نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال بیستم شماره 2 (پیاپی 40، تابستان 1391)

صبرزرد با نام علمی Aloe vera L. یکی از گیاهان ارزشمند در صنایع دارویی، آرایشی - بهداشتی و غذایی محسوب می شود. با توجه به نیاز روزافزون به این گیاه، بیشتر تحقیقات انجام شده در زمینه کشت بافت بر تکثیر درون شیشه ای و ریزادیادی آن تمرکز داشته است ولی جنین زایی رویشی نه تنها به عنوان روشی مناسب در تکثیر انبوه، بلکه به عنوان شیوه ای مطمئن و کارآمد در تولید بذرهای مصنوعی و متابولیت های ثانویه، از نگاه محققان دور مانده است. در تحقیق حاضر اثر تنظیم کننده های رشد گیاهی شامل نفتالین استیک اسید (NAA) و بنزیل آمینوپورین (BAP) و ترکیب ویتامینی محیط های کشت MS، LS، L2 و ترکیب ویتامینی تغییر یافته بر القای بافت کالوس و جنین زایی رویشی غیرمستقیم مورد مطالعه قرار گرفت. محیط کشت MS همراه با NAAبه میزان mgl-1 1 و ترکیب ویتامینی تغییر یافته شاملmgl-1 0/4 تیامین، mgl-1 5/0 پیریدوکسین، mgl-1 0/5 نیکوتینیک اسید و mgl-1100 میواینوزیتول بهترین محیط کشت جهت کال زایی(100%) بودند. به طوری که بیشترین درصد تشکیل جنین های رویشی (50%) نیز در محیط کشت MSهمراه با BAPبه میزان mgl-15 و NAA به میزان mgl-1 2/0 و ترکیب ویتامینی تغییر یافته تولید شد. البته 80% جنین های رویشی بدست آمده پس از طی مراحل بالغ سازی، تولید گیاهچه و سازگاری در گلخانه زنده ماندند.

سیزده نمونه از گیاه دارویی آویشن، شامل10 نمونه از گونه بومی Thymus daenensis و نمونه های دیگر مربوط به گونه های T. migricus، T. pubsence و T. fedtschenkoi مورد ارزیابی ژنتیکی قرار گرفتند. به منظور ارزیابی تنوع مولکولی نمونه های آویشن، DNA ژنومی به صورت بالک با استفاده از روش CTAB با کمی تغییرات، استخراج گردید. برای انجام واکنش PCR از20 آغازگر رپید استفاده گردید که تنها 8 آغازگر باندهای واضح و تکرارپذیر را نشان دادند. از مجموع 97 باند تولید شده 61% باندها چند شکل بودند. بیشترین تعداد قطعه تکثیر شده (16عدد) مربوط به آغازگرOPA9 و کمترین تعداد (8 عدد) مربوط به آغازگر OPP3 بود. نمونه های شماره 8 (daenensis subs daenensis T.) و 10 (T. daenensis subs daenensis) در کمترین فاصله ژنتیکی (شباهت 92%) نسبت به هم و نمونه های شماره 2 (T. migricus) و 11 (T. daenensis subs daenensis) در دورترین فاصله (شباهت 75%) نسبت به هم قرار داشتند. میانگین تنوع ژنی نی برابر با 2087/0 به دست آمد. دندروگرام ترسیم شده در فاصله ژنتیکی 80% دو گروه اصلی را بین 13 نمونه مشخص کرد. در یک گروه نمونه هایی از سه گونهT. migricus، T. daenensis و T. pubsence قرار گرفتند و در گروه دوم دو گونهT.daenensis subs daenensis و T. fedtschenkoi قرار گرفتند. به طورکلی بررسی تنوع در ژنوتیپ های آویشن با استفاده از نشانگر رپید نشان داد که این نشانگر در شناسایی نواحی چند شکلی و تخمین فاصله ژنتیکی و مدیریت ژرم پلاسم می تواند مفید باشد.

