درصد پروتئین، خاکستر، سدیم، پتاسیم، کلر، کلسیم و منیزیم استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس و عملکرد محصول (اندام هوایی) و تجزیه آزمایشگاهی نشان داد که بیشترین عملکرد ماده خشک در بوته به گونه A. leucoclada (29/126 گرم در هربوته) تعلق داشت. همچنین حداکثر درصد پروتئین (82/3)، پتاسیم (991/1) و کلر(157/6) در گونه A. cansecens مشاهده گردید. بیشترین میزان خاکستر(Ash) (172/29%)، درصدسدیم (052/6) و درصد منیزیم (402/1) را رقمA. verrucifera دارا بود. حداکثر درصد کلسیم (517/0) در گونهA. lentiformis مشاهده گردید. از میان گونه های فوق احتمالا گونه A. leucoclada بیشترین تحمل را در مقابل تنش شوری در شرایط آب و هوایی زاهدان نشان داد.

در این آزمایش، درصد جوانه زنی و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، و شاخص بنیه بذر در 5 گونه Agropyron و 2 اکوتیپ گونه Bromus persicus تحت 2 غلظت اسپور از گونه های Fusarium graminearum وFusarium avenaceum مورد ارزیابی قرار گرفتند. غلظتهای اسپوری ml/104×114 و ml/104× 57 برای F. graminearum و ml/104×152 و ml/104×76 برای گونه F. avenaceum برای آلوده نمودن بذر در نظرگرفته شد. همچنین نمونه ای از بذرهای مورد بررسی در شرایط عاری از آلودگی به عنوان شاهد نیز کشت گردید. میان جنسها، گونه های یک جنس و نیز اکوتیپ های یک گونه گیاهی برای صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، نسبت طول ریشه چه به ساقه چه، و شاخص بنیه بذر و نسبت وزن خشک به تر در هر دو شرایط آزمایشگاه و طبیعی اختلاف معنی داری وجود داشت. همچنین تیمارهای قارچی در شرایط آزمایشگاهی تاثیر معنی داری بر کلیه صفات به جز نسبت طول ریشه چه به ساقچه داشتند، ولی در شرایط طبیعی تفاوت بین سطوح قارچ ها معنی داری نبود. اثر پذیری صفات بنیه ای بذر هر دو جنس تحت تیمار اسپورهای دو گونه قارچ در شرایط آزمایشگاهی بیشتر بود. شاخص بنیه، سرعت و درصد جوانه زنی بذرهای آلوده در گونه های intermedium A.و A. elongatum از سایر گونه ها بیشتر بود. قارچ F. graminearum با غلظت ml/104×114 بیشترین تاثیر را بر کاهش شاخص بنیه بذر، سرعت و درصد جوانه زنی بذر داشت.