مجله تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال نوزدهم شماره 3 (پیاپی 21، پاییز 1382)

به منظور بررسی اثر تراکم گیاهی و دفعات کنترل علفهای هرز بر عملکرد و اجزای عملکرد انیسون (Pimpinella anisum) آزمایشی در بهار سال 1377 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد به اجرا در آمد. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 4 تکرار انجام شد. در این تحقیق دو عامل تراکم گیاهی با 3 سطح (120،60 و 180بوته در متر مربع) و دفعات کنترل علفهای هرز به 4 سطح (بدون کنترل(w0)، یکبار کنترل 3 هفته بعد از سبز شدن (w1)، دو بار کنترل 3 و 6 هفته بعد از سبز شدن (w2) و سه بار کنترل 6،3 و 9 هفته بعد از سبز شدن(w3) مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که با افزایش تراکم گیاهی عملکرد افزایش پیدا کرد. همچنین افزایش تراکم باعث کاهش تعداد شاخه جانبی، تعداد چتر در بوته، تعداد دانه در چتر، وزن هزار دانه و شاخص برداشت شد. افزایش سطوح کنترل علفهای هرز سبب افزایش عملکرد گردید. تعداد شاخه جانبی، تعداد چتر در هر بوته، تعداد دانه در هر چتر، وزن هزار دانه و شاخص برداشت با افزایش سطوح کنترل علفهای هرز افزایش پیدا کرد. نتایج حاصل نشان داد که در شرایط اکولوژیکی مشهد گیاه انیسون میتواند با تراکم 180 بوته در متر مربع و دو بار کنترل علفهای هرز 3 و 6 هفته بعد از سبز شدن عملکرد مطلوب را در واحد سطح تولید کند.

به منظور بررسی ترکیبهای اسانس گیاه Centaurea behen L.، سرشاخه های گیاه از منطقه بومهن (سال 1382) در استان تهران جمعآوری گردید و پس از خشک شدن در دمای محیط با روش تقطیر با آب، اسانسگیری شد (Clevenger). اسانس به صورت یک لایه روغنی زرد روشن با بازده 5/0% بدست آمد. ترکیبهای موجود در اسانس با دستگاه کروماتوگراف گازی (GC) و گاز کروماتوگراف متصل شده با طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد بررسی قرار گرفت. ازمیان 21 ترکیب شناسایی شده که 91% اسانس را تشکیل میدهد به ترتیب β-caryophyllene (3/40%)، β-sesquiphellandrene (4/18%) و caryophyllene oxide (9/9%) بیشترین میزان را به خود اختصاص میدهند.

کربوهیدراتهای طبیعی موجود در گیاهان در صنایع غذایی به لحاظ استفاده به عنوان منبع انرژی و موارد متعدد دیگر از اهمیت ویژهای برخوردار میباشند. آگار مادهای ژلاتینی است و ترکیب دیساکارید Agarobiose، ساختمان عمومی ثابتی از تمام پلیساکاریدهای موجود در آگار است. ساختار شیمیایی آگار باعث شده است که آگار ماده بسیار مفیدی برای بیشتر صنایع از جمله صنعت نساجی، دارویی، غذایی و همچنین علوم آزمایشگاهی باشد. کربوهیدراتها و یا گالاکتوز از مواد اصلی غذایی در آگار است بنابراین بررسی کمی و کیفی کربوهیدراتهای محلول و غیر محلول جهت افزایش بهینه استفاده از این ترکیب با ارزش در موارد مصرف متعدد ضروری میباشد. در این تحقیق آگار تولید شده از دو جلبکGracilaria canaliculata و Gracilaria foliifera از سواحل قشم استان هرمزگان در سال 1380 جمعآوری شده اند که جهت اندازهگیری کربوهیدراتهای محلول با روش آنترون به وسیله دستگاه اسپکتروفتومتری مدل 340 (HITACHI) در طول موج 625 نانومتر مورد استفاده قرار گرفت. نتیجه آزمایش نشان داد که کل کربوهیدراتهای محلول در نمونه Gracilaria canaliculata برابر 03/12 % و در نمونه Gracilaria foliifera برابر 79/10% میباشد.