گونه های Aegilops از مهمترین خویشاوندان وحشی گندم و یکی از غنی-ترین منابع ژنتیکی در اصلاح گندم به شمار می روند. گونهAe. biuncialis گونه ای تتراپلوئید با 28 کروموزوم می باشد که از اجداد دیپلوئید Ae. umbellulata و Ae. comosa اشتقاق یافته است. این تحقیق به منظور مطالعه ویژگی های کاریوتیپی کروموزوم های ده جمعیت از گونه Ae. biuncialis انجام شد. کاریوگرام هر جمعیت، حداقل در 12 فرد با استفاده از رنگ آمیزی استو-فریک-هماتوکسیلین تهیه و ویژگی های کروموزومی شامل طول بازوی کوچک و بزرگ، طول کل کروموزوم، شاخص نسبت بازو و طول نسبی آن تعیین گردیدند. نتایج نشان داد که در مجموعه کروموزومی این گونه به غیر از یک جمعیت سه جفت کروموزوم دارای فرورفتگی ثانویه و ماهواره موجود می باشد. بلندترین کروموزوم ماهواره دار، کروموزوم شماره 1 بود که اندازه ناحیه ماهواره آن کوچکتر از اندازه ماهواره در دو کروموزوم ماهواره دار دیگر بود. تجزیه واریانس طول نسبی و شاخص نسبت بازوی هر یک از کروموزوم ها نشان داد که از لحاظ طول نسبی همه کروموزوم ها غیر از جفت کروموزوم های 10 و 13 بین جمعیت ها اختلاف معنی داری باهم دارند. از لحاظ شاخص نسبت بازو نیز در جفت کروموزوم های 1، 2، 3، 6، 9، 10 و 13 اختلاف معنی داری بین جمعیت ها مشاهده شد. از نظر درجه تقارن استبینز جمعیت های ورزقان، اردبیل و TN-01-293 در دسته A2 و بقیه جمعیت ها در دسته A3 قرار گرفتند که نشانگر متقارن بودن کاریوتیپ جمعیت های مورد مطالعه است. همچنین گروه بندی 10 جمعیت مورد بررسی بر اساس دو مولفه اصلی در تجزیه به مولفه های اصلی و تجزیه خوشه ای، آنها را در چهار گروه قرار داد که از فاصله جغرافیایی تبعیت می کردند.

ایران یکی از مهمترین مراکز تنوع گونه های گیاهی و از خاستگاه-های زیر جنس Cerasus بوده که دارای 9 گونه وحشی این زیر جنس می باشد. مرمره (Prunus incana Pall.) یکی از گونه های بومی مناطق معتدله شمال غرب ایران بوده که متعلق به این زیر جنس می باشد. در این مطالعه برای بررسی تنوع ژنتیکی پنج جمعیت طبیعی مرمره، از 19 صفت مورفولوژیکی استفاده شد. نتایج نشان داد که بلند ترین درختان مربوط به نمونه های جمعیت اهر و کوتاه ترین آنها مربوط به جمعیت تبریز بود. نتایج همبستگی ساده صفات، وجود همبستگی های مثبت و منفی معنی داری بین صفات مهم نظیر ارتفاع درخت، سطح برگ، تراکم دندانه برگ، وزن، طول و قطر میوه و بذر نشان داد. همچنین تجزیه به مولفه ها صفات موثر را در 3 گروه مولفه ای قرار داد که این سه مولفه درمجموع 70/91 درصد از واریانس کل را توجیه نمودند. صفاتی مانند اندازه سطح برگ، طول و عرض پهنک برگ، طول دمبرگ، تراکم دندانه برگ، وزن میوه و بذر، طول و قطر میوه و حجم بذر در مولفه اول قرار گرفتند. تجزیه خوشه ایبا استفاده از سه عامل توانست جمعیت های طبیعی مرمره را از گونه های اهلی زیر جنسCerasus تفکیک نماید، به طوری که در فاصله 25 نمونه های آلبالو و گیلاس را از نمونه های محلب و مرمره جدا کرد. محلب به دلیل اینکه حد واسط صفات مولفه اول را داشت از گیلاس و آلبالو جدا شد.

