فهرست مطالب

تحقیقات مرتع و بیابان ایران - سال هفدهم شماره 1 (پیاپی 38، بهار 1389)

فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال هفدهم شماره 1 (پیاپی 38، بهار 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/01/20
  • تعداد عناوین: 12
|
  • مسعود برهانی*، حسین ارزانی، زهراجابرالانصار، مژگان سادات عظیمی، مهدی فرحپور صفحه 1
    وضعیت، یکی از شاخصهایی است که در ارزیابی مدیریت مراتع مورد استفاده قرار می گیرد. روش های متعددی برای ارزیابی این شاخص در اختیار می باشد. روش به کار گرفته شده در تحقیق حاضر روش چهار عاملی بوده که برای انجام این بررسی رویشگاه هایی در مناطق استپی استان اصفهان انتخاب شد. در هر یک از رویشگاه های انتخابی یک منطقه معرف انتخاب شد و در مجموع 8 سایت در مناطق معرف تاسیس گردید، برای هر یک از این سایتها در هر سال عاملهای پوشش سطح خاک، درصد تاج پوشش، ترکیب گیاهی، بنیه و شادابی گیاهان به مدت 8 سال اندازه گیری و برآورد شدند. نتایج نشان داد که تفاوت بین سایتهای مورد مطالعه از لحاظ عاملهای مورد بررسی یعنی خاک، تاج پوشش گیاهی، ترکیب، بنیه و شادابی و بارندگی در سطح احتمال یک درصد معنی دار بوده است. همچنین همبستگی بین بارش سالانه و امتیاز وضعیت معنی دار بوده است، به طوری که این همبستگی در مورد تفاوت وضعیت سالهای مختلف در یک سایت متفاوت بوده، به نحوی که در دو عامل بنیه و شادابی و درصد پوشش معنی دار و در دو عامل خاک و ترکیب گیاهی معنی دار نبوده است. همچنین بین امتیاز تمامی عوامل تشکیل دهنده وضعیت و امتیاز وضعیت همبستگی مثبت وجود داشته است. نتایج تجزیه و تحلیل خوشه اینشان داد که سایت های علویجه، شمال شهرضا و چرمشهر در یک گروه، سایت های موته، شورآباد، گلپایگان در یک گروه و دو سایت کمشچه و جنوب شهرضا در یک گروه قرار گرفته اند. دو سایت کمشچه و جنوب شهرضا هم از نظر پوشش، تولید، خاک و هم از نظر وضعیت بدترین شرایط را در میان سایت های مورد مطالعه داشتند که در یک گروه قرار گرفته اند. سه سایت علویجه، شمال شهرضا و چرمشهر شرایط ضعیفی دارند، ولی شرایط آنها بهتر از دو سایت قبلی است و نهایتا بقیه سایت ها هستند که با توجه به بارش، تولید و پوشش و خاک بهتر، وضعیتی بهتر از سایر سایت ها دارند. بطور کلی مراتع استپی استان اصفهان در طبقه ضعیف تا خیلی ضعیف قرار داشتند و گرایش وضعیت این مراتع در طی دوره هشت ساله ثابت بود.
    کلیدواژگان: وضعیت مرتع، بارش، خاک، پوشش گیاهی، ترکیب گیاهی، بنیه و شادابی، گرایش مرتع
  • علی تیموری*، محمد جعفری صفحه 21
    شوری خاک یکی از مشکلات مهم مناطق خشک و نیمه خشک جهان می باشد. براساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی بیش از40 درصد از اراضی تحت آبیاری ایران در معرض شوری قرار دارند. امروزه استفاده از روش بیولوژیک جهت مقابله با مسائل شوری خاک به طور وسیع بکارگرفته می شود. ولی موفقیت چشمگیر زمانی حاصل می شود که منابع ذخیره گیاهی که دارای تغییرات ژنتیکی مطلوب هستند در دسترس باشند. چرا که مقاومت های متفاوت در برابر شوری ناشی از تنوع ژنتیکی گیاهان می باشد و انتخاب براساس یک عامل، معیار مناسبی در ارزیابی مقاومت به شوری نخواهد بود. بنابراین در انتخاب ارقام مقاوم لازم است به مجموعه ای از شاخص های مقاومت به شوری که موجب تغییراتی در فیزیولوژی، آناتومی و مرفولوژی گونه ها و ارقام گیاهی می گردند، توجه شود. در این تحقیق تاثیر تنش شوری روی سه گونه مرتعی مورد بررسی قرار گرفت. به طوری که هر سه گونه مورد آزمایش در این بررسی از خانواده اسفناجیان بوده و جهت تعلیف دام و احیای مناطق خشک و نیمه خشک مناسب هستند. این تحقیق به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی و در چهار تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل سه گونه مرتعی S.rigida، S.dendroides و S.richteriو 7 سطح مختلف محلول آب شور محتوی کلرور سدیم خالص، با غلظت های 0، 100، 200، 300، 400، 500 و600 میلی مولار بود. هدف از انجام این تحقیق بررسی برخی از شاخص های مقاومت به شوری بود. از این رو، نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که شوری بر خصوصیات مرفولوژی و آناتومی گیاهان اثر می گذارد. به طوری که با افزایش شوری تغییرات مرفولوژی در گیاهان نظیر: ریزش برگ های پائینی، زردشدگی برگ ها و گوشتی شدن برگ ها مشاهده گردید و با توجه به نتایج بدست آمده از آناتومی برگ ها مشاهده شد که گیاهان مورد آزمایش برای مقابله با شوری از مکانیسم تجمع کریستال های نمک در سلولهای مزوفیلی برگ و همچنین افزایش کرک جهت کاهش میزان تبخیر و تعرق و دفع نمک استفاده می کنند.
