The Iranian Journal of Botany
Volume:18 Issue: 1, Winter and Spring 2015

در مطالعه حاضر فیلوژنی بیست و دو گونه از گون های کرک دوشاخه ای متعلق به بخشه دیسیتی فلوری و چند بخشه وابسته و نزدیک به آن، با استفاده از داده های ریخت شناختی و مولکولی مورد ارزیابی قرار گرفت. براساس نتایج بدست آمده، بخشه Dissitiflori در تمام آنالیزهای انجام شده، به تنهایی گروهی منوفیلتیک را تشکیل نمی دهد. البته اعضای این بخشه بهمراه گونه های مربوط به دیگر بخشه های نزدیک به آن را می توان یک گروه تک تبار در نظر گرفت. بنظر می رسد برای تعیین دقیق وضعیت فیلوژنتیکی بخشه Dissitiflori بایستی مطالعات بیشتر با استفاده از قطعات دیگری از ژنوم و همچنین وارد کردن گونهA. virgatus. (بعنوان لکتوتیپ بخشه Dissitiflori) در آنالیزها، انجام پذیرد. براساس نتایج حاصل از داده های دی ان ای ریبوزومی، گونه A. juladakensis یک گروه خواهری را نسبت به بقیه گونه های مطالعه شده تشکیل داد. بنظر می رسد جایگاه این گونه بایستی در بخشه دیگری از جنس ارزیابی شود. همچنین نتایج مطالعه مولکولی (براساس دی ان ای ریبوزومی) و ریخت شناختی نشان دادند، گونه A. pravitzii که به بخشه Ornithopodium منتقل شده بود به Dissitiflori تعلق دارد.

جنس توسکا با تعداد حدود 20 گونه، یکی از منابع مهم تولید چوب در نیمکره شمالی است. در جنگل های هیرکانی علاوه بر اهمیت اقتصادی فراوان آن، نقش اکولوژیکی منحصر به فردی در بازسازی طبیعی جنگل های تخریب یافته دارد. همانند بسیاری از گونه های درختی و درختچه ای، مشکلات تاکسونومیکی نسبتا زیادی پیرامون شناسایی گونه های این جنس وجود دارد. در این رابطه برای برطرف سازی مسایل موجود، در طی این تحقیق، تعداد بسیار زیادی از نمونه های زنده در کنار بررسی نمونه های هرباریومی از رویشگاه های مختلف تهیه و مطالعه شد. نتایج مطالعات نشان داد، علاوه بر حضور 2 گونه توسکا در جنگل های شمال شامل: Alnus glutinosa Gaerth subsp. barbata (C. A. Mey) Yaltrik و Alnus subcordata (C. A. Mey.) Yaltrik به همراه 2 واریته معروف آن، تعداد 2 گونه جدید به نام A. djavanshirii Zare و Zare, Amini & Assadi A. dolichocarpa و یک گونه رکورد به نام A. orientalis Decne. به همراه 2 زیر گونه دیگر از توسکا قشلاقی شامل A. glutinosa Gaertn. subsp. glutinosa و A. glutinosa Gaertn. subsp. antitaurica Yaltrik به جنس توسکا در ایران اضافه شده است.

در این پژوهش، بخش (Vesicaria Crantz) Fragifera Koch از جنس Trifolium L. در ایران مورد بازنگری تاکسونومی قرار گرفته است. مطالعه 156 نمونه جمعیتی جمع آوری شده جهت این پژوهش و 160 نمونه هرباریومی دیگر منجر به کشف یک واریته جدید، T. tumens Steven ex M. Bieb. var. caespitosum Haerinasab و دو گزارش جدید برای فلور ایران، T. tomentosum var. chthonocephalum Bornm. و T. clusii Godr. & Gren. var. gossypinum Zoh. گردید. همچنین شش مترادف سازی به شرح ذیل ایجاد شد: T. fragiferum L. var. pulchellum Lange به عنوان مترادف T. fragiferum، T. tumens var. talyschense (Khalilov) Zoh. مترادف با T. tumens var. tumens،T. physodes Stev. ex M. B. var. psilocalyx Boiss. مترادف با T. physodes، T. resupinatum L. var. microcephalum Zoh. مترادف با T. resupinatum var. resupinatum، T. bullatum Boiss. & Hausskn. ex Boiss. var. macrosphaerum Zoh. مترادف با T. bullatum و T. tomentosum L. var. curvisepalum (Täckh.) Thieb. مترادف با T. tomentosum var. tomentosum قرار داده شدند. علاوه بر این، برخی اصلاحات نام گذاری در مورد این بخش و تاکسون های موجود در آن اعمال گردید. یک کلید شناسایی برای همه تاکسون های متعلق به این بخش در ایران تهیه و در اینجا ارائه می گردد.

