فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال بیست و دوم شماره 4 (پیاپی 61، زمستان 1394)

تعیین کیفیت علوفه که به عنوان توانایی علف های مرتعی در فراهم کردن سطح مطلوب عملکرد دام تعریف می شود، یکی از نیازهای اساسی در مدیریت صحیح مراتع محسوب می گردد. در تحقیق حاضر، کیفیت علوفه پنج گونه مرتعی Astragalus remotijugus، Hordeumbulbosum ، Onobrychis melanotricha، Phlomis persicaوPicris sterigosaکه از گونه های مهم مورد چرای گوسفند نژاد لری لرستان در مراتع زاغه لرستان می باشند، در سه مرحله رشد (رشد رویشی، گلدهی و بذردهی) در سال 1389 مورد بررسی قرار گرفت. در هر مرحله 3 نمونه و برای هر نمونه حداقل 5 پایه گیاهی به روش کاملا تصادفی قطع گردید. سپس نمونه ها در هوای آزاد خشک و آسیاب شدند. مقادیر پروتئین خام (CP) و الیاف نامحلول در شوینده اسیدی (ADF) نمونه ها در آزمایشگاه اندازه گیری و مقادیر هضم پذیری ماده خشک (DMD) و انرژی متابولیسمی (ME) گونه ها، توسط روابط پیشنهادی برآورد شد. نتایج نشان داد که اثر متقابل گونه و مرحله رشد در تمامی شاخص های کیفیت علوفه در سطح 5 درصد دارای اختلاف معنی دار است و کیفیت علوفه گونه های مورد بررسی در مراحل مختلف رشد با همدیگر متفاوت است. با پیشرفت مراحل رشد، در اثر کاهش مقدار پروتئین خام، هضم پذیری ماده خشک و انرژی متابولیسمی، از کیفیت علوفه کاسته می شود. بیشترین مقدار پروتئین خام (17/18 درصد) متعلق به مرحله رشد رویشی گونه Phlomispersicaو کمترین مقدار مربوط به مرحله بذردهی گونهHordeum bulbosum است. بیشترین مقدار هضم پذیری (44/66 درصد) و انرژی متابولیسمی (30/9 مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک) مربوط به مرحله رشد رویشی گونه Onobrychismelanotricha و کمترین مقدار هضم پذیری (65/42 درصد) و انرژی متابولیسمی (25/5 مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک) مربوط به مرحله بذردهی گونه Picrissterigosa می باشد. میانگین مقادیر پروتئین خام گونه ها در مراحل مختلف رشد در واحد وزن پوشش گیاهی مراتع منطقه بترتیب عبارت است از؛ 22/16، 43/12 و 01/10 درصد که در هر سه مرحله، بالاتر از مقدار تقریبی سطح بحرانی آن (7 درصد) برای تامین نیاز روزانه یک واحد دامی است. همچنین میانگین مقادیر هضم پذیری گونه ها در واحد وزن پوشش گیاهی در مراحل مختلف رشد به ترتیب؛ 73/63، 06/56 و 77/51 درصد می باشد که در تمامی مراحل رشد، بالاتر از سطح بحرانی آن (50 درصد) برای نیاز نگهداری واحد دامی است. مقادیر انرژی متابولیسمی نیز در مراحل مختلف رشد به ترتیب عبارت است از؛ 77/8، 53/7 و 80/6 مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک که مقدار آنها در مرحله رشد رویشی، بیشتر و در مرحله گلدهی و بذردهی، کمتر از مقدار تقریبی سطح بحرانی آن (8 مگاژول) برای تامین نیاز نگهداری روزانه یک واحد دامی است. نتیجه گیری می شود که مراحل رشد رویشی و گلدهی گیاهان قادر به تامین نیاز پروتئینی و انرژی متابولیسمی واحد دامی می باشند، ولی در مراحل پایانی رشد، قادر به تامین نیاز پروتئینی واحد دامی نخواهد بود که منجر به کاهش عملکرد دام در مرتع خواهد شد. بنابراین به منظور حفظ حالت نگهداری دام و بازده اقتصادی گله در مراحل پایانی رشد مرتع، استفاده از مکمل های غذایی توصیه می شود.