    کلیدواژگان: اسفناجیان، تنش شوری، کرک، سالسولا، مرفولوژی، آناتومی
  • محمدحسن صادقی روش*، حسن احمدی، غلامرضا زهتابیان، محمد طهمورث صفحه 35
    با توجه به اهمیت روزافزون مسئله بیابان زدایی و پیچیدگی این فرایند که در اثر برهم کنشهای متغیرهای مختلفی در طی زمان حاصل می شود، لزوم پرداختن به راهکارهای بهینه به منظور جلوگیری از بیابانی شدن یا احیاء و ترمیم مناطق تخریب یافته، ضروری به نظر می-رسد. به طوری که ضمن جلوگیری از هدررفتن سرمایه های محدود، بازدهی طرحهای کنترل، احیاء و بازسازی عرصه های طبیعی بالا رود. با مطالعه منابع تحقیقاتی، مشخص شد که متاسفانه تاکنون راهکارهای ارائه شده برای رفع این مسئله، بخشی و غیر همه جانبه نگر بوده و هیچ-گونه سابقه ای در بکارگیری روش های نظام مند، از جمله روش های تصمیم-گیری چندمعیاره (MADM) در زمینه بیابان زدایی وجود ندارد. بنابراین سعی شد از روش فرایند تحلیلی سلسله مراتبی(AHP) به منظور ارائه راهکارهای بهینه در بیابانزدائی استفاده شود. در این پژوهش از روش دلفی(Delphi) به صورت مقایسات زوجی(Pire Wise) با استفاده از نرم افزار Expert Choice، نظرات متخصصان نسبت به ارجحیت و اولویت معیارها و راهبردها، ارزیابی شد. سپس با عمل تلفیق بر روی نتایج حاصل شده، اولویت نهایی راهبردها بدست آمد. این مدل به منظور ارزیابی کارایی در ارائه راهبردهای بهینه، در منطقه خضرآباد یزد مورد استفاده قرار گرفت. بنابراین بر مبنای نتایج حاصل شده، راهبردهای جلوگیری از تبدیل و تغییر نامناسب کاربری اراضی با میانگین وزنی 9/22 درصد، توسعه و احیاء پوشش گیاهی با میانگین وزنی 8/21 درصد و تعدیل در برداشت از منابع آب زیرزمینی با میانگین وزنی1/19 درصد به ترتیب به عنوان مهمترین راهبردهای بیابان زدایی در منطقه تشخیص داده شدند.
    کلیدواژگان: بیابان زدایی، تصمیم گیری چندمعیاره، خضرآباد، فرایند تحلیلی سلسله مراتبی، مقایسه زوجی
  • مرتضی صابری، علی طویلی * صفحه 51
    گونه Puccinellia distans گیاهی چندساله و مرتعی از تیره گندمیان است. در این تحقیق برای بررسی اثر پرایمینگ بر جوانه زنی بذر گونه مذکور، آزمایشی در قالب طرح آماری کاملا تصادفی در 4 تکرار انجام شد. تیمارهای پرایمینگ بذر عبارت بودند از: سه سطح اسید سالیسیلیک (100، 200 و 300 میلی گرم در لیتر)، سه سطح اسید جیبرلیک (125، 250 و 500ppm) و دو سطح اسید اسکوربیک (100 و 300 میلی گرم در لیتر). مدت زمان پرایم تیمارها به ترتیب 10، 24 و 8 ساعت در نظر گرفته شد. ضمنا از آب مقطر به عنوان شاهد استفاده شد. به طوری که در این آزمایش صفاتی از قبیل درصد جوانه زنی و سرعت جوانه زنی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها نشان داد که بین تیمارها از نظر درصد جوانه زنی و سرعت جوانه زنی در سطح 1 درصد تفاوت معنی دار وجود دارد و پرایمینگ بذر، افرایش درصد جوانه زنی و سرعت جوانه زنی را در پی داشته است. پرایمینگ بذرها با محلول اسید سالیسیلیک 300 میلی گرم در لیتر موجب جوانه زنی بهتر در مقایسه با سایر محلولها شد. پرایمینگ بذرها با این محلول در مقایسه با بذرهای پرایم نشده 40 % جوانه زنی و 8/1 (بذر/ روز) سرعت جوانه زنی بیشتری داشت.
    کلیدواژگان: پرایمینگ، Puccinellia distans، درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی
  • غلامرضا زهتابیان، عنایت الله جان فزا، حسین محمدعسگری، محمد جواد نعمت الهی* صفحه 61
    تغییر در کیفیت آبهای زیرزمینی که معمولا بر اثر مدیریت غلط استحصال آب زیرزمینی رخ می دهد مقدمه ای بر تخریب سایر منابع چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیر مستقیم است. این تحقیق با هدف مدلسازی تغییرات مکانی کیفیت آب زیرزمینی با استفاده از روش های زمین آماری و معین انجام شد. عاملهای کاتیون، آنیون، یون سولفات و یون بی کربنات از کل خصوصیات آب زیرزمینی انتخاب شدند. به طوری که، در ابتدا نرمال-بودن داده ها با استفاده از روش کولوموگراف- اسمیرنوف بررسی گردید. سپس تجزیه و تحلیل واریوگرافی و واریوگرام متقابل عاملها محاسبه گردید. ارزیابی نتایج با محاسبه مجذور میانگین مربعات خطا و ضریب همبستگی بین مقادیر مشاهده ای و تخمینی انجام شد. نتایج نشان داد که روش های زمین آماری برتری قابل ملاحظه ای نسبت به روش های معین بجز در مورد عامل کاتیون داشته که روش تخمین عام بهترین روش بوده است. در عاملهای آنیون و یون سولفات کمترین میزان RMSE در روش کوکریجینگ و به میزان 1/9 و 55/2 محاسبه شده است، این عدد برای عامل یون بی کربنات در روش کریجینگ گسسته 90/0؛ اما در مورد عامل کاتیون برخلاف عاملهای دیگر روش معین تخمین عام کمترین خطا را به خود اختصاص داده است و عدد 45/12 محاسبه گردیده است. به طوری که استفاده از متغیر کمکی در روش کوکریجینگ دقت نتایج را بجز در عامل بی کربنات افزایش داده است.