به منظور تعیین کاریوتیپ و ساختار کروموزومی گونه بلوط بلندمازو (Quercus castaneifolia)، از شش جمعیت از گونه مذکور در شمال کشور استفاده شد. با استفاده از مریستم ریشه، پس از اجرای مراحل پیش تیمار، تثبیت، هیدرولیز و رنگ آمیزی نمونه های میکروسکوپی تهیه و مطالعه شدند. نتایج نشان داد که در کلیه سلول های مورد بررسی هر جمعیت، تعداد کروموزوم پایه 12 = x و همگی دیپلوئید بودند. برای بررسی تنوع بین جمعیت ها تجزیه واریانس و مقایسات میانگین بر اساس 5 پارامتر مورفولوژی کروموزوم شامل طول کروموزوم، طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه، نسبت بازوی بلند به کوتاه و شاخص سانترومری انجام شد. نتایج وجود تفاوت معنی دار را از نظر صفات طول کروموزوم، طول بازوی بلند و طول بازوی کوتاه میان جمعیت های مورد بررسی نشان داد. فرمول کاریوتیپی در کلیه جمعیت های مورد مطالعه m12 بدست آمد. جمعیت های مورد مطالعه همگی از نظر دسته بندی کروموزومی در کلاس B استبینز قرار گرفتند که نشان دهنده وجود تقارن متوسط در کاریوتیپ-های مورد مطالعه می باشد. سایر شاخص های تقارن کروموزومی نیز مبین متقارن بودن نسبی کروموزوم ها در کلیه جمعیت ها بود که نشان می دهد این گونه از نظر تکاملی ابتدایی و تکامل نیافته است. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی بر اساس پارامترهای مورفولوژی کروموزوم نیز نشان داد که در تبیین مولفه اول، صفات طول کروموزوم و طول بازوی بلند اهمیت بیشتری داشتند و از آنجا که مولفه اول به تنهایی حدود 64% از واریانس کل را پوشش می دهد، می توان نتیجه گرفت که صفات طول کروموزوم و طول بازوی بلند بیشترین تاثیر را در تنوع داشتند. تجزیه خوشه اینیز جمعیت های مورد مطالعه را در دو خوشه مجزا طبقه-بندی نمود. جمعیت های مربوط به ارتفاعات مختلف جنگل های تالش در گیلان در یک خوشه و سایر جمعیت ها که مربوط به جنگل های میان بند استان های مازندران و گلستان بودند، در خوشه دیگر جای گرفتند.

تولید انبوه گونه های درختی سخت چوب اقتصادی مانند گونه بلوط Quercus castaneifolia به دلیل فراهم آوردن ذخایر گیاهی سالم و گاهی اصلاح شده، جزء جدایی ناپذیر برنامه های جنگل کاری تجاری و نیز اصلاح جنگل های آسیب دیده می باشد. در این بین بکارگیری تکنیک های آزمایشگاهی کشت بافت و ریزازدیادی گامی مهم در جهت تولید انبوه ژنوتیپ های برگزیده و یا ژنوتیپ های اصلاح شده ی ژنتیکی (مانند ژنوتیپ های مقاوم شده به آفات یا بیماری ها) خواهد بود. این تحقیق به منظور یافتن دستورالعملی کارآمد برای ریزازدیادی آزمایشگاهی بلوط Q. castaneifolia با استفاده از بخش های گره دار و جوانه دار سرشاخه های این گیاه انجام شد. سرشاخه ها از سه منبع گیاهی مختلف شامل درختان بالغ استان گیلان، استان مازندران و نهال های واقع در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور جداسازی شدند. این نمونه ها پس از ضدعفونی درون محیط های کشت تکمیل شده با هورمون های رشد قرار داده شدند. بالاترین میانگین استقرار و تکثیر مربوط به ریزنمونه هایی بود که از نهال های موجود در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور بدست آمده بودند. در این مرحله مشخص شد که محیط های کشت MS (با نصف غلظت از عناصر پرمصرف) و WPM به همراه mg/L 3/0 از سیتوکینین BAP و mg/L 01/0 از اکسین IBA هر دو محیط مناسبی برای استقرار ریزنمونه ها می باشند. بهترین ریزازدیادی سرشاخه های رشد یافته در محیط کشت WPM به همراه BAP (mg/L 3/0) صورت گرفت. بالاترین رشد ریشه روی محیط کشت WPM 2/1 به همراه اکسین IBA (mg/L 3/0) به تنهایی و یا همراه با NAA (mg/L 1/0) بدست آمد. ریشه ها در حدود 70 درصد از گیاهان در طول شش هفته شکل گرفتند.