نحوه پراکنش و میزان تغییرات پوشش گیاهی مراتع در طی زمان، نشان دهنده مسیر توالی اکوسیستم به سوی قهقرا یا اوج است. یکی از مهمترین عوامل موثر در این تغییرات عوامل اقلیمی است. با توجه به بحران تغییرات اقلیمی که نظام بین الملل از دهه 1990 با آن مواجه شده لازم است اثر این تغییرات بر روی پوشش گیاهی مراتع مورد بررسی قرار گیرد. برای بررسی این تغییرات روش های مختلفی از جمله مطالعات میدانی وآماربرداری های دراز مدت وجود دارد. یکی از روش هایی که امروزه می تواند ما را در مطالعه این فرایند یاری نماید استفاده از تصاویر ماهواره ای و ابزار سنجش از دور است. در این مطالعه با استفاده از تصاویر ماهواره های TM و ETM+ تغییرات پوشش گیاهی در مراتع استان البرز در بین سال های 2000 تا 2011 به تفکیک شهرستان پایش شد و ارتباط آن با سه عامل اقلیمی شامل متوسط بارندگی، دما و رطوبت نسبی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که شهرستان طالقان بطور معنی داری بالاترین شاخص NDVI را در ماه می (10اردیبهشت تا 10خرداد) دارا است. پس از آن شهرهای ساوجبلاغ و کرج قرار دارند که دارای تشابه از نظر رفتار تغییرات شاخص نیز می باشند. پس از آنها بترتیب اشتهارد و نظرآباد با اختلاف معنی دار کمتر قرار دارند. بر اساس مدل بدست آمده بترتیب بارندگی ماه های آبان، شهریور، اسفند، بهمن و متوسط سالانه بیشترین اثر مثبت را برای رشد گیاهان مرتعی داشته است و سایر فاکتورهای دما و رطوبت نسبی رابطه معنی داری با پوشش گیاهی دوره مورد نظر ندارد. روند تغییرات پوشش گیاهی نشان داد که بعد از سال 2000 میزان پوشش گیاهی کاهش یافته و در سال 2011 مجددا افزایش یافته است.

پژوهش حاضر، با هدف بررسی ارتباط تولید گونه های مرتعی Artemisiaaucheri وAgropyrontrichophorum با ویژگی های مورفولوژیکی آنها شامل قطر متوسط تاج پوشش، قطر یقه، ارتفاع و درصد تاج پوشش در سطح گونه و ارائه مدل های رگرسیونی انجام پذیرفته است. بدین منظور سه رویشگاه مرتعی در مراتع منطقه دیزج بطچی و قطور شهرستان خوی انتخاب شدند. پس از انتخاب مناطق نمونه برداری در هر یک از رویشگاه های مذکور، نمونه برداری به روش تصادفی- سیستماتیک در داخل پلات های یک متر مربعی که به فواصل 10 متر از یکدیگر قرار داشتند و در امتداد ترانسکت های صد متری، صورت گرفت. مدل های رگرسیونی متنوعی که شامل مدل های تک بعدی (مدل هایی که از یک ویژگی برای برآورد تولید استفاده می کنند) و دو بعدی (مدل هایی که از دو ویژگی برای برآورد تولید استفاده می کنند) و مدل های رگرسیون چندگانه (مدل هایی که از چند ویژگی برای برآورد تولید استفاده می کنند) استفاده گردید. از بین مدل های معنی دار براساس معیارهای ارزیابی مدل، بهترین مدل در سطح گونه گزینش شد. نتایج نشان داد که هر یک از ویژگی های مورد بررسی با تولید رابطه معنی داری دارند. مدل های تک بعدی نتیجه بهتری را به نمایش گذاشتند و قطر متوسط تاج پوشش (D1) در هر دو گونه و هر سه مکان مرتعی به عنوان کارآمدترین ویژگی مورفولوژیکی جهت برآورد تولید انتخاب گردید. لذا استفاده از مدل های تک بعدی توانی، سیگموئید، درجه دو و درجه سه در مکان مرتعی دیزج بطچی 1 و مدل تک بعدی درجه سه در مکان مرتعی قطور بر اساس قطر متوسط تاج پوشش (D1) در گونه مرتعی Artemisia aucheri؛ و مدل تک بعدی درجه سه بر اساس قطر یقه در مکان مرتعی دیزج بطچی 2 و گونه مرتعی Agropyrontrichophorumتوصیه می گردد.

این تحقیق با هدف بررسی اثر عمق کاشت و ذخیره نزولات بر استقرار گونه های مرتعی - Prangos uloptera- Prangos latiloba-Ferula ovina- Astragalus eriopodus -Onobrychis melanotricha در ارتفاعات کاشان اجراء شد. کشت در فصل پاییز با استفاده از آرایش کرت های یکبار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا گردید. تیمارهای آزمایش شامل با و بدون ذخیره نزولات و بذرکاری در اعماق 1 ، 5/2 و 4 سانتی متر بود. به منظور ذخیره نزولات، از شیار پشته، روی خطوط تراز استفاده شد. صفت مورد ارزیابی، زنده مانی گیاهان در اواخر فصل بهار (انتهای رشد رویشی) طی 3 سال اجرای طرح بود. داده ها در محیط MSTATC مورد تجزیه آماری قرار گرفت و میانگین ها در صورت معنی دار بودن اثر عامل آزمایشی، بر اساس آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح آماری 5 درصد مقایسه گردید. نتایج نشان داد که گونه P.latiloba تحت تیمار با ذخیره نزولات در عمق 1 و 5/2 سانتی متر با میانگین 73 درصد ، گونه F.ovina با ذخیره نزولات و عمق 1 سانتی متر با میانگین 100درصد، گونه A.eriopodus با ذخیره نزولات و عمق 1 سانتی متر با میانگین 80 درصد و گونه O.melanotricha با ذخیره نزولات و عمق 1 سانتی متر با میانگین 53 درصد بیشترین درصد زنده مانی را داشته است. اما اعمال تیمار ذخیره نزولات بر روی گونه P.uloptera موثر نبوده و تنها عمق کشت 5/2 سانتی متر با میانگین 73 درصد، بالاترین زنده مانی را نشان می دهد.