    کلیدواژگان: آب زیرزمینی، روش های زمین آماری و معین، کوکریجینگ، میانگین مجذور مربعات خطا (RMSE)
  • صالح آرخی*، یعقوب نیازی صفحه 74
    در حال حاضر، تغییرات بدون برنامه کاربری اراضی، به یک مشکل عمده تبدیل گردیده است. بیشتر تغییرات کاربری اراضی، بدون برنامه-ریزی روشن و منطقی با توجه اندک به اثرات زیست محیطی آنها صورت می-گیرد. از آنجا که تغییرات در کاربری اراضی در سطوح وسیع و گسترده صورت می گیرد، بنابراین تکنولوژی سنجش از راه دور ابزاری ضروری و با ارزش جهت پایش تغییرات می باشد. در این مطالعه پس از اعمال تصحیحات هندسی و رادیومتریک بر روی تصاویر لندست(TM) سال 1988 و لندست(ETM+) سال 2001، از پنج روش پایش تغییر شامل، رگرسیون تصویر، تفاضل NDVI، تجزیه مولفه های اصلی، تبدیل تسلدکپ و روش مقایسه پس از طبقه بندی در حوزه دره شهر استان ایلام با مساحت 80470 هکتار استفاده شده است. در همه این روش ها پس از استانداردسازی نقشه ها، جهت تغییرات مشخص شده است. در این مطالعه براساس نتایج حاصل از روش مقایسه پس از طبقه بندی و محاسبه ضریب کاپا دقت روش های دیگر بررسی شده است. براساس نتایج بدست آمده مشخص گردید که بعد از روش مقایسه پس از طبقه بندی، روش تفاضل NDVI و تفاضل PC2 به ترتیب با ضریب کاپای 667/0 و 659/0 بیشترین دقت را در پایش تغییرات کاربری اراضی منطقه مورد مطالعه داشته-اند. با وجود این روش های پایش تغییر متفاوت ویژگی های خود را داشته و هیچ روشی به تنهایی مناسب و قابل استفاده برای تمام موارد نمی باشد. بنابراین در عمل بهتر است چندین روش پایش تغییر مورد استفاده قرار گیرد و در مرحله بعد نتایج آنها مقایسه شده و بهترین روش از طریق ارزیابی کیفی یا کمی تعیین گردد.
    کلیدواژگان: پایش تغییر، رگرسیون تصویر، تفاضل NDVI، تجزیه مولفه های اصلی، تبدیل تسلدکپ، مقایسه پس از طبقه بندی
  • تقی طاوسی، پیمان محمودی*، فرزانه سرگلزایی مقدم صفحه 94
    براساس تعریف کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مهار بیابانزایی «بیابان زایی به معنی تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه-خشک و خشک نیمه مرطوب به علت تغییرات آب و هوایی و فعالیت های انسانی است. همچنین براساس این کنوانسیون مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب مناطقی هستند که در آن نسبت بارندگی به تبخیر و تعرق بالقوه در محدوده 05/0 تا 65/0 قرار گیرد. داده های مربوط به دو عامل میانگین دمای سالانه و جمع بارش سالانه 45 ایستگاه هواشناسی سینوپتیک برای یک دوره 30 ساله (2005- 1976) از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید. در این تحقیق برای مطالعه و بررسی گسترش مکانی اقلیم های خشک و نیمه خشک ایران به عنوان اولین حلقه تاثیرگذار در گسترش و تشدید بیابان زایی از شاخص زیست اقلیم یونیپ (UNEP) بهره گرفته شد. به طوری که دوره 30 ساله مورد مطالعه، به سه زیر دوره 10 ساله تقسیم گردید. سپس برای هر زیر دوره با استفاده از شاخص مورد نظر، نقشه های پهنه بندی اقلیم ها تهیه گردید و در نهایت با منهاکردن نقشه ها از یکدیگر، تغییرات رخ داده در گسترش مکانی اقلیم های خشک و نیمه خشک ایران مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. براساس نقشه های تهیه شده برای سه زیر دوره مورد مطالعه مشاهده شد که بیشترین گسترش مکانی اقلیم های خشک و نیمه خشک در دهه سوم روی داده است. به نحوی که از لحاظ مکانی نیز شدیدترین تغییرات ابتدا در غرب و شمال غرب ایران و بعد در جنوب شرق ایران مشاهده شد. به طوری که در غرب و شمال غرب ایران جایگزین شدن اقلیم نیمه خشک به جای اقلیم خشک نیمه مرطوب و نیمه مرطوب به وضوح قابل مشاهده است. در جنوب شرق ایران هم شاهد گسترش اقلیم فراخشک در جهت مداری و نصف النهاری بوده ایم. براساس نتایج مطالعات محققان مشاهده گردید که گسترش اقلیم فراخشک به دلیل خشکسالی های رخ داده در دهه سوم و گسترش اقلیم نیمه خشک در غرب و شمال غرب ایران علاوه بر خشکسالی فراگیر، تغییرات اقلیمی روی داده در برخی عاملهای اقلیمی بوده است.
