مجله تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال نوزدهم شماره 2 (پیاپی 20، تابستان 1382)

گونه گیاهی مینای پرکپه (Tanacetum Schultz-Bip Subsp. polycephalum) دراوایل خردادماه 1380 از دره لار- لاسم جمع آوری گردیده و از 88 گرم گل خشک آن به روش تقطیر با آب اسانسگیری به عمل آمد (وزن اسانس حاصل معادل65/0گرم و بازده اسانسگیری 7/0%تعیین گردید). پس ازتزریق این اسانس به دستگاه های GC-FIDوGC/MSتعداد30ترکیب مورد شناسائی کمی وکیفی قرار گرفتند که درمیان آنها پنج ترکیب کامفر(3/46%)، بورنئول (0/15%)، 1و8-سینئول (0/9%)، کامفن(9/7%) وایزوبورنیل استات (9/4%)، حائز بالاترین درصد میباشند.

مریم گلی کارواندری یا مورپوژو (Salvia mirzayanii Rech. f. & Esfand) یکی از انواع گونه های انحصاری جنس Salvia است که متعلق به خانواده لابیاته میباشد. سرشاخه گلدار تازه این گونه معطر دراواخر اسفندماه از خاش جمعآوری و به روش تقطیر با آب استخراج وسپس ترکیبهای موجود در آن با استفاده از گاز کروماتوگراف متصل شده باطیف سنجی جرمی (GC/MS) شناسایی گردیدند. اسانس حاصله از این گیاه با بازده 9/0% حاوی 28 ترکیب مختلف بوده است. در میان ترکیبهای شناسایی شده به ترتیب linalool (19%)،linalyl acetate و (9/12%)، cineole- 1،8 و(1/12%)، terpinenyl acetate و (5/11%) بالاترین مقدار را به خود اختصاص دادند.

جنس آویشن در نقاط مختلف ایران 14 گونه دارد که برخی از آنها انحصاری ایرانند. گیاه Thymus pubescens در دو مرحله قبل از گلدهی و گلدهی کامل از چهار منطقه مختلف در استان تهران: دره لار و دماوند(شرق استان تهران)، سیراچال (جاده چالوس) و فشم (شمال استان تهران) جمعآوری گردیدند. از اندامهای هوایی گیاه با روش تقطیر با بخار آب اسانسگیری به عمل آمد. بازده اسانس در مرحله قبل ازگلدهی بین 34/0% تا 86/0% و در مرحله گلدهی بین 40/0% تا 03/2% بود. در اکثر مناطق رویشی مقدار اسانس درمرحله قبل از گلدهی کمتر از مرحله گلدهی بود و مقدار اسانس نمونه های مناطق دره لار و دماوند بیشتر از سیراچال و فشم بود. بوسیله دستگاه های گازکروماتوگراف GC)) و گازکروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی) (GC/MS، 25 ترکیب در مرحله قبل از گلدهی و 26 ترکیب در مرحله گلدهی شناسایی شد. ترکیبهای عمده عبارت از: کارواکرول، تیمول، گاما-ترپینن، پارا-سیمن، بورنئول، متیل کارواکرول، بتا-کاریوفیلن، 1،8-سینئول + لیمونن و ژرانیول بودند. 23ترکیب در هر دو مرحله مشترک بودند. ژرانیل استات و تیمیل استات فقط در مرحله قبل از گلدهی و ژرانیول، نرول و تیمودی هیدرو کینون فقط در مرحله گلدهی یافت شدند.