در این بررسی، 30 نمونه (6 جمعیت) از گونه های بال بلند بخشه Onobrychis از جنسMill. Onobrychis شامل گونه های O. verae Širj., O. gontscharovii Vassilcz., O. ptychophylla Širj. & Rech. f., O. sosnovskyi Grossh. و O. araxina Schischkin، از زیستگاه های طبیعی خود در ایران جمع آوری شدند. این نمونه ها با استفاده از 45 ویژگی کمی و 15 ویژگی کیفی مورفولوژیکی مورد ارزیابی قرار گرفتند. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی گونه های مورد نظر، از داده های مربوط به توالی نوکلئوتیدی ناحیه ITS ژن nrRNAاستفاده شد. در هر محل جمع آوری، اطلاعاتی شامل طول و عرض جغرافیایی، ارتفاع، جهت و میزان شیب، بستر، حداقل و حداکثر درجه حرارت سالانه، تعداد روز های بارانی، بارش سالانه و همچنین ویژگی های مربوط به خاک از جمله بافت، رسانایی الکتریکی، کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر و پتاسیم در دسترس، ارزش مواد خنثی شونده،pH و درصد اشباع ثبت شد. بررسی و مقایسه نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل خوشه ایداده های مورفولوژیکی، منجر به تشخیص دو گروه اصلی گردید. این گروه بندی مبین جدایی گونه های شمال غربی از شمال شرقی کشور ایران است. علاوه بر این، نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده های مربوط به توالی نوکلئوتیدی ITS نیز نتایج به دست آمده از آنالیز داده های مورفولوژیکی را تایید می کند. همچنین نتایج حاصل از آنالیز داده های اکولوژیکی به روش CCA، تعداد روزهای بارانی، بارش سالانه، درصد شن و درصد سیلت خاک را به عنوان مهمترین عوامل موثر در جدایی این دو گروه معرفی کرد. همچنین چگونگی اثر عوامل زیست محیطی را برای هر یک از گونه ها نشان داد. در این بررسیSchischkin O. araxinaبرای اولین بار از ایران گزارش می شود. کلید شناسایی گونه های بال بلند بخشOnobrychis در ایران نیز ارائه شده است.

این مقاله شامل گزارش دو گونه جدید از جنس Bromus L. برای فلور ایران است. گونه Bromus diandrus-rigidus مجموعه ای پیچیده از گونه های تتراپلوئید تا اکتاپلوئید می باشد که پژوهشگران آنها را به طریق مختلف طبقه بندی می کنند. گونه ی B. rigidus با یک نمونه از منطقه جنگلی پارک ملی گلستان گزارش می شود و ضمن آن که با تاکسون های خویشاوند خود مقایسه خواهد شد تصویری از آن ارائه می گردد. همچنین گونه ی B. sewerzowii براساس نمونه ای از خراسان شمالی (سرخس) گزارش می شود. کلید شناسایی برای این دو گونه و گونه های نزدیک ارائه می گردد.

Ornithogalum khuzestanicum به عنوان گونه جدید از خوزستان شرح داده می شود. این گونه مشابه گونه های O. brachystachys C. Koch و O. arcuatum Stev. بوده و از نظر طول ساقه، حاشیه برگ، طول گل آذین، طول برگه، طول دمگل و تزیینات سطح بذر و دانه گرده با آنها اختلاف دارد.

