مجله تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال نوزدهم شماره 4 (پیاپی 22، زمستان 1382)

گل محمدی با نام علمی Rosa damascena Mill. و از خانواده Rosaceae، در مناطق مختلف ایران و جهان کشت میگردد. اسانس و گلاب استخراج شده از گل در صنایع عطرسازی، آرایشی و غذایی مصرف گستردهای دارد. از آنجا که رویش گیاهان در مناطق مختلف تاثیر مهمی روی رشد گیاه و میزان مواد مؤثر آن خواهد داشت، از این رو در این تحقیق، استخراج اسانس از گل دو ژنوتیپ این گونه از مناطق قمصر (کاشان) B188 و اسکو (آذربایجان شرقی) A6 به روش تقطیر با آب انجام گرفت، بعد اسانسهای آنها توسط دستگاه های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه و طیفهای مورد شناسایی قرار گرفتند. ترکیبهای عمده در اسانس کاشان (قمصر) شامل: n-nonadecane (5/25 درصد)،citronellol (7/17 درصد) وgeraniol (3/13 درصد) و ترکیبهای عمده در نمونه آذربایجان شرقی (اسکو) شامل: citronellol (27 درصد)، geraniol (7/18 درصد) و n- nonadecane (2/14 درصد) بدست آمد. نتایج این تحقیق شناسایی اکوتیپی مناسب از آذربایجان شرقی (اسکو) میباشد که با وجود کشت در شرایطی غیر از رویشگاه اصلی، در بعضی از ترکیبهای مهم دارای درصد بیشتری میباشد.

گونه های مختلف نعناع (Mentha spp.)، از مهمترین گیاهان دارویی هستند که در نقاط مختلف جهان کشت می گردند. شوری آب و خاک از عوامل موثر در کاهش رشد و تولید گیاه میباشد که گزینش و استفاده از ژنوتیپهای متحمل، گسترش کشت و تولید این گیاه را در شرایط شور فراهم مینماید. این پژوهش در گلخانه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع به اجرا درآمد. در این آزمایش واکنش ژنوتیپهای سه گونه نعناع در مقابل شوری از نظر قدرت ریشه زایی و سایر مؤلفه های رشدی گیاه در یک آزمایش فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. قلمه های 6 ژنوتیپ نعناع شامل ژنوتیپهای شماره 28 و 3 (Mentha piperita L.)، 6 و 31 (L. M. aquatica)، و 11 و 17 (L. M. spicata) در محلولهای صفر، 50، 100، 150 و 200 میلی مولار رویانده شدند. درصد ریشه زایی، حداکثر طول ریشه، متوسط طول ریشه، شادابی، تولید جوانه در داخل محلول نمک، حداکثر طول سرشاخه و تولید جوانه در سرشاخه، 14، 21 و 28 روز پس از کشت، اندازه گیری شدند و داده های مربوط مورد تجزیه آماری قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان دهنده کاهش مؤلفه های فوق در اثر افزایش غلظت NaCl میباشند. با این وجود، تنوع قابل ملاحظهای در واکنش به شوری مشاهده شد. تفاوتهای معنی داری از نظر خصوصیات مختلف، به ویژه درصد ریشهزایی در میان ژنوتیپهای تحت تنش شوری مشاهده شد که ژنوتیپ شماره 6 در مقایسه با سایر ژنوتیپها، بیشترین ریشه زایی را تحت غلظت m M 200 نمک از خود نشان داد. همچنین همبستگی مثبت و معنی داری بین ریشه زایی و سایر صفات اندازه گیری شده و نیز میان کلیه صفات وجود داشت. وجود تنوع در ژنوتیپهای تحت بررسی، از نظر مؤلفه های رشد در واکنش به شوری و نیز همبستگی میان صفات نشان میدهد که با گزینش ژنوتیپهای نعناع در جهت افزایش مقاومت به شوری، میتوان ارقام متحمل به تنش را جهت کشت در مناطق شور اصلاح نمود.

