فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال چهارم شماره 1 (پیاپی 4، سال 1380)

تعداد 5 گونه یونجه یکساله به اسامی Medicago minima، M. turbinate، M. rigidula، M. radiate، M. polymorpha در شرایط دیم ایستگاه تحقیقات حیدرلو در ارومیه به منظور تعیین تولید خشک و بذر به مدت سه سال مورد بررسی قرار گرفتند. آزمایش در قالب طرح کرتهای خرد شده با چهار تکرار انجام گرفت. کرتهای اصلی را فصول سال و کرتهای فرعی را گونه ها تشکیل می دادند. نتایج نشان دادند که دو گونه M. radiate و M. rigidula نسبت به سایر گونه ها هم در کشت بهاره و هم در کشت پائیزه موفقتر بودند. تولید علوفه و بذر درسالهای مختلف متفاوت بود ودر فصول کشت نیز نوسان داشت. به طور متوسط میانگین تولید علوفه و بذر دربهار بیشتراز پائیز بود. میانکین تولید علوفه خشک گونه M. radiate درکشت بهاره و پاییزه به ترتیب 5/684 و 528 کیلوگرم درهکتار بود که تفاوت آنها از نظر آماری معنی دار شد. این ارقام برای گونه M. rigidula به ترتیب برابر 495 و 5/456 کیلوگرم درهکتارگردید که تفاوت آماری بین آنها مشاهده نشد. میانگین تولید بذر با غلاف برای گونه M. radiate در کشت بهاره و پائیزه به ترتیب 5/1321 و 1210 کیلوگرم درهکتار و برای گونه M. radiate به ترتیب برابر 937 و 833 کیلوگرم درهکتار گردید. در مجموع با توجه به نتایج سه ساله آزمایش، گونه های M. radiate و M. rigidula به ترتیب هم از نظر علوفه و هم از نظر تولید بذر از سایر گونه های مورد بررسی برتر بودند

این آزمایش به منظورشناخت ارقام پرمحصول و سازگار یونجه همراه با ارائه فرمول کودی مشخص در قالب طرح آزمایشی کرتهای خرد شده (Split Plot Design) با چهارتکرارشامل چهارفاکتوراصلی، یونجه شامل ارقام یونجه محلی سلماس، بناب آبی، کریساری و محلی و فاکتور فرعی، کود فسفات آمونیوم براساس ماده موثر شامل سطوح مصرف 0، 15، 25، 35، 45 و 55 کیلوگرم درهکتار، در شرایط دیم اراضی روستای مشگین واقع در50 کیلومتری شمال غرب زنجان با بارندگی متوسط 372 میلیمتر از پائیز سال 1371 آغاز و به مدت 5 سال ادامه داشت. از سال دوم هرساله تولید علوفه خشک و ارتفاع ارقام یونجه اندازه گیری و در نهایت میانگینها به روش دانکن با همدیگرمقایسه شدند. به رغم اینکه بین میزان عملکرد تیمارهای اصلی اختلاف معنی داری وجود نداشت، یونجه های محلی درتمام سالها و درمجموع سالها با متوسط 1959 کیلوگرم علوفه خشک درهکتار بیشترین مقدارعلوفه را تولید کرده و یونجه سلماس، کریساری و بناب آبی به ترتیب در رده های دوم، و سوم و چهارم قرار گرفتند. نکته قابل توجه این است که میزان تولید تیمارهای اصلی درکلیه سالها نیز از این رتبه بندی تبعیت می کند. بین سطوح مختلف تیمارهای فرعی (کاربرد کود) به جز سال 1373، در بقیه سالهای آزمایش درسطح 5 درصد و درتجزیه واریانس مرکب در سطح 1 درصد اختلاف آماری معنی داری مشاهده گردید. بین سطوح مختلف کودی، بیشترین میزان تولید علوفه را سطح 45 کیلوگرم در کلیه سالها و ازجمله میانگین چهارسال با متوسط تولید 1871 کیلوگرم درهکتار و کمترین میزان تولیدعلوفه را، سطح کودی صفر درهمه سالها (به جز سال 76) و ازجمله میانگین چهارسال با متوسط تولید 1462 کیلوگرم درهکتار به خود اختصاص دادند. با توجه به معنی دار بودن اثر متقابل تیمارهای اصلی و فرعی درسطح احتمال 5 درصد و آزمون میانگین آنها، ترکیب یونجه بومی (محلی) با سطح کودی 45 کیلوگرم با عملکردی معادل 2204 کیلوگرم درهکتار جهت توصیه و ترویج کشت و کار آن در سطح وسیعی از دیمزارهای منطقه از نتایج نهایی و موفق اجرای این آزمایش می باشد. بین تولید کل علوفه درسالهای مختلف اختلاف آماری معنی دار درسطح احتمال یک درصد وجود داشت وسال 1374، یعنی سال دوم برداشت علوفه، با متوسط 2963 کیلوگرم درهکتار، بیشترین مقدارعلوفه خشک تولید گردید و سال 1373 با متوسط 846 کیلوگرم درهکتار، کمترین مقدار علوفه تولید گردید. از نظر رشد ارتفاعی، یونجه محلی سلماس همراه با یونجه محلی با 53 سانتیمتر ارتفاع، بلندترین و یونجه بناب آبی همراه با کریساری با 49 سانتیمتر ارتفاع کوتاهترین ارقام تحت مطالعه بودند. در واقع ارقام بلند همان ارقامی بودند که محصول بیشتری را تولید کردند. بیشترین رشد ارتفاعی را سال 75 (سال سوم برداشت) با 64 سانتیمتر و کمترین آنرا سال 76 (سال چهارم برداشت) با 38 سانتیمتر به خود اختصاص داده است.