جنس Pimpinella در ایران حدود 20 گونه دارد که اغلب یکساله میباشند. از رایجترین گونه های چند سالهP. aurea وP. tragium میباشند که تقریبآ در سراسر مناطق معتدله سرد ایران پراکندهاند. یکی از گونه های بسیار معطراین جنس P. anisum است که ارزش صادراتی بسیاری دارد. یکی از اهداف این طرح بررسی سایر گونه های این جنس از جهت تولید اسانس است. گیاه P. aurea در مرحله گلدهی و بذردهی از دو منطقه (فشم و توچال) در استان تهران جمعآوری گردید و پس از آمادهسازی گیاه با روش تقطیر با آب (کلونجر) اسانسگیری شد. بازده اسانس نمونه های بذر، گل و ساقه برگدار منطقه فشم، به ترتیب 97/1%، 54/1% و 44/0% و منطقه توچال 2/1%، 47/0% و 48/0% بود. در هر دو رویشگاه بازده اسانس بذر بیشترین و ساقه کمترین مقدار بود. تجزیه و شناسایی ترکیبهای تشکیل دهنده اسانسها به وسیله دستگاه های GC و GC/MS با محاسبه شاخصهای بازداری و مطالعه طیفهای جرمی صورت گرفت. در مجموع از نمونه های بذر، گل و ساقه منطقه فشم به ترتیب 8، 18 و 32 ترکیب و منطقه توچال به ترتیب 4، 20 و 34 ترکیب شناسایی شدند. مهمترین ترکیب شناسایی شده در اسانس بذر و گل هر دو رویشگاه بتابیزابولن بود. مهمترین ترکیبهای شناسایی شده در اسانس نمونه های بذر و گل منطقه فشم به ترتیب بتابیزابولن (8/50% و 5/29%) و ویریدیفلورول (0/37% و 5/32%) و اسانس ساقه برگدار لیمونن (3/18%)، ویریدیفلورول (8/12%)، آلفا-پینن (5/11%) و کسان (5/10%) بود. همچنین مهمترین ترکیبهای شناسایی شده در اسانس نمونه های منطقه توچال عبارتند از: اسانس بذر، بتابیزابولن (5/76%) و کاریوفیلن اکساید (4/21%)، اسانس گل بتابیزابولن (2/55%) و آلفازینجیبرن (7/8%) و اسانس ساقه برگدار بتابیزابولن (3/18%)، ژرانیل استات (7/14%)، ژرانیل2- متیل بوتیرات (0/9%) و لیمونن (3/7%).

جنس نپتا در ایران دارای 67 گونه گیاه علفی است که اغلب آنها انحصاری ایران هستند. یکی از این گونه های انحصاری و معطر Nepeta heliotropifolia است که در این تحقیق در سه مرحله مختلف رشد از نظر کمیت و کیفیت اسانس مورد بررسی قرار گرفته است. اندامهای هوایی گیاه در مرحله قبل از گلدهی (برگدهی کامل، اواسط اردیبهشت)، مرحله رویشی (تشکیل غنچه، اواخر اردیبهشت) و مرحله گلدهی کامل (اوایل خرداد) از استان همدان جمعآوری گردیده و پس از خشک شدن در سایه، به روش تقطیر با آب (hydro-distillation) مورد اسانسگیری قرار گرفت. جهت تعیین میزان بازده اسانسها بر حسب وزن گیاه خشک، درصد رطوبت هر نمونه محاسبه گردید. به این ترتیب بازده اسانس برای سه مرحله رویشی فوق به ترتیب 75/0%، 63/0% و 4/0% بدست آمد. بنابراین میزان اسانس Nepeta heliotropifolia در طی دوره رشد از مرحله رویشی به مرحله گلدهی کامل کاهش می یابد. جهت شناسایی ترکیبهای تشکیل دهنده اسانسها، از آنها طیفهای GC و GC/MS تهیه شد و بعد با مطالعه طیفهای جرمی و محاسبه شاخصهای بازداری ترکیبهای، در مجموع 36 ترکیب مختلف در اسانسها شناسایی شد. عمدهترین ترکیب موجود در اسانس در مرحله قبل از گلدهی لیمونن (1/40%) بوده که در مسیر رشد گیاه سیری نزولی داشته است. بتا- پینن دومین ترکیب عمده اسانس در مرحله قبل از گلدهی (1/11%) بوده که در زمان تشکیل غنچه به میزان دو برابر افزایش یافته و دوباره در زمان گلدهی کامل کاهش یافته است. سایر ترکیبهای اصلی اسانس سابینن، 1و8- سینئول، بتا- کاریوفیلن، (Z)- بتا- فارنزن، گاما- مورولن و بی سیکلو جرماکرن بودهاند که در طی دوران رشد میزان آنها تغییر کرده است.