حفظ تنوع و ترکیب گیاهی یکی از اهداف اصلی مدیریت اکوسیستم ها است و با اندازه گیری تنوع گونه ای می توان توصیه های مدیریتی لازم را ارائه نمود. هدف از این مطالعه مقایسه دو روش شامل جوانه زنی و ترکیبی در برآورد ترکیب و تنوع گونه ای بانک بذر خاک می باشد. بدین منظور نمونه برداری از خاک از 28 پلات زوجی از دو عمق 5-0 و 10-5 سانتیمتر انجام گرفت. سپس خصوصیات بانک بذر خاک با دو روش جوانه زنی وترکیبی مشخص شدند. نتایج نشان داد که در مجموع 68 گونه گیاهی در ترکیب بانک بذر به دو روش شناسایی شدند. فراوانی نسبی تروفیت ها در هر دو روش مطالعه بیشتر از سایر فرمهای رویشی بود. در روش جوانه زنی ژئوفیت ها و همی کریپتوفیت ها به طور معنی داری بیشتر از روش ترکیبی ظاهر شدند. تشابه بانک بذر و پوشش روزمینی در کل پایین و در روش جوانه زنی بیشتر از ترکیبی بود. از آنجا که تنوع گونه های گیاهی نقش مهمی در عملکرد اکوسیستم ها دارد، در این تحقیق سعی شد تا با استفاده از مطالعات بانک بذر خاک که در حقیقت بخش مهمی از ترکیب گیاهی یک منطقه می باشد و از عوامل مهم در حفظ و احیای پوشش گیاهی است، به درک بهتری در راستای حفظ تنوع گیاهی دست یافت.

تاثیر غیر قابل انکار رطوبت در احیای پوشش گیاهی مناطق خشک و نیمه خشک و نقش موثر سازه های مکانیکی کوچک در جمع آوری آب باران باعث احداث سازه مکانیکی هلالی آبگیر در سطح قابل توجهی از مراتع استان سیستان و بلوچستان گردیده است. از آنجایی که ارزیابی تغییرات در اکوسیستم های مرتعی پس از اجرای عملیات اصلاح و احیاء برای تعیین اثرهای مثبت و یا منفی آن ضروری است، لذا این مطالعه به منظور بررسی اثرات احداث سازه هلالی بر روی پارامترهای پوشش گیاهی و خاک در مراتع سراوان صورت گرفت. برای این منظور دو تیمار شاهد (عدم اجرای هلالی) و تیمار اجرای سازه هلالی تعیین شد. در هر تیمار با استفاده از روش نمونه برداری سیستماتیک - تصادفی و با استفاده از 5 ترانسکت 100 متری و تعداد 50 پلات با ابعاد متناسب با شرایط منطقه فاکتورهای تراکم و درصد پوشش تاجی، لاشبرگ برآورد گردید. همچنین برای بررسی فاکتورهای خاک نیز در طول هر ترانسکت 2 نمونه از عمق 30-0 سانتی متری برداشت و خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک شامل درصد ماسه، درصد سیلت و رس، اسیدیته، هدایت الکتریکی و درصد آهک، ماده آلی، سدیم، کلسیم و منیزیم اندازه گیری گردید. در نهایت به منظور بررسی معنی دار بودن فاکتورهای گیاهی و خاک در تیمار هلالی با تیمار شاهد داده ها مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد کلیه پارامترهای گیاهی مورد بررسی در حالت کلی در تیمار هلالی در سطح یک درصد با تیمار شاهد تفاوت معنی دار داشته و از این جهت اجرای هلالی اثر مثبتی روی فاکتورهای پوشش داشته است. نتایج خصوصیات خاک کاهش شوری خاک را نشان داد، اما میزان مواد آلی، پتاسیم و اسیدیته تفاوتی بین دو منطقه نشان نداد. طبق نتایج با توجه به شرایط اقلیمی منطقه رسیدن به نتایج مطلوب تر زمان طولانی تری را می طلبد.