به منظور استفاده بهینه ازاراضی رها شده و دیمزارهای کم بازده، جهت تامین علوفه مورد نیاز و تامین اهداف مرتعداری، حفاظت خاک و توان بالقوه تولیداین مناطق، لزوم افزایش تولیدعلوفه احساس می شود. این امر با بکارگیری نباتات سازگار به ویژه یونجه، به صورت گشت مخلوط همراه با نباتات سازگار، دیگر از جمله کارساز محسوب می گردد. بنابراین طرح فوق در ایستگاه تحقیقات (شهرستان دماوند) مورد بررسی قرار گرفت. طرح در قالب بلوکهای کامل تصادفی با تیماربذرجو در سطح 0-25- 50-75-100 کیلوگرم درهکتار، توام با بذر یونجه، کولتیوار کریساری (2122) به میزان 10 کیلوگرم درهکتار و با چهارتکرار در بهارسال 1376 به اجرا درآمد و به مدت شش سال ادامه یافت. درسال اول (1376) تراکم نهال یونجه و محصول جو و از سال دوم هر سال علوفه خشک یونجه اندازه گیری شد. پس از محاسبات آماری میانگینها به روش دانکن مقایسه شدند. عملکرد بیولوژیک جو درتیمارهای مختلف میزان بذر تفاوتی معنی دار نشان نداد، ولی تیمار سوم بذرجوهمراه با تیمار شاهد در رابطه با تراکم نهالهای یونجه نسبت به سایر تیمارها از خود تفاوت آماری درسطح 1% نشان دادند. درعملکرد علوفه یونجه درسالهای مختلف نوسانهایی مشاهده می شود و تیمارشاهد درسالهای اول اجرای طرح بیشترین تولید را داشت. ازسال چهارم این روند تغییرکرد و تیمارسوم (50 کیلوگرم درهکتار بذر مصرفی جو) جایگزین آن گردید. درمجموع تیمار سوم (50 کیلوگرم بذر مصرفی جو) همراه با تیمار شاهد (صفر کیلوگرم بذر مصرفی جو) به ترتیب 5/1494. 8/1429 کیلوگرم درهکتار بیشترین تولید را داشته، ودرسطح 1% تفاوت معنی داری نسبت به سایر تیمارها از خود نشان داده و تیمار پنجم (100 کیلوگرم درهکتار بذر جو) با 7/695 کیلوگرم حداقل تولید را به خود اختصاص داد. ازنتایج حاصل از تجزیه و تحلیل نهایی داده ها چنین استنباط می گردد که در شرایط اجرای آزمایش، بذرجو اگرچه سبب تلفات و ازبین رفتن تعدادی از نهالهای جوان یونجه گردیده، ولی دراستقرارآن چندان بی تاثیر نبوده است. از طرفی درزراعت دیم درکشت خالص در سال اول جهت کمک دراستقرار گیاه، برداشت علوفه صورت نمی گیرد، ولی درتحقیق حاضر درسال اول عملکرد بیولوژیک جو (کلش و دانه جو) به عنوان علوفه برداشت گردیده است، بنابراین با توجه به اقتصادی بودن طرح، اجرای آن درشرایط دیم قابل توصیه است. به علاوه نوسانهای تولید یونجه درسالهای مختلف اجرای طرح را علاوه برتنش ناشی ازرقابت نهالهای جو با یونجه به میزان و پراکنش بارندگی بهاره نیز می توان نسبت داد.

درکتاب فرهنگ نظام جلدسوم تالیف سیدمحمدعلی داعی الاسلام دق (با "دال و قاف) به معنی کوبیدن ودق الباب به معنای کوبیدن درخانه و آردکردن آورده شده است. درهمان کتاب دغ (با حروف نوشتاری "دال" و "غین") زمین بی گیاه آمده است و دغ سربه کسی که پیش سرش مونداشته باشد، اطلاق می گردد. در همان منبع نیزآمده که: "درزبان محلی انارک دغ زمینی است که برآن سیلاب آمده و خشکیده و یک طبقه ازگل محکم احداث شده که مانع روئیدن چیزی است."

شوری و قلیاییت از مهمترین عاملهای کاهنده باروری خاکها درمناطق خشک و نیمه خشک به شمار می روند. استفاده از فنون سنجش از راه دورجای خود را در فرایند تهیه نقشه و بررسی توزیع مکانی خاکهای تحت تاثیرنمک گشوده است. در بیشتر موارد، این دسته ازخاکها ازبازتاب طیفی بیشتری درناحیه مرئی و مادون قرمز طیف نسبت به خاکهای غیرشور برخوردارند. همچنین، خاکهای خیلی شور نسبت به خاکهای شور و سدیمی متوسط بازتاب طیفی بالاتری دارند. خاکهای تحت تاثیر نمک شامل سه گروه اصلی خاکهای شور، سدیمی و شور و سدیمی می باشند. دراین نوشتارتحلیلی تلاش شده است تا نکات برجسته کاربرد تصاویر و فنون سنجش از راه دور درتفکیک گروه ها و درجات شوری بر پایه تحقیقات انجام شده مورد بررسی قرارگیرند. نتایج این بررسی به طورکلی گویای قابلیت این روش درافزودن سرعت، دقت و کاهش هزینه بررسی خاکهای شور هستند؛ هرچند، مسایلی از قبیل تغییرات رطویت خاک، زاویه ارتفاع خورشیدی، تیپ و پوشش غالب گیاهان مقاوم دربرابرشوری، بافت سطحی خاک ویژگی های سطحی خاک از دلایل اصلی خطاهای طیفی می باشند.