    کلیدواژگان: بیابان زایی، اقلیم خشک، اقلیم نیمه خشک، گسترش مکانی، شاخص UNEP
  • علی اکبر جمالی*، پروانه عشوری، صدیقه زارع کیا صفحه 106
    در مناطق خشک و نیمه خشک، اگر خشکسالی رخ دهد، اهمیت پخش سیلاب ها و استفاده بهینه از آنها دو چندان می گردد. هدف، تعیین پهنه های مناسب پخش سیلاب برای تقویت آب قنات ها، چاه ها و چشمه ها در مناطق خشک با فنون ارزیابی چند معیاره مکانی GIS برای مقابله با بحران خشکی و خشکسالی است. از این رو، حوزه ی آبخیز میانکوه در جنوب یزد با مساحت 618 کیلومتر مربع، انتخاب شد. در این مطالعه عوامل مکانی اقتصادی همچون نزدیکی به جاده، روستا، قنات، چاه و چشمه در نظر گرفته شد. همچنین عوامل و محدودیت های مکانی طبیعی مثل تراکم پوشش گیاهی، زمین ریخت شناسی، کاربری اراضی و درجه شیب نیز دخالت داده شد. به طوری که در روش ارزیابی چند معیاره مکانی، عوامل با استفاده از روابط مربوط استانداردسازی بولین و فازی شدند. وزن عوامل نیز با روش رتبه بندی مشخص گردید. در مرحله ی بعد تلفیق لایه ها با طراحی درخت واره و زبان برنامه نویسی ویژوال در محیط GIS انجام شد که نتیجه ی آن، نقشه ی شاخص مرکب با ارزش های فازی (از صفر تا یک) بود. در نتیجه، منطقه ی مناسب پخش سیلاب با ارزش های نزدیکتر به یک، مساحتی معادل 02/15 کیلومتر مربع و هر سه اولویت 43/2 درصد از مساحت حوزه را شامل می شوند. این منطقه هم پوشانی مناسبی با منطقه ی اجراشده ی طرح پخش سیلاب داشت ‍؛ بنابراین کاربرد روش مزبور در تشخیص سریع و دقیق پخش سیلاب برای مناطق مشابه در کشور توصیه می گردد.
    کلیدواژگان: ارزیابی چندمعیاره مکانی، پخش سیلاب، قنات، چاه، چشمه، حوزه ی آبخیز
  • محمدعلی علی زاده*، علی اشرف جعفری صفحه 115
    در این تحقیق، اثرهای پیش تیمار سرما بر خصوصیات جوانه زنی و رشد اولیه (درصد و سرعت جوانه زنی، میانگین طول گیاهچه، وزن خشک و نسبت آن به وزن تر، نسبت طول ریشه/ طول ساقه، شاخص بنیه) در 5 اکوتیپ علف باغ (Dactylis.glomerata) در دو شرایط آزمایشگاه و گلخانه در قالب آزمایش فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. در گلخانه صفات میزان پنجه دهی و اندازه سطح برگ نیز ارزیابی گردید. در شرایط آزمایشگاه، اعمال تیمار سرما به مدت دو هفته روی بذرها در دمای°C 4 در مقایسه با شاهد انجام شد. در گلخانه، پس از اعمال دو هفته پیش سرما، بذرهای اکوتیپ ها در شرایط استاندارد دمای°C 4± 20 و دوره روشنایی 16 ساعت و تاریکی 8 ساعت رشد کردند و بعد تیمار سرمای °C4 در دو مرحله سن 15 و 35 روزه گیاهچه ها در مقایسه با شاهد اعمال گردید. نتایج نشان داد که اکوتیپ های بانک ژن و کرج با تیمار سرما دارای بیشترین درصد و سرعت جوانه زنی در ژرمیناتور بودند. میانگین درصد و سرعت سبزشدن و شاخص بنیه آنها در گلخانه نسبت به سایر اکوتیپها بیشتر بود. اکوتیپ بانک ژن با داشتن خصوصیات مطلوب جوانه زنی و بنیه ای در هر دو محیط و تعداد پنجه دهی و سطح برگ بیشتر در گلخانه به عنوان یکی از اکوتیپ های برتر شناخته شد. بعد از اکوتیپ بانک ژن، اکوتیپ های کرج و همدان در مرتبه بعدی قرار گرفتند.