اعمال شدت های چرایی مختلف باعث تغییرات اساسی در عملکرد اکوسیستم می شود. به منظور ارزیابی کارآیی مدیریت موجود، پایش ساختار و عملکرد اکوسیستم ضروری است. هدف از تحقیق حاضر بررسی تاثیر شدت های چرایی مختلف بر شاخص های سطحی و ویژگی های کیفی خاک در مراتع نیمه خشک چشمه انجیر استان فارس می باشد. بدین منظور سه منطقه با شرایط قرق، چرای سبک و چرای سنگین مورد مطالعه قرار گرفت. جهت بررسی تغییرات بین سه منطقه از روش تحلیل عملکرد چشم انداز (LFA) استفاده شد. برای ثبت و محاسبات اولیه از فرم LFA و نیز نرم افزار آماری SPSS جهت انجام آزمون های تجزیه واریانس یک طرفه و آزمون چند دامنه ای دانکن استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد که مقادیر درصدی مربوط به امتیازات شاخص های سطحی خاک برای سه منطقه تفاوت معنی داری (05/0p<) با یکدیگر دارند به طوری که با افزایش شدت چرا این مقادیر کاهش می یابد. همچنین ویژگی های عملکردی اکوسیستم در روش تحلیل عملکرد چشم انداز شامل پایداری، نفوذپذیری و چرخه مواد غذایی با اعمال شدت های مختلف چرایی تغییر کرده به گونه ای که منطقه قرق با پایداری 5/57 درصد، نفوذپذیری 16/60 درصد و چرخه مواد غذایی 75/66 درصد، دارای بهترین شرایط بوده در صورتی که برای منطقه چرای سنگین مقادیر فوق به ترتیب 25/26 درصد، 33/35 درصد و 28 درصد می باشد که از این نظر این منطقه بدترین وضعیت را نشان می دهد. به طور کلی نتایج نشان داد که با افزایش شدت چرا در منطقه مورد مطالعه، مقادیر مربوط به شاخص های عملکردی یاد شده کاهش پیدا می کند.

به منظور بررسی تاثیر مراحل فنولوژی بر عملکرد، کیفیت علوفه و تعیین بهترین زمان برداشت علوفه در سه واریته مختلف گونه Elymushispidus شامل podperae، villosus و hispidus آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در ایستگاه تحقیقات منابع طبیعی شمال خراسان (سیساب) در طی سال های 1384 و 1385 اجرا شد. واریته های فوق در شش مرحله فنولوژی شامل پنجه زنی، ساقه دهی، سنبله دهی، شیری شدن بذر، خمیری شدن بذر و رسیدگی بذر مورد ارزیابی قرار گرفتند. در هر یک از مراحل فنولوژیکی، عملکرد علوفه خشک و صفات کیفی شامل درصد قابلیت هضم ماده خشک (DMD)، درصد پروتئین خام (CP)، کربوهیدرات های محلول در آب (WSC)، دیواره سلولی بدون همی سلولز (ADF) و خاکستر کل(ASH) به روش NIR اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس کرت های خرده شده در زمان بیانگر اختلاف معنی دار بین مراحل مختلف فنولوژی برای کلیه صفات کیفی و کمی بود. با ادامه رشد گیاه تغییرات درصد قابلیت هضم ماده خشک، پروتئین خام و خاکستر در کلیه مراحل فنولوژی روند نزولی داشتند در حالی که برای عملکرد علوفه و ADF روند تغییرات صعودی بود. درصد کربوهیدرات های محلول روند خاصی را نشان نداد. در بین واریته های مورد مطالعه واریته villosus با 3/50 و1/10 درصد به ترتیب برای قابلیت هضم و کربوهیدرات های محلول دارای بیشترین کیفیت علوفه بود. واریته hispidus با تولید 1433 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار اختلاف معنی داری با دو واریته دیگر داشت ولی کیفیت آن به نسبت کمتر بود. نتایج نشان داد که بالاترین میزان عملکرد علوفه قابل هضم و عملکرد پروتئین خام در هر سه واریته ها در مرحله ظهورسنبله بدست آمد .ضرایب همبستگی بین قابلیت هضم با درصد پروتئین و خاکستر مثبت و معنی داری بود. در عین حال رابطه بین ADF با صفات مذکور منفی و گاها معنی دار بود. عملکرد علوفه و درصد قندهای محلول با صفات قابلیت هضم و پروتئین خام در مراحل مختلف رشد همبستگی متفاوت و ناپایداری داشتند.

کور (Cappris spinosa L.) گیاهی موثر در پوشش گیاهی مراتع دشت مغان بوده و نقش قابل ملاحظه ای در بیابان زدایی آن منطقه دارد. در پژوهش حاضر خصوصیات اکولوژیکی این گونه در سه رویشگاه معرف مطالعه گردید. جهت نمونه گیری،در هر یک از مناطق،30 پلات (بدلیل نحوه پراکنش متفاوت گیاه) 10 مترمربعی (بدلیل بزرگی بوته) در مسیر ترانسکت به روش تصادفی–سیستماتیک استقرار یافت. در داخل پلات ها تعداد پایه، سطح پوشش، ارتفاع، طول بلندترین ساقه، بیوماس، طول و عرض برگ و میزان زادآوری اندازه گیری گردید. در هر منطقه 5-3 پایه گیاهی به طور تصادفی انتخاب و طول ریشه اندازه گیری شد. برای تشریح خاک در هر رویشگاه، سه نمونه خاک از عمق تجمع ریشه برداشت و برخی از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آنها اندازه گیری شد. داده ها با استفاده از آنالیز واریانس یکطرفه (ANOVA) در نرم افزار Minitab ver.14 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بین سه رویشگاه از نظر سطح پوشش و بیوماس اختلاف معنی داری در سطح 5 درصد، تراکم و زادآوری در سطح 1 درصد و طول ریشه در سطح 1/0 درصد وجود دارد. اما از نظر ارتفاع بوته، طول بلندترین ساقه و طول و عرض برگ اختلاف معنی داری مشاهده نشد. با استفاده از روش تجزیه مولفه های اصلی (PCA) در نرم افزار Minitab ver.14 مشخص شد، مهمترین عوامل موثر در تراکم، پراکنش و فراوانی؛ بافت خاک، میزان بارندگی و ارتفاع رویشگاه ها می باشد.این گونه خاک های عمیق تا نیمه عمیق با هدایت الکتریکیds/m 3/2 و pH 9/7 را برای رشد و استقرار ترجیح می دهد.