ایران جزو کشورهای با پوشش کم جنگل محسوب می شود. توسعه صنوبرکاری می تواند در حفظ و احیاء جنگل ها بسیار مفید باشد. کبوده (Populus alba) یکی از گونه های سریع الرشد و دارای چوب صنعتی است که در توسعه زراعت چوب بسیار حائز اهمیت است. این پژوهش به منظور تکثیر انبوه پایه های نخبه کبوده ایرانی در شرایط درون شیشه جهت تکثیر انبوه ارقام اصلاح شده و یا گزینش پایه های نخبه و همچنین در زمینه حفظ ذخایر ژنتیکی کلن های مطلوب در شرایط فراسرد انجام گردید. در این پژوهش، شاخه های صنوبر کبوده از باغ گیاه شناسی ملی ایران جمع آوری شدند. پس از سترون سازی و استقرار جوانه، با کلرید جیوه ((W/V1/0% به مدت 4 دقیقه سترون شدند و شاخه زایی در 8 تیمار محیط کشت هورمون های رشد گیاهی در یک طرح کاملا تصادفی با 5 تکرار بررسی شد. بهترین شاخه زایی در محیط کشت پایه DKW به همراه 3/0 میلی گرم در لیتر 2iP، 1/0 میلی گرم در لیتر IBA و 3/0 میلی گرم در لیتر BA بدست آمد. بهترین تیمار ریشه زایی در محیط کشت DKW فاقد هورمون با 80% موفقیت همراه بود. گیاهچه ها با 100% موفقیت در گلخانه سازگار شدند.

صنوبر اروآمریکانا از گونه های مهم زراعت چوب در کشور ما به شمار می رود. امروزه کلن های متعددی از این گونه غیر بومی وارد کشور شده است اما تفاوت های فردی آنها از نظر فیزیولوژیک برای ما ناشناخته و مهم می باشد. هدف این تحقیق تعیین تفاوت های پنج کلن مختلف آن از نظر دو آنزیم مهم گیاهی شامل پراکسیداز و کاتالاز به عنوان بیونشانگرهای محیطی از اواخر تابستان تا اوایل بهار است. بدین منظور مطالعات کمی آنزیم ها به روش اسپکتروفتومتری بر روی نهال های حاصل از تکثیر غیرجنسی آنها انجام شد. بیشترین تفاوت کلن ها از نظر سطوح پراکسیدازی در اسفندماه و از نظر سطوح کاتالازی در دی ماه مشاهده شد. همچنین روند تغییرات پراکسیداز کلن ها از آبان تا اسفندماه عکس کاتالاز بود. به طورکلی نتایج نشان داد که فعالیت پراکسیداز کلن 51/45 در انتها و آغاز فصل رویش و همچنین فعالیت هر دو آنزیم کلن های 41/561 و 214I در ماه های سرد سال با سایر کلن ها دارای بیشترین تفاوت بود.