    کلیدواژگان: سرمادهی، رشد گیاهچه، علف باغ، آزمایشگاه، گلخانه
  • ابوالقاسم دادرسی سبزوار*، محمد خسروشاهی صفحه 127
    استفاده از سیلاب های با کیفیت پایین در اراضی بیابانی حاشیه رودخانه کالشور شهرستان سبزوار با هدف اداره بهینه سیلاب های این رودخانه، از سال 1371 در دست انجام است. در این پروژه سیلاب های رودخانه کالشور سبزوار که از کیفیت خوبی برخوردار نیست مورد بهره برداری قرار گرفته و اراضی بوته کاری شده ی حاشیه آن، آبیاری سیلابی می شوند. هدف از انجام این پژوهش، سنجش کارایی استفاده از سیلاب های با کیفیت پایین، در تغییرات شوری، pH، گچ، مواد آلی و بافت خاک اراضی بیابانی است. برای بررسی تغییرات شوری خاک متاثر از عملیات آبیاری منطقه با سیلاب رودخانه کالشور، نمونه برداری مخلوط خاک از اعماق 0- 30 (مخلوط لایه رسوب و لایه شخم)، 30- 60 و 60- 90 سانتی متر در ابتدا، وسط و انتهای نوارهای کشت برای سه منطقه ابتدایی، میانی و انتهایی عرصه احیاء شده و نیز نمونه گیری از قطعات شاهد انجام گردید. به این ترتیب، تعداد 51 نمونه ی خاک به منظور بررسی تعدادی از عاملهای مورد نیاز، برداشت شد. محل نمونه-های خاک با انتخاب 4 ردیف کشت شده از ابتدا تا انتهای عرصه ی احیاء شده و با احتساب 4 نمونه در هر ردیف، انجام شد. همچنین تعداد 3 نمونه ی خاک از منطقه ی شاهد (بدون آبگیری شده) نیز تهیه گردید. نمونه ها برای ارزیابی شاخصهای مورد نیاز شوری در آزمایشگاه، با روش تهیه عصاره اشباع مورد آزمایش قرار گرفتند.به طوری که نتایج نشان داد که مقدارEC خاک تقریبا در تمام ردیف های نمونه گیری و در تمام اعماق خاک وpH در تمام نمونه ها، نسبت به شاهد کاهش یافته است. مقدار تغییرات pH خاک در تمامی نمونه ها با افزایش عمق نسبت مستقیم دارد. این بررسی همچنین مشخص کرد که آبیاری سیلابی توانسته است گچ خاک را از محدوده توسعه ی ریشه حذف و به طبقات پایینی خاک منتقل کند. افزون بر آن، افزایش میزان مواد آلی خاک در بیش از 75% نمونه ها، حکایت از غنی بودن مواد غذایی در سیلاب مورد استفاده دارد. سرانجام، آبیاری سیلابی با افزایش میزان شن در تمامی نوارها در عمق 0- 30 سانتی متری خاک، بافت خاک سنگین منطقه را، به ویژه در منطقه توسعه ریشه بهبود بخشده است.
    کلیدواژگان: بیابان زدایی، آبیاری سیلابی، آبشویی، شوری خاک، خراسان
  • اکبر گندمکار قالهری*_محمد خسروشاهی_غلامرضا گودرزی_حجت ا زاهدی پور_اسماعیل عزیز آبادی صفحه 149
    بیابان مکانی است که در آن مشکلات محیطی، زندگی انسان را با مشکل روبرو می سازد. در بوجود آمدن شرایط بیابانی عوامل مختلف اقلیمی، زمین شناسی، پوشش گیاهی، خاک شناسی، هیدرولوژی و ژئومورفولوژی نقش خاص خود را ایفا نموده و بر یکدیگر نیز تاثیرگذار می باشند. برای شناسایی مناطق بیابانی و محدوده آنها، نیاز به بررسی دقیق عوامل فوق الذکر در هر منطقه و تاثیر متقابل آنها بر یکدیگر می باشد. به-طوری که در این تحقیق به بررسی محدوده بیابان های استان با توجه به عامل پوشش گیاهی پرداخته شده است. با تعیین محدوده بیابان ها و جمع-آوری اطلاعات کامل در آن مناطق می توان جهت جلوگیری از گسترش بیابان ها و استفاده بهینه از پتانسیل های موجود در آن، برنامه ریزی مناسب و دقیق ارائه و اجرا نمود. برای این کار محدوده تیپ های گیاهی غالب تعیین و نقشه آن به صورت رقومی در محیط نرم افزار Ilwis تهیه شد. سپس تیپ های گیاهی غالب به گروه های مختلف تقسیم شد و با استفاده از اطلاعات موجود و با توجه به ویژگی های عمومی هریک از گروه ها و تیپ ها و گونه های گیاهی و مناطق رویشی محدوده اراضی بیابان تفکیک گردید و بر این اساس نقشه مناطق بیابانی استان از جنبه پوشش گیاهی تهیه شد. بنابراین کل عرصه تیپ های گیاهی بیابانی استان 276074 هکتار می باشد و در محدوده مورد مطالعه 21 تیپ گیاهی شاخص مناطق بیابانی مورد شناسایی قرار گرفته که ضمن مشخص کردن هر تیپ گیاهی نسبت به ارزیابی و تعیین و ظرفیت مراتع نیز اقدام گردید؛ در نتیجه وسیعترین تیپ گیاهی بیابانی تیپHultemia persica- Scariola orientalis با 8/77833 هکتار می-باشد که در محدوده شهرستان های ساوه، اراک، دلیجان و خمین پراکنده است و کوچکترین تیپ گیاهی Nitraria می باشد که با 5/299 هکتار وسعت در حاشیه کفه نمکی کویرمیقان واقع شده است.