گونه Onobrychis marandensis یک گونه جدید انحصاری برای ایران است که در اینجا معرفی و شرح داده می شود. گونه جدید به جنس Onobrychis، زیر جنس Sisyrosema و بخش Heliobrychis تعلق داشته و در شمال غرب ایران در استان آذربایجان رویش دارد. این گونه بدون شک با گونه O. gaubae Bornm. خویشاوندی دارد اما در برخی صفات با یکدیگر تفاوت دارند که عبارتند از: برگچه انتهایی تخم مرغی کشیده (نه بیضوی – تخم مرغی)، به طول 43 تا 70 (نه 35 تا 45) میلی متر و عرض 19 تا 31 (نه 25 تا 30) میلی متر، بال ها مژکدار (نه بدون مژک)، گیاه با پوشش کرکی ابریشمی (نه با کرکهای کوتاه نمدی- کرک آلود)، گوشوارکها به طول 6 تا 11 (نه 3 تا 6) میلیمتر و جام گل به طول 18 (نه 13 تا 14) میلیمتر.

گونه Acanthophyllum ejtehadii از بخش Oligosperma به عنوان آرایه جدیدی برای علم گیاهشناسی از خراسان در شمال شرق ایران معرفی می شود که خویشاوند نزدیک A. diezianum است. گونه دیگری از این بخش با نام A. maimanense که تاکنون فقط از شمال غرب افغانستان معرفی شده، برای اولین بار برای فلور ایران گزارش می شود. این گونه ها با نزدیک ترین گونه های خویشاوند خود در بخش Sect. Oligosperma مقایسه شده و تصاویر و اطلاعات پراکندگی جغرافیایی آنها ارائه می شود.

Aeluropu lacinatus برای اولین بار از شمال شرق ایران (استان خراسان) گزارش می گردد. بنابراین با توجه به تغییراتی که در این جنس داده شده اکنون تعداد گونه های جنس Aeluropus در ایران به 6 گونه می رسد. گونه جدید توسط صفات زیر از دو گونه نزدیک خود یعنی Aeluropus littoralis و Aeluropus pungens جدا می گردد. در این گونه گل آذین سنبله فشرده و گلپوش (بویژه تحتانی) در قاعده با موهای سفت و سفید و رگ پشتی برجسته تر، پوشینک در حاشیه دارای زوائد ریشک مانندی است که به سمت نوک کوتاهتر می شوند.

گونهBornm. Astragalus leucargyreus نخستین بار از محل تیپ، استان همدان، پس از گذشت 110 سال مجددا جمع آوری شده است. ویژگی های مورفولوژیکی، زیستگاه و توزیع جغرافیایی آن ارائه می گردد. مطالعات قبلی نشان داد که A. leucargyreus باید از بخش Sect. Hymenostegis Bunge خارج شود و به بخشSect. Adiaspastus Bunge منتقل گردد، سپس به عنوان مترادف Boiss. erythrolepis A. درنظر گرفته شد. این مطالعه نشان داد کهA. leucargyreus با ویژگی مورفولوژیکی اش در حال حاضر به عنوان یک گونه معتبر از بخش Sect. Adiaspastus به بخش قبلی خودSect. Hymenostegis منتقل و از حالت مترادف خارج شود.

سه گونه Astragalus zurmatensis Podlech & Zarre، A. similissimus Podlech & Zarre و A. urgunensis Podlech از بخش Ammodendron وA. kopetdaghi Boriss. var. kopetdaghi از بخش Caprini برای نخستین بار برای فلور ایران گزارش و با نزدیکترین خویشاوندان خود مقایسه می شوند. اندام های رویشی واریته اخیر بدون کرک است. همچنین نمونه تیپ دو گونه A. semiglabricarpus و A. hekmat-safaviae بررسی و با یکدیگر مقایسه شدند و به دلیل عدم تفاوت بین آنها، A. semiglabricarpus به عنوان مترادف منظور شد. رویشگاه جدیدی نیز از شهرستان طبس در استان یزد برای گونهA. ahmed-adlii گزارش می شود. نقشه پراکندگی جغرافیایی آنها به همراه تصاویر مربوطه ارائه شده است.

با مشاهده و شناسایی نمونه های هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی، گونه C. eriopodum Bunge شناسایی و در اینجا به عنوان گزارش جدید از استان خراسان جنوبی منطقه زیرکوه قاین برای ایران معرفی می گردد. این گونه از نظر صفات تاکزونومی با همه گونه های Calligonum در ایران تفاوت دارد.