استفاده موثر از منابع آب در جهت رشد مطلوب گیاهان باید همواره مورد توجه قرارگیرد. به منظور بررسی اثر سطوح مختلف تنش آبی بر برخی از صفات فیزیولوژیک گیاه قلم (bungei Boiss. Fortuynia)، آزمایشی در سال1390 در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا شد. در این آزمایش تیمارهای خشکی شامل تیمار 100 درصد، 50 درصد و 25 درصد ظرفیت زراعی در نظر گرفته شد. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که افزایش تنش خشکی موجب کاهش معنی دار قابلیت آب و کاهش سطح برگ ویژه و افزایش محتوی پرولین (01/0P<) شد، به طوری که بیشترین مقدار پرولین (3/39 میلی گرم برگرم بافت تر گیاه)، کمترین میزان قابلیت (33- بار) و سطح برگ ویژه (224/17 سانتیمتر بر گرم) مربوط به تیمار 25 درصد ظرفیت زراعی بود. به طورکلی نتایج این تحقیق حکایت از این مطلب داشت که گیاه قلم با به کارگیری برخی سازوکارهای دفاعی در برابر تنش خشکی از قبیل کاهش قابلیت آب، کاهش سطح برگ ویژه و افزایش تجمع پرولین قابلیت سازگاری با شرایط خشک را دارد. بنابراین استفاده از این گیاه برای ظرفیت سازی عرصه های بیابانی، مراتع و فضای سبز شهری برای بهره گیری بهتر از منابع آب باید مورد توجه قرار گیرد.

در این تحقیق با نمونه برداری از درختان در ارتفاعات مختلف و تجزیه و تحلیل میزان رشد دوایر رویشی آنها وجود تنوع در درختان جنگلی مورد بررسی قرار گرفت. این بررسی رهیافت جدیدی را در کاربرد روش گاهشناسی درختی در شناخت تنوع فنوتیپی در گونه های درختان جنگلی ارائه نمود. در بکارگیری این روش، کاربرد ژنتیکی گاه شناسی درختی بیشتر مورد توجه قرار داده شده است. نتایج ارائه شده در این تحقیق بخشی از تحقیقات گستردهای است که در حوزه جنگلهای خزری در بیش از پنج سال گذشته با بکارگیری این روش اجرا شده است. گونه درختی مورد استفاده در این پژوهش درخت راش (Fagus orientalis Lipsky) در حوزه جنگلی کردکوی در استان گلستان میباشد. ابتدا منطقه جنگلی مورد نظر از طریق جنگل گردشی و بکارگیری نقشه های پوشش گیاهی و توپوگرافی انتخاب گردید. در ادامه با تعیین خط پروفیل (ترانسکت) پایه های درختی در سه سطح ارتفاع از سطح دریا علامتگذاری شدند. سپس توسط مته سالسنج از درختان مورد نظر در سه سطح ارتفاعی از سطح دریا شامل پایینبند (366 متر)، میانبند (1236 متر) و بالابند (1646 متر) نمونه ها تهیه شدند. وجود تنوع در رفتارهای رویشی با توجه به اثرهای متفاوت تغییرات اقلیمی و محیطی بررسی شدند. بر اساس این تحقیق که به صورت وسیع اجرا گردید، تنوع فنوتیپی گونه های مختلف درختی مورد بررسی قرار داده شدند. نتایج حاصل از این تحقیق موید این مسئله است که بر مبنای بررسی درختان با کاربرد ژنتیکی گاه شناسی درختی، امکان شناسایی تنوع در درخت راش وجود دارد.