    کلیدواژگان: قلمرو، بیابان، GIS، استان مرکزی، پوشش گیاهی
  • معصومه سادات حسینی نسب*، حسین بارانی، قاسمعلی دیانتی تیلکی صفحه 166
    موضوع نحوه مدیریت سامان های عرفی مراتع در طول چند دهه اخیر به یکی از مهمترین معضلات مراتع کشور تبدیل گردیده است. به طوری که عمده ترین نظام حاکم بر مدیریت مراتع براساس پروانه چرایی یکی از سه شیوه شورایی، مشاعی و افرازی می باشد. یکی از راهکارهای اجرایی در زمینه تعادل دام و مرتع و کاهش تخریب مرتع، معرفی واحدهای مطلوب بهره برداری از مراتع است. تحقیق حاضر سعی دارد به مقایسه میزان کارایی مالکیت مشاعی، افرازی و شورایی با توجه به متغیرهای مستقل وضعیت مرتع و وضعیت بهره برداری از مرتع بپردازد و کارآمدترین شیوه از نظر تمایل بهره برداران و افزایش کیفیت مرتع را معرفی نماید. در همین زمینه با توجه به اهداف و فرضیات موجود 105 پرسشنامه از طریق مصاحبه مستقیم با صاحبان پروانه چرا تکمیل شد. وضعیت مرتع در 41 مرتع نمونه به صورت روش 4 فاکتوری محاسبه شد. در نهایت وضعیت مراتع کم بهره بردار (افرازی) نسبت به مراتع مشاعی بهتر بود. از این رو، شیوه بهره برداری شورایی به علت وضعیت ضعیف بهره برداری در مراتع این شهرستان توصیه نمی شود. بنابراین صرف نظر از معایبی که مالکیت مشاعی می تواند داشته باشد، با توجه به کارایی و بالا بودن روحیه مشارکت در بین بهره بردار ان آن، می توان با اندکی محافظه کاری مالکیت موجود را مناسب تر از بقیه موارد دانست و معایب آن را با مدیریت صحیح بهبود بخشید و انگیزه حفظ منابع طبیعی را با برنامه های خاص در بین مردم بوجود آورد. با توجه به این که اغلب مراتع به صورت عمومی بهره برداری می شود، تشکیل تعاونی و واگذاری حق بهره برداری به تعاونی ها در اولویت مردم است.
    کلیدواژگان: مرتع، وضعیت بهره بردار ی، مالکیت مشاعی، مالکیت افرازی، مالکیت شورایی، تعاونی
|
  • Borhanim.*, Arzanih., Jaberolansarz., Azimim., Farahpour, M Page 1
    Range condition is known as an important indicator for assessment in range management. Many techniques have been exploited for determining this indicator, from which four-factor method has been used in this study. Some communities at stepic regions of Isfahan province were selected. In each selected community, an area was chosen as key area, and a total of eight sites were selected in the key areas. Soil erosion, canopy cover, plant composition, and plant vigor were monitored for each site. The results revealed a significant difference between the sites in terms of the above mentioned parameters, as well as their rainfall (p<0.01). Moreover, there was a significant correlation between annual precipitation and range condition score. The correlation showed different patterns within years in each site, where the difference between years was significant in terms of plant vigor and canopy cover, but non-significant in terms of soil erosion and plant composition. There was also a positive correlation between the trend of individual parameters and the overall condition score. Cluster analysis grouped Aluyjeh, Northern Shahreza, and Charmshahr sites in one branch, Mooteh, Shoorabad, and Golpayegan in another, and finally Komeshcheh and Southern Shahreza in a third branch. The lowest rank for canopy cover, canopy production and soil erosion belonged to Komeshcheh and Southern Shahreza sites. Aluyjeh, Northern Shahreza, and Charmshahr sites were in better condition than the previous group, yet in poor conditions, and the rest of the sites showed the best conditions among study sites. Generally speaking, Isfahan's stepic rangelands are ranked as poor to very poor, while their condition showed a constant trend.
    Keywords: range condition, rainfall, soil, vegetation cover, vegetation composition, vigority, range condition trend
  • Teimouria.*, Jafari, M Page 21
    Soil salinity is one of the most important problems of arid and semi-arid regions in the world. Based on Food and Agriculture Organization report, more than 40% of Iran’s under Irrigation lands, are against secondary salinity. Nowadays biological methods are widely used to confront, soil salinity problems. However, significant achievement will take place when plant reserve resources having desired genetically changes, be available. Various resistances against salinity are due to plant genetically variations and selection for just one factor will not be a suitable criteria in measurement of this experimental property. To choose resistant varieties, it is necessary to notice to a set of indexes to create changes in physiology, anatomy, and morphology of plant species. The study of salinity stress on three range plant species of Chenopodiaceae family was the main objective of this experiment. The study conducted in completely random design with factorial experiment and four replications. Experimental treatments were three Salsola species and seven levels of salty water solution containing pure sodium chloride with concentration of 0, 100, 200, 300, 400, 500 and 600 mM. Results of the experiment showed that salinity affected the plants morphological and anatomical characteristics. With increasing salinity rates, some morphological changes such as; leaves falling, chlorosis and succulence were observed. Anatomical changes such as accumulation of crystal salt in mesophyll cells and increasing of trichomes for evapotranspiration decrease and salt exclusion were also observed in the species under study.
    Keywords: Chenopodiaceae, salinity stress, trichome, Salsola, morphology, physiology
  • Sadeghi Ravesh, M.H.*, Ahmadih., Zehtabian, Gh, Tahmores, M Page 35
    With respect to importance of desertification issue and complication of this phenomenon because of interaction of different and numerous variables during the time, paying effective attention to the optimum alternatives is vital for prevention of de-desertification or rehabilitation and improvement of degradation lands so the loss of limited capitals are prevented and efficiency of control and rehabilitation projects is enhanced. Study of research sources showed that unfortunately proposed alternatives are superficial and there are not any precedence in application of systematic methods such as Multiple Attribute Decision Making (MADM) for desertification issues. Therefore in this research AHP method has been used for offering the optimal alternatives for de-desertification. In this study the opinion of experts about alternatives and criteria were assessed by using Delphi method and Pirewise comparison and with application of EC software. Then final preference for the alternatives was obtained with synthesis and integration of the results. The ability of the model was assessed for offering de-desertification alternatives in Khezrabad region in Yazd province. On the basis of obtained results unsuitable land use alternative with weighted average of %22.9, vegetation cover development and reclamation with weighted average of %21.8 and modification of groundwater harvesting with weighted average of %19.1 were determined as the optimum de-desertification alternatives in the study area.