در تعیین منشا رسوب در حوضه ها، به دلیل وجود مشکلات زیاد در کاربرد روش های سنتی، روش انگشت نگاری، ردیابی یا به عبارتی منشایابی به عنوان روشی جایگزین و مناسب مورد توجه محققین قرار گرفته است. در روش یاد شده با استفاده از ترکیبی مناسب از خصوصیات جداکننده منشا رسوب، سهم این مناطق منشا در تولید رسوب تعیین می شود. منشایاب های مورد استفاده در این تحقیق شامل فسفر، سدیم، کلسیم، منیزیوم، سرب، مس، کادمیوم، کبالت، سلنیوم و منگنز بودند. با بهره گیری از روش تحلیل تشخیص، 2 ردیاب (کادمیوم، کبالت) از ردیاب های مورد استفاده به عنوان ترکیب مناسب انتخاب شدند، در آخر با استفاده از ترکیب یاد شده و مدل های چند متغیره ترکیبی سهم6 واحد سنگ شناسی Mlgs، Qcf، Murmg، Trn، Omql، Klsol در تولید رسوب، به ترتیب برابر با 97/43، 62/19، 94/15، 24/11، 31/3 و 32/2 درصد بدست آمد.

افزایش روند شهرنشینی یکی از مهمترین عوامل تخریب منابع طبیعی در منطقه سمیرم واقع در بخش زاگرس جنوبی است. مهمترین هدف این مطالعه بررسی تاثیر توسعه شهرنشینی پیرامون تغییرات پوشش زمین / کاربری اراضی محدوده منطقه سمیرم طی37 سال با استفاده از تصاویر لندست MSS (1976) و TM (2013 ) و بررسی تغییرات جمعیتی می باشد. ابتدا پردازش های لازم (تصحیحات هندسی، اتمسفری، توپوگرافی) بر روی تصاویر اعمال شد و سپس با استفاده از بازدید زمینی و نرم افزار GoogleEarth نمونه های تعلیمی انتخاب شدند، نقشه های کاربری/پوشش اراضی نواحی و تغییرات آن با استفاده از روش طبقه بندی حداکثر احتمال و مقایسه پس از طبقه بندی استخراج و صحت کلی و ضریب کاپای آنها محاسبه گردید. بر اساس نتایج، صحت نقشه های کاربری و پوشش اراضی تولید شده در بازه زمانی مطالعاتی به ترتیب سال های 1976 و 2013 حدود ( صحت کلی) 80 و 92% می باشد. افزایش جمعیت منطقه از 41973 به 65047 منجر به افزایش 90 و 26 درصدی سطح اراضی شهری و کشاورزی و کاهش 4 درصدی وسعت اراضی مرتعی شده است. افزایش 5/2 برابری در طبقه خاک بدون پوشش یکی دیگر از مهمترین تغییرات در منطقه می باشد. عواملی نظیر خشکسالی، تمرکز امکانات رفاهی در شهر ها نسبت به روستاها و عشایر موجب افزایش مهاجرت به شهر سمیرم و بروز اثرات منفی در منطقه شده است. بنابراین بایستی در برنامه های توسعه این منطقه یک رویکرد همه جانبه نگر در نظر گرفته شود.