هیجده گونه از جنس. Poa L در ایران می روید. تعدادی از گونه های این جنس از لحاظ اقتصادی بسیار ارزشمند هستند. استفاده از مطالعات سیتوژنتیک برای اصلاح و اهلی کردن گونه ها امری ضروریست. بنابراین شناخت تنوع کاریوتیپی بین گونه ها می تواند اطلاعات ارزنده ای را در اختیار متخصصان قرار دهد. تنوع سیتوژنتیکی 4 گونه از جنس Poa L.با استفاده از سیستم تجزیه تصویری مورد ارزیابی قرار گرفت. برای مطالعه، پس از ریشه دار کردن بذرها، تیمار با آلفابرومونفتالین و کارنوی جهت متوقف کردن مراحل میتوزی انجام شد و بعد رنگ آمیزی و مطالعه اسلاید ها به روش اسکواش انجام گردید. تعداد کروموزوم های پایه 7=x بود. اما از لحاظ سطح پلوئیدی تنوع بالایی وجود داشت که این امر نشان دهنده تنوع کروموزومی در نمونه های مورد بررسی است. بر اساس تجزیه واریانس داده های حاصل از اندازه گیری صفات و مقایسه میانگین صفات بین گونه ها از لحاظ صفات طول بازوی بلند در سطح احتمال 5% و طول بازوی کوتاه و طول کل کروموزوم در سطح احتمال 1% اختلاف معنی داری وجود دارد که این امر بیانگر وجود تنوع اندازه کروموزوم ها در میان ژرم پلاسم های مورد بررسی است. از نظر صفت نسبت بازوها، جمعیت Poa strilis M.B و araratica Trautv. Poaدر مقایسه با سایر جمعیت ها از مقادیر بیشتری برخوردار بودند و این امر بیانگر عدم تقارن درون کروموزومی در گونه های اخیر نسبت به بقیه گونه ها می باشد. تیپ گونه های Poa strilis M.B araratica Trautv.،، Poa Poa angustifolia L و Poa pratensis L.بر اساس روش لوان همگی ساب متاسانتریک (Sm) بود که موید عدم تقارن درون کروموزومی و کاریوتیپ نامتقارن است. بر اساس روش کارل پیرسون طول بازوی بلند با طول کل کروموزوم و طول بازوی کوتاه همبستگی دارد. شاخص سانترومری همبستگی منفی در سطح 1% با AR(نسبت بازوها) دارد، به طوری که تعداد کروموزوم ها همبستگی در سطح احتمال 1% با طول بازوی کوتاه و طول بازوی بلند و طول کل دارد.

اکالیپتوس ها متعلق به خانواده Myrtaceae و بومی استرالیا هستند. گونه Eucalyptus rubida یک گونه سریع الرشد با تولید چوب، خواص دارویی بالا و مناسب جنگل کاری در بخشی از مناطق ایران است. بعلت آنکه ایران ازجمله کشورهای با پوشش کم جنگلی است، تولید انبوه گونه مذکور در جنگل کاری ها مفید می باشد. بنابراین در این پژوهش اثر هورمون های TDZ و 2،4-D بر تولید کالوس و اندام زایی در E. rubida مورد بررسی قرار گرفت. اکسین ها و سیتوکینین ها دو گروه از تنظیم کننده های رشد می باشند که در کالوس زایی و پیشبرد کالوس به سمت جنین زایی و یا اندام زایی در غلظت های متفاوت نقش بسزایی دارند. بنابراین بذر E. rubida به منظور تولید گیاهچه های عاری از آلودگی در محیط کشت MS با نصف میزان نیترات کشت شد. از کاشت ریزنمونه های برگ کوتیلدونی، ریشه و ساقه گیاهچه های حاصل در محیط کشت MS با 9 تیمار هورمونی مختلف TDZ و 2،4-D جهت کالوس زایی و متعاقب آن اندام زایی از کالوس استفاده شد. بر اساس تجزیه نتایج آزمون آماری بهترین تیمار جهت کالوس زایی mg/l 5/0: TDZ، mg/l 1: 2،4-D، تولید کالوس های ریشه زا mg/l 1/0: TDZ، mg/l 1: 2،4-D و تولید کالوس های جنین زا mg/l 5/0: TDZ، mg/l 5/0: 2،4-D شناسایی گردید.