    Keywords: Analytical Hierarchy Process (AHP), Khezrabad, Multiple Attribute Decision Making (MADM), pirewise comparative, de, desertification
  • Saberim., Tavili, A.* Page 51
    Puccinellia distans is a perennial range species from Poaceae family. The current research was performed to evaluate different priming treatments effect on improving seed germination in P.distans. For this purpose a factorial experiment with a completely randomized design in four replications with 3 priming treatments (9 levels) was conducted. Treatments included salicylic acid (100, 200 and 300 mg/l), gibberlic acid (125, 250 and 500 ppm) and ascorbic acid (100 and 300 mg/l). The time of each of mentioned treatments was considered 10, 24 and 8 hours, respectively. Distilled water was used as control treatment. Evaluated germination characteristics were percentage and rate of germination. Results indicated that priming application has had considerable influences on seed germination so that there are significant differences between obtained results. Priming with salicylic acid (at 300 mg/l level) had the highest effect on germination.It increased germination percentage up to 40% and germination rate up to 1.8 seed/day compared to control treatment.
    Keywords: Priming, Puccinellia distans, percentage of germination, rate of germination
  • Zehtabian, Gh., Janfazae., Mohammad Asgarih., Nematollahi, M.J.* Page 61
    Ground Water quality change is due to mismanagement in use of groundwater resources. Main objective of this research was to investigate spatial variability of chemical properties of ground water. In this research chemical properties such as cation, anion, sulphate and carbonate were studied. Normality of data investigated based on Kolmogeraph- Smirnov test. Then, variogeraphy analysis was done in geostatistical methods. Accuracy assessment was investigated based on mean absolute error (MAE), residual mean square error (RMSE) and correlation coefficient (R). Results showed that geostatistical methods have more accuracy than determinestic methods. However, global polynomial interpolation was the best method for mapping cation. In addition, for the most parameters, Cokriging method was the best method for interpolation.
    Keywords: groundwater, geostatistical, deterministic methods, Cokriging, RMSE
  • Arekhis. *, Niazi, Y Page 74
    Presently, unplanned changes of land use have become a major problem. Most land use changes occur without a clear and logical planning with little attention to their environment impacts.Since that landuse change occurring over large areas, remote sensing technology is an essential and useful tool for landuse change detection. In this study,after applying geometric and radiometric correction on landsat images of TM(1988) and ETM+(2001), five techniques of change detection have been used in 80470 hectare in the region of Daresher,Ilam province. These change detection techniques included Image regression, NDVI differencing, Principal component analysis (PCA(, Tasselled cap (KT) and post-classification comparison. In all these techniques, following standarizing maps,change direction has been determined.The accuracy of the results obtained by each technique was evaluated by comparison with post-classification method through Kappa coefficient calculation. According to the results, NDVI differencing and PC2 differencing showed the largest accuracy with Kappa coefficients of 0.667 and 0.655, respectively.However, Different change detection algorithms have their own merits and no single approach is optimal and applicable to all cases. In practice, several change detection techniques should be used to implement change detection, whose results are then compared to identify the best approach through visual or quantitative assessment.
    Keywords: change detection, Image regression, NDVI differencing, Principal component analysis, Tasselled cap, post, classification comparison
  • Tavosit., Mahmoudip. *, Moghadam, F.S Page 94
    On the basis of definition of United Nation Convention on Combating Desertification: “desertification is land degradation on arid, semi-arid and sub- humid arid regions by reason of climate change and human activities”. Also on the basis of this Convention, arid, semi-arid and sub-humid arid regions is regions that quotient between precipitation with potential evapotranspiration is approximately 0.05 to 0.65. Annual temperature averages and total annual precipitation from 45 synoptic meteorological stations for a 30 years period (1976-2005) has been collected the Meteorological Organization of Iran. In this paper for study of spatial spreading trend of arid and semi-arid climates of Iran of bioclimatic index of UNEP (United Nation Environment Programme) were used. Thirty years period divided to three subgroups: (1976-1985), (1986-1995) and (1996-2005). Then for each subgroup provided zoning maps and finally zoning maps were subtracted from each other. Results showed that: (1) The most spatial spread of arid and semi-arid climates observed in third decade and (2) The most severe changes of spatial climate observed in west and north-west and south-east of Iran, respectively.
    Keywords: desertification, arid climate, semi, arid climate, spatial changes, UNEP index
  • Jamali, A.A.*, Ashourip., Zarekia, S Page 106
    Flood spreading will be more important and critical if drought occurred in arid and semi arid regions. Object is determination and prioritizing of flood spreading suitable sites for qanats, wells, and springs recharging in arid regions by using spatial multi criteria methods and GIS to combat with aridity and drought critic. Miankouh watershed in south of Yazd with 618 Km2 was selected as study area. In this study spatial economical factors such as proximity to road, qanat, well and spring were considered. Spatial natural factors and constraints such as vegetation cover density, geomorphology, land use and slope were interposed in the tree model. In spatial multi criteria evaluation method, factors were standardized through Boolean and fuzzy logics. Factor weights determined with ranking method. In next step with tree model and visual programming layers were combined in GIS environment that its result was composite index map (CIM) with fuzzy values. As a result, suitable region for flood spreading with values near to one were consisted areas with 15.02 km2 and all three priorities 2.43% of whole area in the watershed. This district had suitable common cover with region implemented flood spreading project. So, this method is recommended for determining suitable flood spreading sites in the same watershed areas.