گز علفی که به نامهای مان کردی، مان بلوط ودر زبان کردی «گزو» و در گویش لری «گزوله» نامیده میشود، درواقع نوعی مان و یکی از محصولات فرعی و با ارزش جنگلهای بلوط غرب به ویژه زاگرس شمالی است، که به صورت شهدی غلیظ بر روی برگها و شاخه های جوان دوگونه بلوط به نامهای دارمازو (Quercus infectoria Oliv.) و بلوط لبنانی(Q.libani Oliv.) و زیر گونه های آنها بوجود آمده و مورد استحصال قرار میگیرد. این فرآورده در واقع ترشحات قندی موسوم به «عسلک» است که در نتیجه فعالیت دفعی پوره ها و حشرات کامل دو گونه شته به نامهای(Thelaxes suberi Del;و Tuberculoides annulatus annulatus Hart.) در سطح برگ درختان بلوط به شکل قطرات شبنم مانندی در فاصله زمانی محدود ظاهر شده، بعد در مجاورت هوا تقریبا سفت و متبلور می شود و به صورت دانه های ریز شکر مانند در آمده و مورد بهرهبرداری قرار میگیرد. زمان تولید و بهرهبرداری از این محصول اواخر بهار و در مواردی اوایل پاییز است که معمولا با تغییر ناگهانی هوا و فعال شدن حشرات مولد صورت میپذیرد. مناطق پراکنش گیاه میزبان و همچنین حشرات مولد گز علفی مکانهای محدودی از استانهای آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و لرستان است که براساس مطالعات سالهای اخیر در سه استان آذربایجانغربی، کردستان و لرستان شته های مولد در شرایط مناسب و خاص از نظر جمعیتی و تراکم طغیان نموده که قادر به تولید گزعلفی قابل بهرهبرداری هستند. این ماده قندی از اهمیت غذایی، دارویی و اقتصادی برخوردار میباشد.

برگهای سیزده گونه اکالیپتوس پس از تعیین گونه آنها از ایستگاه فدک دزفول به محل آزمایشگاه مرکز تحقیقات تهران منتقل گردید. پس از اسانسگیری از برگهای خشک شده به روش تقطیر با بخار آب تاثیر ضد باکتریایی روغنهای اسانسی بدست آمده به روش انتشار در آگار با کمک دیسک و روش رقت لولهای مورد ارزیابی قرار گرفت. این روغنهای اسانسی در برابر S.aureus واجد اثرات ضد باکتریایی ضعیف (+)، متوسط (++) و خوب (+++) بوده و حداقل غلظت ممانعت کننده از رشد باکتری (M.I.C) آنها رقت 2/1 بود. این روغنهای اسانسی نسبت به E.coli دارای اثرات ضعیف (+) و متوسط (++) ضد باکتریایی بوده و M.I.C آنها نیز رقیق 2/1 بود. در مورد B.cereus اثرات ضد باکتریایی ضعیف (+)، متوسط (++)، خوب (+++) و بسیار خوب (++++) روغنهای اسانسی ثبت گردید و M.I.C مربوطه نیز واحد رقتهای 4/1 و 8/1 بود. همچنین روغنهای اسانسی بر روی L.monocitogenes واجد اثرات ضعیف (+) و متوسط (++) بودند. با عنایت به محدودیتهای استفاده از مواد ضد باکتریایی شیمیایی کاربرد مواد ضد باکتریایی گیاهی در حال توسعه روزافزون است و به نظر میرسد که مطالعه در مورد آنها ضروری است.

به منظور شناسایی گونه های گیاهی مولد و بررسی نحوه تولید، دخالت حشرات در تولید، شناسایی حشرات موثر در تولید این مان، زمان استحصال و بهرهبرداری، نحوه بهرهبرداری، مصرف و فروش محصول، شناسایی رویشگاه های گیاهان مولد و مناطق بهره برداری، بررسی آب و هوا، خاک، ارتفاع از سطح دریا، و سایر عوامل محیطی مناطق استحصال و بهرهبرداری و تاثیر آنها در استحصال محصول این مطالعه در استان کرمان انجام گرفت. نمونه های هربار یومی از گیاهان مولد تهیه و مورد شناسایی قرار گرفتند. با استفاده از توری های پارچهای سرشاخه های تعدادی پایه از گیاهان مولد را در طی 3 سال جداسازی و دخالت حشرات در تولید مان بررسی گردید. نمونه هایی از حشرات موثر در تولید تهیه و حشرات موثر شناسایی گردیدند. سایر موارد ذکر شده نیز در طی 4 سال از سال1373 تا 1377 بررسی و مطالعه گردید.

به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت و رقم برعملکرد و اجزا عملکرد گلرنگ بهاره در شهرستان کرمان آزمایشی در سال زراعی 81-80 در ایستگاه تحقیقات منابع طبیعی مرکز تحقیقات کرمان به اجراء در آمد. آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شد. کرتهای اصلی شامل چهار تاریخ کاشت (25 اسفند، 10 فروردین، 25 فروردین، 9 اردیبهشت) و کرتهای فرعی شامل سه رقم (توده محلی کرمان، رقم اراک 2811، رقم محلی اصفهان) بودند. طول دوره از کاشت تا وقوع کلیه مراحل نمو شامل جوانهزنی، ساقهدهی، 50 درصد غنچهدهی، 100 درصد غنچهدهی، 50 درصد گلدهی، 100 درصد گلدهی و رسیدگی تحت تاثیر تاریخ کاشت قرار گرفت و با تاخیر در کاشت کاهش یافت. اثر تاریخ کاشت بر ارتفاع گیاه، تعداد شاخه فرعی، تعداد طبق در بوته، وزن هزار دانه، وزن خشک بوته، عملکرد دانه و عملکرد گلچه معنیدار بوده و تاخیر در کاشت باعث کاهش آنها گردید. تاخیر در کاشت موجب افزایش درصد پروتئین دانه و تسریع در کاشت موجب افزایش درصد روغن دانه گردید. با توجه به نتایج بدست آمده اثر متقابل تاریخ کاشت در رقم بر تمامی مراحل از کاشت تا وقوع کلیه مراحل نمو، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، تعداد طبق در بوته، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه، درصد روغن و درصد پروتئین معنیدار و برای شاخص برداشت معنیدار نبود. تاریخ کاشت دوم (10 فروردین) و توده محلی کرمان از نظر عملکرد دانه و رقم محلی اصفهان از نظر میزان روغن دانه وعملکرد روغن در شرایط آب و هوایی کرمان قابل کشت و توصیه میباشند.