شیوه های نادرست و نامناسب بهره برداری از مراتع به ویژه در چنددهه اخیر موجب بروز لطمات شدیدی به عرصه های منابع طبیعی شده است. به همین منظور به مطالعه اثرات سیستم ها و شدتهای مختلف چرایی بر خصوصیات پوشش گیاهی و خاک پرداخته شد. ابتدا با استفاده از روش نمونه برداری سیستماتیک تصادفی پارامترهای درصد پوشش تاجی، تراکم، ارتفاع گونه ها اندازه گیری گردید. برای بررسی تغییرات پارامترهای خاک در هر منطقه 15 پروفیل خاک از عمق 0 تا 20 سانتی متری به روش سیستماتیک تصادفی برداشت گردید. داده ها پس از جمع آوری در قالب طرح کاملا تصادفی مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. طبق نتایج با گذر از منطقه قرق به سمت مرتع شیرعلی بگلو (چرای مداوم و شدید در طول سال) از درصد پوشش تاجی و تولید گونه های دائمی و به خصوص گونه های شاخص و خوشخوراک کاسته و بر درصد خاک لخت و سنگ و سنگریزه افزوده شده است. مقدار پوشش تاجی گونه های دائمی در سایت های قرق، مرتع نعمتی (چرای تناوبی در طول 6 ماه فصل چرا)، مرتع چگنه (چرای مداوم در طول 6 ماه فصل چرا) و مرتع شیرعلی بگلو (چرای مداوم در طول سال) به ترتیب 25/23، 25/14، 66/6 ، 6 درصد می باشد. البته در مرتع شیرعلی بگلو اکثر این پوشش را گونه های با کلاس خوشخوراکی III، خاردار و غیر قابل تعلیف تشکیل داده اند. همچنین چرای مداوم و شدید در طول سال باعث حذف گونه های شاخص منطقه و تغییر ترکیب گونه ای شده است. طبق یافته های این پژوهش چرای مداوم و شدید دام باعث افزایش میزان پتاسیم و فسفر خاک شده است. ولی میزان اسیدیته در هیچکدام از مناطق مطالعاتی تفاوت معنی داری نداشته است. میزان نیتروژن و مواد آلی نیز اگر چه در مرتع نعمتی با سیستم چرای تناوبی و با شدت چرای متوسط بیشتر از منطقه شیرعلی بگلو و قرق بوده است ولی مقدار آن معنی دار نشده است. همچنین عدم چرا در قرق باعث افزایش نفوذپذیری خاک گردیده است. اگر چه قرق و چرای تناوبی و با شدت چرای متوسط توانسته پوشش گیاهی را تا حد مطلوبی افزایش دهد ولی نتوانسته تاثیر معنی داری بر خصوصیات شیمیایی خاک داشته باشد. بطور کلی با توجه به اینکه مناطق خشک اکوسیستم های حساس و شکننده هستند باید مدیریت این مناطق شامل ملاحظات اقتصادی و بیولوژیکی باشد.

میزان تولید بذر گونه های گیاهی و پراکنش آنها بر ساختار و پویایی پوشش گیاهی مراتع تاثیر گذار است. برای تفسیر بسیاری از تغیرات ایجاد شده در پوشش گیاهی نیاز به شناسایی ترکیب گیاهی در سایر منابع گونه ای نظیر بارش بذر و بانک بذر می باشد. هدف از این تحقیق برآورد پتانسیلی از میزان تولید بذر گیاهان مرتعی و پراکنش آنها در علفزار منطقه سرخ آباد سوادکوه در استان مازندران است. بذرها در طول فصل رویش از منطقه جمع آوری و سپس شناسایی و شمارش شدند. برای این بذرها برخی خصوصیات نظیر شکل بذر، وزن هزار دانه، درصد جوانه زنی و رنگ بذر در آزمایشگاه تعیین شدند. جهت نمونه گیری از پراکنش بذر از گلدان های پلاستیکی به عنوان تله بذر استفاده شد. در سه مرحله در طول فصل رویش محتویات این گلدان ها خالی و در آزمایشگاه بذرها شناسایی و شمارش شدند. نتایج نشان داد 18 گونه در تولید بذر و 17 گونه در پراکنش بذر اهمیت داشتند. تولید بذر شامل 296 بذر در متر مربع بوده که حدود 25 درصد آن برای گندمیان بوده است. پتانسیل پراکنش بذر در منطقه 275 بذر در متر مربع بود. بیشتر گونه ها بذرهای سبک، کوچک، شکل کشیده و به رنگ روشن را تولید نمودند. تقریبا 45 درصد از تولید بذر منطقه را گونه های Stachys byzanthina، Marrubium vulgare، Descurainia sophia و Medicago lupulina و تقریبا 46 درصد از پراکنش بذر منطقه را Stachys byzanthina، Plantago lanceolata ، Descurainia sophia و Medicago lupulina تشکیل دادند. تعداد اندکی از گونه های گیاهی موجود در پوشش گیاهی تولید بذر داشته و همچنین در پراکنش بذر یافت شدند.

این تحقیق با تکیه بر تنوع ژنتیکی موجود در جمعیتی از سیاه تاغ به دنبال یافتن تفاوت های احتمالی بین پایه های مختلف از یک جمعیت از این گونه در مقابله با سطوح متفاوتی از تنش خشکی بود. به این منظور چهار سطح تنش رطوبتی شامل: رطوبت در حد ظرفیت زراعی به عنوان شاهد، تنش های متفاوت خشکی به میزان 20، 50 و 80 درصد از آب قابل استفاده برای گیاه، بر روی نتاج متعددی از چهار ژنوتیپ سیاه تاغ با استفاده از مدل آماری فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی مورد بررسی قرار گرفت. تعداد و طول شاخه ها، قطر تنه؛ قطر تاج به صورت فشرده؛ میزان کلروفیل و پتانسیل اسمزی برگ به عنوان صفات و مبنای مقایسه در طول و انتهای فصل رویش اندازه گیری شدند. نتایج بررسی دو عامل ژنوتیپ و تنش رطوبتی در این پژوهش نشان داد که از نظر تمامی صفات مورد مطالعه، ژنوتیپ ها با هم اختلاف معنی داری داشتند که حاکی از تنوع ژنتیکی کافی در درون جمعیت گیاهی مورد نظر بود؛ در حالی که اثر تنش خشکی بر صفات مورد مطالعه در این پژوهش معنی دار نبود. به نظر می رسد که در گیاهانی چون تاغ که سریع الرشد نیستند، با وجود تنوع درون جمعیتی، نمی توان اثرات تنش های خشکی بر ویژگی های مورفولوژیک را در یک دوره کوتاه مدت مشاهده نمود. از نظر میزان کلروفیل برگ ها ژنوتیپ ها تفاوت معنی داری داشتند. همبستگی ویژگی های مرفولوژیک با یکدیگر قابل توجه بود. همبستگی منفی و معنی دار میزان کلروفیل برگ با تعداد شاخه و قطر تنه نیز حاکی از این بود که در گیاهان بیابانی نظیر تاغ میزان کمتر کلروفیل موجب کمرنگ تر شدن سطح اندام های رویشی شده و به این سبب میزان جذب گرما کاهش یافته و در نتیجه مقادیر کمتری از آب موجود در گیاه از دست می رود.