عدد کروموزومی هشت گونه از جنس Cousinia متعلق به دو بخشه Cynaroideae Bunge و Stenocephalae Bunge برای اولین بار گزارش می گردد. شمارش کروموزومی جدید انجام شده برای گونه C. recurvata از بخشه Stenocephalae، گزارش کروموزومی قبلی را اصلاح نموده و نشان می دهد که عدد کروموزومی منحصر به فرد در این بخش x = 13 می باشد. اعداد کروموزومی گزارش شده در این مقاله در خصوص بخش Cynaroideae در واقع تاییدی بر وجود تنها یک عدد کروموزومی،x = 12، در این بخش است.

عداد کروموزومی برای شش تاکسون از Eremopyrum (Ledeb.) Jaub. & Spach (Poaceae) ایران به شرح زیر گزارش می شوند: E. bonaepartis var. bonaepartis Spreng. Nevski (2n=14 & 28), E. bonaepartis var. sublanuginosum (Drobow) Á. Löve (2n=28), E. confusum var. confusum Melderis (2n=28), E. confusum var. glabrum Melderis (2n=14), E. distans K. Koch (Nevski) (2n =14) and E. orientale Jaub. & Spach (2n=28). این اولین گزارش از اعداد کروموزومی این گیاهان در ایران می باشد.

گونهAstragalus remotiflorus با سه زیر گونه معرفی شده که همگی انحصاری ایران می باشند. زیرگونه remotiflorus subsp. nigrohirsutus Astragalus انحصاری استان فارس است و در ارتفاعات خرمن کوه فسا یافت می گردد. در این تحقیق این زیرگونه با زیرگونه Astragalus remotiflorus subsp. remotifluors مورد مطالعه سیتولوژیکی و مورفولوژیک قرار گرفت. همچنین خصوصیات مورفولوژیکی آن با زیرگونه Astragalus remotiflors subsp. melanogramma نیز بررسی گردید. نتایج نشان می دهد که این زیر گونه، هگزاپلویید (2n=6x=48) بوده و فرمول کاریوتیپی آن 15m+9sm می باشد و از این نظر بر اساس تقارن کاریوتیپی استبینز در کلاس 2A قرار می گیرد. زیرگونه یAstragalus remotiflorus subsp. remotiflorus دیپلویید (2n=2x=16) و فرمول کاریوتیپی آن 3m+5sm بوده و از نظر تقارن کاریوتیپی در کلاس 2B قرار می گیرد. از نظر خصوصیات مورفولوژیکی، این زیرگونه با داشتن مقدار کمی از مخلوط کرک های سیاه به طول 1 تا 5/2 میلی متر روی دم گل آذین و کاسه گل با دو زیرگونه دیگر متفاوت است. و اختلاف اساسی آن با زیرگونه subsp. melanogramma در داشتن دم گل آذین بلندتر با گلهای پراکنده و تنک می باشد. با توجه به وجود تفاوت های اساسی در خصوصیات مورفولوژیکی و کروموزومی این زیرگونه با دو زیرگونه دیگر، remotiflorus subsp. nigrohirsutus Astragalus به سطح گونه ارتقا، می یابد.

موقعیت تاکسونومیک گونه Onobrychis crista-galli در ایران مورد بازنگری قرار گرفت. ویژگی های ریخت شناسی، شمارش کروموزومی و سطح پلوئیدی 30 جمعیت از این گونه که از مناطق مختلف کشور جمع آوری شده است مطالعه گردید. نتایج نشان داد جمعیت های موجود در ایران با داشتن 16 یا 32 کروموزوم دیپلوئید یا تتراپلوئید می باشند. جمعیت های دیپلوئید نیام سه دانه ای و خارهای منشعب در اولین ردیف بعد از کاکل دارند در حالیکه، جمعیت های تتراپلوئید دارای نیام های دو دانه ای با خارهای ساده در اولین ردیف بعد از کاکل هستند. بر این اساس Onobrychis crista-galli (L.) Lam. در ایران دارای دو واریته var. crista-galli و var. trilophocarpa (Sirj.) Townsend می باشد که var. trilophocarpa برای اولین بار از ایران گزارش می گردد.