به منظور مقایسه تنوع ژنتیکی، 36 اکسشن از گونه Festuca arundinacea در قالب طرح بلوک کامل تصادفی تحت شرایط دیم با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. صفات مورفولوژیک و عملکرد علوفه اندازه گیری شد. بر اساس تجزیه واریانس تنوع معنی دار در بین اکسشن های مورد بررسی به استثناء صفات روز تا ظهور خوشه و عرض برگ پرچم برای صفات مشاهده شد. اکسشن های 6، 15، 7، 26، 20، 31، 16 و 4 بیشترین و اکسشن های 17، 10 و 29 کمترین عملکرد علوفه خشک را داشتند. همبستگی فنوتیپی معنی داری بین عملکرد علوفه با بیشتر صفات مشاهده شد. به طوری که در بین صفات رویشی، ارتفاع بوته با تمام صفات به استثناء عرض برگ پرچم، همبستگی مثبت (01/0>P) و با طول سنبله همبستگی مثبت (05/0>P) نشان داد. تجزیه خوشه ایو مقایسه میانگین گروه های حاصل از تجزیه خوشه اینتایج حاصل از مقایسه میانگین عملکرد علوفه خشک را تایید نمود. بر اساس تجزیه به عامل ها بعد از دوران واریماکس سه عامل استخراج شد که 70 درصد از واریانس موجود در ساختار داده ها را بیان نمود. عامل اول (صفات رویشی)، عامل دوم به صفات طول سنبله و تعداد سنبلچه در سنبله و عامل سوم به صفات زایشی اختصاص یافت. بر اساس مطالعه انجام شده، جمعیت های 3، 31، 32، 36 و 6 برای صفات رویشی و عملکرد نسبت به دیگر اکسشن ها برتر بودند و قابل معرفی به منظور تولید واریته های مصنوعی در شرایط دیم استان کرمانشاه می باشد.

به منظور بررسی تنوع صفات بیولوژیک تولید مثلی ژنوتیپ های نعناع، آزمایشی بر روی 19 ژنوتیپ متعلق به 5 گونه در ایستگاه تحقیقاتی شهید فزوه وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان و در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار انجام گردید. صفات مورد مطالعه شامل طول و عرض دانه گرده، درصد گرده زنده، درصد گرده مرده، تعداد گرده در هر بساک، تعداد گل ماده و گل کامل در هر سنبله اصلی، تعداد بذر حاصل از خودگرده افشانی، آزاد گرده افشانی و دگرگرده افشانی در هر سنبله اصلی بود. بر اساس نتایج بدست آمده ژنوتیپ های مورد مطالعه از نظر کلیه صفات مورد مطالعه اختلاف معنی داری نشان دادند. به طوری که نتایج حاصل از همبستگی بین صفات نشان داد که با افزایش تعداد گل کامل، طول و عرض دانه گرده، درصد گرده زنده و تعداد دانه گرده در هر بساک، مقدار بذر حاصل از خودگرده افشانی، دگرگرده افشانی و آزادگرده افشانی افزایش یافت. رگرسیون مرحله ای نشان داد که افزایش عملکرد بذر خودگرده افشان و آزاد گرده افشان با صفات درصد گرده زنده و تعداد گرده در هر بساک ارتباط داشت. همچنین طول گرده و تعداد گرده در هر بساک به عنوان شاخص های توجیه کننده عملکرد بذر دگرگرده افشان در هر سنبله اصلی بودند. به طورکلی تجزیه خوشه ای، 19 ژنوتیپ نعناع را در 4 گروه مختلف قرار داد که از تنوع مطلوبی برخوردار بودند. در مجموع نتایج حکایت از وجود تنوع قابل ملاحظه بین ژنوتیپ های مورد مطالعه داشت که می تواند برای اهداف اصلاحی مورد استفاده قرار گیرد.