توزیع مناسب منابع آب شرب دام موجب چرای یکنواخت و استفاده بهینه از مرتع می گردد. آگاهی از وضعیت موجود این منابع در مرتع تحت مدیریت، پیش نیاز دستیابی به این مهم تلقی می گردد . به همین منظور، بررسی منابع آبی شرب دام در مراتع استپی حوزه ندوشن استان یزد با وسعتی معادل 114836 هکتار در سال 1392 مورد توجه قرار گرفته است. طی بازدید های صحرایی موقعیت منابع آبی موجود با دستگاه GPS تعیین گردید و با استفاده از این داده ها نقشه های پایه چاه- چشمه ها و آب انبار های احداثی موجود در محیط ArcGIS 9.3 تهیه شد. سپس با دستورBuffer Analysis در محیط ArcGIS 9.3 نقشه های قلمروی چرایی دام در محدوده چاه-چشمه ها و آب انبار های احداثی موجود تولید گردید. با انطباق این دو نقشه سطوحی از حوزه مورد مطالعه که بواسطه محدویت منابع آبی در حال حاضر غیرقابل چرا می باشند، مشخص شد. بر اساس نتایج بدست آمده سطح زیر پوشش منابع آبی چاه-چشمه ها و آب انبارهای احداثی موجود به ترتیب برابر 75692 و 65259 هکتار می باشند. حدود 16703هکتار از عرصه تحت مطالعه دور از منابع آبی واقع شده که در حال حاضر مورد چرای دام واقع نمی شوند. این سطوح خالی با احداث 13 منبع آبی قابل چرا می گردند. در حوزه مورد مطالعه 33 آب انباردر گذشته بنا شده است و 13 آب انبار دیگر برای پوشش کل سطح مرتع برای چرای دام لازم می باشد. در حالی که با مکانیابی صحیح امکان پوشش کل عرصه با احداث 20 منبع آبی میسر بود. بنابراین جهت گسترش منابع آبی شرب دام در مراتع توجه به این امر ضروری است.

الگوی نامناسب استفاده از سرزمین و تغییرات شدید در کاربری زمین، منجر به پیدایش بحران های زیست محیطی می گردد. در این تحقیق، استعداد مراتع هندوان خوی با مساحت 6786 هکتار برای چرای دام با استفاده از روش تجزیه و تحلیل سیستمی در محیط نرم افزار ArcGIS9.3 تهیه گردید. ابتدا از تلفیق نقشه واحدهای زیست محیطی با اطلاعات نقشه های زمین شناسی، خاکشناسی، ژئومرفولوژی، همباران، همدما و منابع آب، خصوصیات هر یک از واحدهای همگن، استخراج گردید. نهایتا با توجه به خصوصیات اکولوژیکی و محیطی هر واحد همگن و در نظر گرفتن ضوابط و معیارهای ارزیابی تعیین استعداد و کاربری مرتع برای چرای دام در مناطق نیمه خشک، نسبت به ارزیابی استعداد اراضی و ارائه برنامه مکانی برای مدیریت مراتع منطقه اقدام گردید. بر اساس نتایج حاصله؛ 25 واحد زیست محیطی در مقیاس مطالعات اجرائی (1:25000) در منطقه تشخیص داده شد که بخش های وسیعی از آن از نظر چرای دام استعداد کمی دارند. در این خصوص؛ 21/8 درصد از سرزمین، به لحاظ ساختار زمین شناسی و بالاخص بواسطه تندی شیب، اکوسیستم حفاظتی قلمداد و برای چرای حیات وحش پیشنهاد می شود. ضمن اینکه 47/9 درصد از اراضی مرتعی از نظر چرای دام، مستعد؛ 15/46 درصد نسبتا مستعد و 16/36 درصد استعداد کمی دارد. نتایج حاصل از این مطالعه به منظور مکانیابی برنامه های اصلاح مرتع و طبقه بندی مراتع از لحاظ روش مرتعداری، کاربرد دارد. بر این اساس؛ در 47/9 درصد (8/651 هکتار) از مراتع منطقه که از نظر خصوصیات فیزیکی مرتع، پوشش گیاهی، حفاظت خاک و فرسایش خاک، تناسب و استعداد خوبی برای چرای دام دارند، روش مرتعداری تعادلی و در 15/46 درصد (7/3177 هکتار) که استعداد کمتری دارند، روش مرتعداری طبیعی به منظور ارتقاء وضعیت مرتع توصیه می گردد. عملیات اصلاح، احیاء و توسعه مرتع یا مرتعداری مصنوعی، برای 37/44 درصد (3055 هکتار) اراضی که دارای وضعیت ضعیف و استعداد بسیار کمی برای چرای دام می باشند، پیشنهاد می گردد که به منظور اثر بخش بودن کاربرد روش های مدیریتی ذکر شده، لازم است با در نظر گرفتن معیارها و شاخص های موثر، شایستگی هر یک از طبقات مذکور برای چرای دام های اهلی و حیات وحش، مشخص گردد.