این آزمایش به منظور تعیین تاثیر بهرهبرداری به روش تیغزنی در ادامه حیات و زادآوری گیاه باریجه در قالب طرح آزمایشی کرتهای خردشده(split plot Design) با سه تکرار شامل دو تیمار اصلی، یکبار بهرهبرداری و دوبار بهرهبرداری و چهار تیمار فرعی، شامل یکبار، دوبار و سهبار تیغزنی و شاهد (عدم تیغزنی) در عرصه مراتع ییلاقی منطقه شیلاندر طارم علیا واقع در 55 کیلومتری شمال شرق زنجان و در رویشگاه طبیعی گیاه باریجه از سال 1374 آغاز و به مدت 7 سال ادامه داشت. نتایج به دست آمده از بررسی میزان صمغ تولیدی بیانگر آن است که اختلاف بسیار معنی داری میان دفعات تیغزنی وجود داشته و بیشترین تولید در تیمار سهبار تیغزنی استحصال گردید. میان تیمارهای اصلی (بهرهبرداری) اختلاف معنی داری وجود نداشته و بیشترین میزان صمغ در تیمار اصلی دوبار بهرهبرداری حاصل گردید. مقایسه میانگین مرکب اثر متقابل تیمارهای اصلی و فرعی نشان دهنده اختلاف معنی داری میان میانگینها بوده و در اثر متقابل دوبار بهرهبرداری با سهبار تیغزنی بیشترین میزان صمغ و در اثر متقابل یکبار بهرهبرداری با یک بار تیغزنی کمترین میزان صمغ استحصال گردید. با عنایت به ضرورت استحصال بیشترین میزان صمغ و نتایج بدست آمده با اطمینان خاطر بیشتری میتوان نسبت به دوبار بهره برداری در طول عمر گیاه با اعمال سهبار تیغ زنی اقدام نمود.

در این پژوهش خواص ضد میکروبی عصاره های اتانلی 80% و آبی گیاه گزنه دوپایه urtica dioica4 باکتری و یک قارچ آلودهکننده محیطهای کشت و بیماریزای انسانی با استفاده از روش های متداول میکروبیولوژی و با بکارگیری محیطهای کشت مولر هینتون آگار و سابرودکستروز آگار با روش ایجاد چاهک و روش تمام ظرف و سنجش قطر هاله عدم رشد انجام شد. عصاره های اتانلی 80% بخشهای مختلف این گیاه بر باکتری های Pseudomonas aeruginosa Bacillus subtilis، Staphylococcus aureus، E. coli و قارچ Candida albicans دارای اثر میکروبکشی بودند. در میان عصاره ها، عصاره بذر گزنه دارای بیشترین اثر ضد باکتریایی بر روی باکتری های گرم مثبت بود، عصاره برگ گیاه مذکور بر باکتری های گرم منفی دارای بیشترین تاثیر بازدارندگی بود و بالاخره عصاره گل گزنه دارای بیشترین خاصیت ضد قارچی بود. عصاره های آبی بخشهای مختلف گیاه گزنه بر روی بازدارندگی رشد همه میکروارگانیسمهای فوق به جز پسودوموناس آئروژینوزا تاثیر مثبت داشت.

به منظور بررسی تاثیر کودهای آلی، شیمیایی و تلفیق آنها بر قابلیت جذب و کارایی نیتروژن در اکوسیستم زراعی این تحقیق در مجتمع تحقیقات البرز کرج انجام شد. در این تحقیق گیاه دارویی رازیانه (.Foeniculum vulgare Mill) مورد مطالعه قرار گرفت. تیمارهای مورد بررسی شامل سطوح مختلف از کودهای شیمیایی NPK، مورد استفاده در سیستمهای زراعی رایج، مقادیر مختلفی از کود دامی، مورد استفاده در سیستمهای زراعی ارگانیکی و نیز ترکیبی از نسبتهای مختلف از کودهای دامی و شیمیایی، مورد استفاده در سیستمهای تغذیه تلفیقی در مقایسه با تیمار شاهد بود. این تحقیق به صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار به اجرا در آمد. میانگین تیمارها با استفاده از آزمون دانکن مورد مقایسه قرار گرفتند. در این آزمایش مشخص شد که تیمار مخلوط 20 تن کود دامی همراه 80=K، 64=P و80=N کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی از روش تغذیه تلفیقی، بیشترین مقدار پروتئین را معادل 63/3 درصد تولید نمود. بیشترین کارایی نیتروژن نیز در تیمار مخلوط 25 تن کود دامی همراه 60=K، 48=P و60=N کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی بدست آمد. این در حالی است که در روش تغذیه شیمیایی، با افزایش در مصرف کودهای شیمیایی کارایی نیتروژن کاهش یافت. بنابر نتایج حاصل، استفاده از روش تغذیه تلفیقی نسبت به روش های شیمیایی و ارگانیکی میتواند راهی مناسب جهت دستیابی به اهداف کشاورزی پایدار باشد.