رومارن یا اکلیل کوهی با نام علمی Rosmarinus officinalis L. یکی از گیاهان معطر کشت شده در ایران میباشد، نمونه گیاهی از مزرعه تحقیقاتی گیاهان دارویی وابسته به مرکز آموزش عالی جهاد کشاورزی استان سمنان جمع آوری گردید و در مقیاس آزمایشگاهی و نیمه صنعتی به روش تقطیر با آب اسانسگیری شد. بازده اسانس به ترتیب 31/0 درصد و 26/0 درصد تعیین گردید. نمونه ها جهت مقایسه ترکیبهای شیمیایی اسانس آن توسط دستگاه های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه قرار گرفتند. ترکیبهای عمده در نمونه آزمایشگاهی عبارتند از: a - pinene (درصد3/30)و 1،8- cineole و(2/15درصد) و terpin-1-ol و (2/8درصد) و methyl chavicol و (5/7 درصد) و ترکیبهای عمده در اسانس پایلوت شامل: a - pinene و (30درصد)، 1،8- cineole و (2/12 درصد)، methyl chavicol و (6/11درصد) و camphene و (6/6 درصد) میباشند. در ضمن با بررسی نتایج مشاهده میگردد که میزان بعضی از ترکیبها، از جمله 1،8-cineole و(2/15 و 2/12 درصد)، methyl chavicol (5/7 و 6/11 درصد) و terpinen –1-ol و(2/8 و 4/6 درصد) به ترتیب در دو نمونه متفاوت هستند.

کربوهیدراتها یکی از سه گروه عمده مواد مغذی میباشند که به عنوان منبع انرژی و درمان بعضی از بیماری ها در انسان استفاده میشود. همچنین به عنوان استخوانبندی در گیاهان مصرف دارد. صمغ عربی در بین انواع صمغها، بهترین صمغ طبیعی است که میتوان در صنایع مختلف مصرف نمود. صمغ Acacia nilotica از جمله صمغهای کربوهیدراتی میباشد که از آن در موارد غذایی، دارویی و استفاده های متعددی میشود. بنابراین بررسی کمی و کیفی کربوهیدراتهای موجود در این نوع صمغ که از گونه Acacia nilotica بدست میآید یکی از اهداف مهم در این تحقیق میباشد. پس از جمعآوری صمغ عربی از درخت Acacia nilotica در شهریور سال 1381 از محل ایستگاه تحقیقات دارویی عسلویه استان بوشهر، اقدام به استخراج و بررسی کمی کربوهیدراتهای محلول نمونه با روش آنترون بوسیله دستگاه اسپکتروفتومتری مدل 340 (HITACHI) در طول موج 625 نانومتر نموده، نتیجه آزمایش نشان داد که کل کربوهیدراتها در نمونه، 51/6 درصد میباشند. همچنین در بررسی کیفی بر روی صمغ، که به روش TLC با معرفها و حلا لهایی از جمله اسید فرمیک-متیل اتیل کتون- ترسیو بوتانل-آب و آنیزیدین – فتالیک اسید-اتانل صورت پذیرفت، در نهایت وجود ترکیبهای پنتوز و هگزوز و اسید Uronic ثابت گردید.

به منظور بررسی تاثیر روش های حاصلخیزی خاک بر شاخصهای فیزیولوژیک رشد، آزمایشی در مجتمع تحقیقاتی البرز، واقع در جنوب شهرستان کرج انجام شد. در این تحقیق از گیاه دارویی رازیانه (Foeniculum vulgare.mill) استفاده گردید. تیمارهای مورد بررسی شامل مخلوطی از کودهای شیمیایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم، ترکیبی از مقادیر مختلف کودهای شیمیایی به همراه کود دامی و همچنین استفاده از کود دامی خالص در مقایسه با تیمار شاهد بود که بطور منتخب از سه سیستم تغذیه شیمیایی، تلفیقی و ارگانیک انتخاب شدند. آزمایش فوق در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار به اجرا درآمد. در این بررسی شاخصهای فیزیولوژیک رشد از جمله تولید ماده خشک، شاخص سطح برگ و سرعت رشد نسبی تعیین شد. در سال اول آزمایش، تولید ماده خشک، شاخص سطح برگ و رشد نسبی در روش تغذیه تلفیقی (مخلوط 20 تن کود دامی به همراه 80= k، 64=P و 80=N کیلوگرم در هکتار) نسبت به سایر روش ها وضعیت مطلوبی را حاصل نمود. با توجه به میانگین سالهای آزمایش، در تیمار فوق با افزایش وزن خشک، میزان تولید بذر نسبت به تیمارهای شاهد شیمیایی و ارگانیک به ترتیب 2/93، 1/14 و 6/8 درصد افزایش حاصل کرد. در همین تیمار بیشترین مقدار اسانس موجود در بذر، به میزان 18/3 درصد بدست آمد که نسبت به تیمارهای شاهد و شیمیایی 8/22 درصد و نسبت به تیمار ارگانیک 8/10 درصد افزایش نشان داد. همچنین مشخص گردید که اسانس تولید شده از درصد بالایی از آنتول نیز برخوردار بود. استفاده از روش تغذیه تلفیقی موجب جذب بهتر و یکنواخت مواد غذایی در طول مدت رشد گیاه و همچنین بهبود ساختار فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک و در نتیجه موجب افزایش در حجم کانوپی گیاه، افزایش سطح برگ و استفاده بیشتر از نور خورشید میباشد.