پژوهش حاضر با هدف ارائه یک مدل جدید با در نظر گرفتن شاخص های مختلف از جنبه ها یا معیارهای تخریب سرزمین و بیابان زایی، یعنی عوامل طبیعی، انسانی و روند تخریب جهت یافتن منطقه با ریسک بالاتر تخریب و اندازه گیری احتمال وقوع شرایط تخریب بدتر در این مناطق تهیه گردید. به این منظور دو منطقه در شمال و جنوب استان فارس (شهرستان سپیدان و لامرد) بعنوان مناطق مورد مطالعه جهت ارزیابی خطر تخریب سرزمین انتخاب گردید. این دو منطقه بدلیل وجود تفاوت در شرایط اقلیمی انتخاب شده اند. نقشه نهایی خطر تخریب سرزمین با تلفیق سه نوع لایه طبیعی، انسانی و روند تخریب در مقایسه با وضعیت کنونی تخریب در محیط نرم افزار GIS تهیه گردید. همچنین مناطق در معرض خطر به زیرگروه هایی با احتمال خطر مختلف به منظور نشان دادن یک تصویر آماری دقیق تر از خطر تخریب در آینده طبقه بندی شده است. در این تحقیق درصد احتمال خطر با در نظرگیری عوامل پتانسیل و روند تخریب سرزمین با تاکید برعامل روند، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که طبقه غالب خطر در منطقه سپیدان خطر متوسط می باشد و در منطقه لامرد تنها طبقه غالب عوامل طبیعی خطر متوسط می باشد و در بقیه موارد طبقه غالب خطر کلاس خطر کم یا بدون خطر می باشد. همچنین مقایسه وضعیت خطر تخریب عوامل مورد مطالعه در دو منطقه براساس میانگین وزنی نشان می دهد که وضعیت خطر تخریب عوامل انسانی، روند و وضعیت فعلی تخریب و در نهایت ریسک تخریب سرزمین در شهرستان سپیدان حادتر از شهرستان لامرد است. به طور کلی براساس نتایج بدست آمده وضعیت خطر تخریب در منطقه سپیدان که دارای شرایط اقلیمی نیمه مرطوب تا مرطوب می باشد حادتر از شهرستان لامرد با آب و هوای خشک می باشد.

قرق مراتع در واقع یکی از روش های مدیریتی واحیای پوشش گیاهی در مرتع داری و آبخیزداری است. در این تحقیق از روش تجزیه و تحلیل عملکرد چشم انداز طبیعی (LFA) که توسطTongway و Hindly (2004) ارائه گردید، برای پی بردن به وضعیت شاخص های عملکردی خاک در منطقه ی قرق شده در مقایسه با مناطق قرق نشده استفاده گردید. سپس با استفاده از پلات های تصادفی بعنوان یک روش کنترلی، درصد پوشش گیاهی خالص، سنگ و سنگریزه و لاشبرگ اندازه گیری شد. بررسی نشان می دهد که منطقه قرق شده سارال (یک ایستگاه تحقیقاتی به مساحت 125 هکتار که در سال 1356 تاسیس شد) از لحاظ شاخص های عملکردی وضعیت بهتری نسبت به مناطق خارج قرق دارد، از جمله مهمترین فرایندی که باعث ایجاد این وضعیت شده است می توان به عدم چرای دام برای مدت زمان طولانی اشاره نمود. دامنه ی شمالی قرق پایدارترین (26/60) ودامنه ی جنوبی خارج قرق ناپایدارترین (8/52) چشم اندازها در منطقه بوده اند. نفوذپذیرترین منطقه ی دامنه ی جنوبی داخل قرق (7/58) است و از نظر چرخه ی عناصر غذایی دامنه ی شمالی قرق (63/45) بیشترین مقدار را به خود اختصاص داده است. دامنه ی غربی خارج قرق معرف بیشترین طول بین قطعه ای در کل چشم انداز و دامنه ی شمالی قرق معرف بیشترین مساحت و تعداد قطعات اکولوژیکی بوده است، درنظرگرفتن این مساحت و تعداد قطعات به مدیر مرتع کمک می نماید تا اثر عوامل بیرونی و درونی بر مرتع را آسان تر تشخیص دهد. به طور کلی قرق بلندمدت در منطقه سارال به عنوان یکی از روش های مناسب برای کاهش رواناب، فرسایش خاک و تولید رسوب عمل کرده است.