از جمله عفونتهای روده ای شایع عفونتهای سالمونلایی می باشد که منجر به تغییرات التهابی در مخاط روده باریک می گردد. بدیهی است درمان ضدمیکروبی مناسب می تواند منجر به کاهش تغییرات هیستولوژیکی در مخاط روده گردد. بر همین اساس در این مطالعه تاثیر عصاره آبی سیر بر کاهش تغییرات التهابی در مخاط روده باریک مورد مطالعه قرار گرفت. دراین مطالعه 3 گروه 20 تایی خرگوش نژاد Dutch-polish مورد مطالعه قرار گرفتند همه حیوانات با CFU1011 باکتری سالمونلاتیفی موریوم آلوده شدند. 48 ساعت پس از درمان دو گروه از خرگوشها با میزان mg/kg20 و mg/kg40 عصاره آبی سیر تحت درمان خوراکی قرار گرفتند و گروه دیگر بدون درمان تحت نظر بودند. 7 روز پس از درمان حیوانات کشته و روده باریک آنها در مقاطع مختلف مورد مطالعه پاتولوژیکی قرار گرفت. پس از آمادهسازی و برش استاندارد نمونه ها، رنگ‎آمیزی هماتوکسیلین – ائوزین انجام و سه یافته ادم، پرخونی و ارتشاح سلول التهابی بررسی شد. از نظر شدت ارتشاح سلولی التهابی، ادم پرخونی با آزمون آماریFisher exact Test اختلاف آماری معنی داری بین سه گروه وجود داشت. عصاره آبی سیر در کاهش شدت التهاب در مخاط روده باریک در عفونت ناشی از سالمونلاتیفی موریوم مؤثر بوده و برهمین اساس مطالعات کاملتری جهت شناخت کامل اثرات آن و استفاده در طب بالینی توصیه می گردد.

با توجه به وجود شواهد در طب سنتی و نوین مبنی بر اثر ضد دیابتی برگ چغندر (Beta vulgaris)، در تحقیق حاضر اثر تجویز خوراکی این گیاه (Capsicum frutescens)بر میزان گلوکز، تریگلیسیرید، و کلسترول توتال سرم در مدل تجربی دیابت قندی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور موشهایی صحرایی نر به چهار گروه کنترل، کنترل تحت تیمار با برگ چغندر، دیابتی، و دیابتی تحت درمان با برگ چغندر تقسیمبندی شدند. برای دیابتی شدن از داروی استرپتوزوتوسین استفاده گردید. دو گروه تحت تیمار با برگ چغندر نیز پودر برگ چغندر مخلوط شده با غذای استاندارد موش را با یک نسبت وزنی 15/1دریافت نمودند. نتایج نشان داد که میزان گلوکز سرم در گروه دیابتی افزایش معنی داری را در هفته های دوم و جهارم در مقایسه با هفته قبل از آزمایش نشان میدهد(P<0.001)، در حالی که میزان گلوکز سرم در هفته های دوم و چهارم در گروه دیابتی تحت درمان در مقایسه با گروه دیابتی به طور معنیدار کمتر بود. (P<0.01، P<0.001) همچنین سطح تری گلیسیرید در گروه دیابتی افزایش معنی داری را در هفته چهارم نسبت به هفته قبل بررسی (P<0.05) نشان داد و سطح تری گلیسیرید در هفته چهارم در گروه دیابتی تحت درمان با برگ چغندر در مقایسه با گروه دیابتی به طور معنیدار (P<0. 01) پایینتر بود. به علاوه سطح کلسترول توتال سرم در هفته چهارم در گروه دیابتی تحت درمان با برگ چغندر در مقایسه با گروه دیابتی به طور معنیدار (P<0. 01) پایینتر بود. نتایج این بررسی نشان داد که تجویز خوراکی برگ چغندر در مدل تجربی دیابت قندی میتواند موجب کاهش بارز سطح گلوکز، تری گلیسیرید و کلسترول سرم در موشهای دیابتی گردد.