    Keywords: Spatial Multi Criteria Evaluation, flood spreading, qanat, well, spring recharging, watershed
  • Alizadeh, M.A.*, Jafari, A.A Page 115
    The effect of pre-cool temperature was studied on seed characteristics including: percent and speed of germination, seedling height, root/shoot length ratio, seedling weight, seedling dry/fresh weight ratio and vigour index in five ecotypes of Dactylis glomerata in laboratory and greenhouse condition. Beside of seed germination characteristics, some vegetative growth properties such as tiller number and leaf area were measured in greenhouse experiment. In laboratory condition, pre-cool germination temperature (4 °C) was applied by two weeks on seeds of ecotypes before standard germination test. In greenhouse, the seeds of five ecotypes were sown on pots with fluctuation temperatures 20±5°C during day and (5-12 °C) during night time. The 4 °C was used as base temperature for cold treatment on 15 and 35 days of seedling growth stage compared control. Data were collected and analyzed using factorial experiment method. Results showed, some ecotype like Gene bank had higher values for percent and speed of germination and vigour index than other ecotypes in both experimental conditions. The same ecotype had higher values for tiller number and leaf area than others in both control and cold treatment. It follows by two ecotypes of Hamadan and Karaj with high level of tiller number and leaf area in reaction by cold treatment compare with control in greenhouse. With regard to results, for all seed characteristics, tiller number and leaf area, Gene bank and then Karaj and Hamadan ecotypes were superior compared with other ecotypes.
    Keywords: Cold treatment, seedling growth, orchard grass, laboratory, greenhouse
  • Dadrasi Sabzevara.*, Khosroshahi, M Page 127
    Low quality flood irrigation are used on desert area of KaleShoor river of Sabzevar since 1992. The main objective of this research was to asses changes in soil salinity affected by low quality flood irrigation. To meet this, 51 soil samples were taken and tested in the laboratory for salinity and indicators require. soil samples taken from depth of 0-30cm, 30-60cm and 60-90cm at the beginning, middle and end of the cultivated rows of the land. Three soil samples were also prepared from the control area. The results showed that EC and PH values reduced in all samples, compared with control points. In addition, organic materials and sand particles which carried by flood water, improved the soil structure and texture of the study area. This study also showed that flood irrigation has been able to reduce gypsum from range of root zone and transported to lower layers.
    Keywords: desertification, flood irrigation, leaching, soil salinity, Khorasan
  • Gandomkar Ghalharya.*, Khosroshahim., Goodarzi, Gh.R., Zahedipourh., Azizabadi, E Page 149
    Desert is a location in which life of plant and animal is hardly possible. In desert formation, different parameters including: climate, geology, vegetation, pedology, hydrology and geomorphology are special and their interaction to each other plays an important role. For desert area vegetation and their boundaries, detailed investigation on such parameters and their interaction to each other is necessary. In this research, desert area of Markazi province was studied from the view point of vegetation. With determination of desert area boundary and gathering detailed data on such an area, the combating desertification and proper use and planning of desert area is possible. For this reason, first of all, the dominant vegetation types were determined and digitized using GIS with Ilwis academic program software. Then the dominant vegetation types were divided to different groups. The map of desert area and their boundaries were determined with taking into consideration the existing data and information and vegetation types characteristics. The result shows that the total desert vegetation types are 276074 ha with 21 special desert vegetation types and their potential capacity were determined. The result also show that the widest desert vegetation types are Hultemia persica – Scariola orientalis with 77833. 8 ha which are distributed in Saveh, Arak, Delijan and Khomain townships and smallest desert vegetation type is Nitraria schoberri with 299. 5 ha in marginal salty land of Mayghan playa. Finaly, vegetation map with boundaries of 21 desert vegetation types produced for this study area. ation types.؟
    Keywords: boundary, desert, GIS, Markazi province, veget
  • Hosseininasabm.*, Baranih., Dianati Tilaki, Gh Page 166
    Managing ranch units has been one of the important issues during the last decades in studying the rangeland of Iran. The most noticeable system for range management based on grazing licene is one of the three types of council، collective and private exploitation. One of the implementing methods concerning the balance between livestock and range and reduction of range degradation is the introduction of reasonable range utility units. The present study seeks to compare different ownership types with considering independent variables of rangeland condition، exploitation and the capability degree of collective and private ownership so as to introduce the most appropriate method for user's inclination and better quality. According to goals and assumptions، 105 questionnaires were completed through direct interview with exploiters (only those who owned grazing licene). The state of the rangeland in 41sample ranges was calculated through 4 factories. The results showed the condition of private rangeland has been obtained to be better than the collective rangelands، however، no meaningful difference in rangelands management methods in this type of possession. Because of improper exploitation methods in this county، council exploitation is not suggested. Despite its probable weaknesses, the collective possession، because of its high partnership spirit among collective beneficiaries، by some conservatism can be more appropriate than other types and its deficiencies can be reduced by proper management and create the motivation of conserving natural resources by special programs among people. Regarding that the majority of ranges are commonly used, establishing cooperatives and giving the right of utilization to cooperatives is of priority based on the people's opinions.
    Keywords: Rangeland, exploitation condition, collective Property, Private Property, council property, cooperative