زیره سیاه (Bunium Persicum) گیاهی از خانواده چتریان است که بذر آن به علت خواب به سختی جوانه میزند و به این دلیل در ایران کشت نمیشود. از آنجایی که بذر زیره سیاه خواص دارویی بسیاری دارد، برطرف کردن خواب آن از اهمیت ویژه ای برخوردار میباشد. بررسی فنولوژی زیره سیاه نشان داده است که جوانهزنی بذر این گیاه در بهار صورت میپذیرد و نیاز به گذراندن یک دوره به نسبت طولانی سرما پیش از جوانه زدن دارد، همچنین بررسی های قبلی نشان داده است که برخی غلظتهای هورمونهای گیاهی موجب رفع خواب زیره سیاه میشوند. در این پژوهش اثر پیش تیمار سرما به تنهایی و همراه با برخی تیمارهای هورمونی مؤثر در رفع خواب بذر زیره در برطرف کردن خواب بذرهای این گیاه مورد بررسی قرار گرفته است. هدف از این تحقیق، بررسی اثر طول دوره پیش تیمار سرما بر رفع خواب و القای جوانه زنی و همچنین تاثیر متقابل پیش تیمار سرما و برخی تیمارهای هورمونی بر رفع خواب بذر زیره سیاه بوده است. برای بررسی اثر طول پیش تیمار سرما، بذرها به مدت 0، 1، 2، 3، 4، 6، 8 یا10 هفته در یخچال (°C 4) قرار داده شدند و سپس به شرایط عمومی مناسب برای جوانه زنی منتقل شدند و برای بررسی اثر پیش تیمار سرما و تیمارهای هورمونی، بذرها پس از اینکه حداقل زمان سرمادهی لازم (4 هفته) را تجربه کردند در معرض غلظتهای 0 و 5- 10 مولار بنزیل آدنین یا کینتین قرار داده شدند. نتایج نشان داد که تیمار سرما برای القای جوانه زنی و رفع خواب بذر زیره سیاه لازم می باشد و افزایش زمان سرما دهی به افزایش درصد جوانه زنی منجر می شود به طوری که در تیمار سرمای 8 و 10 هفته ای 58درصد بذرها جوانه زدند، همچنین بررسی اثر متقابل پیش تیمار سرما و تیمار های هورمونی نشان داد که پیش تیمار سرما و بنزیل آدنین باعث تشدید اثرات یکدیگر شده به طوری که در حضور توام این دو تیمار درصد جوانه زنی به 2/92 درصد رسید.

گیاه صبر با نام علمی Aloe vera L و از خانواده Liliaceae، از گیاهان بسیار مهم دارویی می باشد که در نواحی گرم و نیمه گرمسیری می روید. با وجود گونه های بسیار مهمی که این جنس دارا می باشد، ولی از ژل گونه Aloe vera L. در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی استفاده فراوانی می شود. بنابراین، با توجه به اهمیت زیاد خواص برگ (ژل) گیاه، تعیین روش مناسب جهت پایداری آن مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق نمونه برگ گیاه صبر(.A. vera L) از مزرعه تحقیقاتی بخش تحقیقات گیاهان دارویی در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع جمع آوری گردید. پس از جداسازی ژل، خرد کردن مکانیکی، حرارت دادن (70 – 30) و اضافه نمودن آنتی اکسیدان مناسب به آن صورت پذیرفت. در نهایت با سرد کردن محلول تهیه شده و گذشت مدت زمان مناسب(سه ماه)، امولسیون ژلی علائم پایداری را نشان داد.