آویشن (Thymus) یکی از گیاهان مهم دارویی است که تنوع زیادی را در درون و بین گونه ها نشان می دهد.این تنوع در مورفولوژی، ترکیبات روغن های ضروری و تعداد کروموزومی دیده می شود. در این تحقیق دو گونه از جنس Thymus (Th. trautvetteri Klokov & Desj-Shost و Th. fedtschenkoi Ronniger (که از منطقه جنوب کشور آذربایجان جمع آوری شده بودند از لحاظ تعداد کروموزومی و سطح پلوئیدی مورد مطالعه قرار گرفتند. گونه های مورد مطالعه به بخش Serpyllum و زیربخش Kotschyani تعلق دارند. برخی از گونه های این بخش از لحاظ تاکسونومی مشکل بوده و تنوع کروموزومی زیادی را نشان می دهند. در این تحقیق تعداد کروموزوم های سوماتیک برای گونه ها حداقل در 5 سلول متافازی تعیین گردید. در هر دو گونه پایه کروموزومی 15=x بوده و دو سطح پلوئیدی را نشان می دهند گونه Th. trautvetteri با 60=x4=n2 و گونه Th. fedtschenkoi با 30=x2=n2 به ترتیب تتراپلوئید و دیپلوئید بودند. گزارش تعداد کروموزومی برای این دو گونه برای اولین بار می باشد.

مورفولوژی دانه گرده جنس Rheum L. (Polygonaceae) در ایران با استفاده از میکروسکوپ نوری (LM) و میکروسکوپ الکترونی نگاره (SEM) مطالعه شد. دانه های گرده در نمای قطبی معمولا دارای تقارن محوری، در دو قطب مشابه، وسه شیاری اند در حالی که در نمای استوایی دایره ای شکل اند. تزیینات سطح اگزین متغیر است و به شکل های با منافذ پراکنده تا منفذ دار، میخچه های پراکنده (Rh. turkestanicum)، منافذ کشیده، میخچه دار (Rh. ribes) و یا منافذ نوک سوزنی- با تراکم بالایی از میخچه ها (Rh. persicum) دیده می شوند. بر اساس صفات کمی و کیفی مطالعه شده کلید شناسایی گونه های ایران ارایه می شود.

در این پژوهش دانه های گرده شش گونه از جنس Salix با استفاده از میکروسکوپ نوری و الکترونی اسکنینگ بررسی شدند. نتایج بررسی ها نشان داد که دانه های گرده سه شیاری بوده و شکل کلی آنها از کروی تا تقریبا مستطیلی و کشیده تغییر می کند. بیشتر دانه های گرده سه لوبه با لوب های محدب و اندازه دانه های گرده بسیار متنوع و با اگزین مشبک بود. ویژگی های موری مانند شکل و اندازه منفذ در گونه های مختلف متفاوت و منفذ دارای اقطار برابر یا نا برابر بود و الگوی آن از دایره ای، بیضوی تا چند ضلعی دیده می شد. بر اساس مطالعات قبلی دانه های گرده در این مطالعه در تیپ های مختلف زیر قرار گرفتند: Salix alba در تیپ 6، S. issatissensis در تیپ 1، S. acmophylla, S. zygostemon، S. cinerea در تیپ 2، S. elbursensis در تیپ 5 و S. excels در تیپ 3 و 6. نتایج این پژوهش نشان داد که شکل و اندازه دانه گرده در گونه های مختلف مشابه بوده اما ساختار اگزین متفاوت است و می تواند در تشخیص گونه ها استفاده شود. همچنین با توجه به الگوی اگزین در گونه دورگه S. zygostemon می توان S. cinerea را والد نر و گونه S. elbursensis را والد ماده آن تشخیص داد.

با مطالعه روی فلور خزه های استان اردبیل، به یک گونه جدید به نام Funaria microstoma Bruch ex Schmip. برخورد گردید که نخستین بار برای فلور خزه ای ایران گزارش می شود. این گونه متعلق به تیره Funariaceae تحت راسته Funariales می باشد. تیره مذکور دارای 13 جنس و حدود 300 گونه می باشد که در نواحی قطبی، معتدله و حاره ای سراسر جهان پراکنش دارند.

جهت بررسی نمونه های خاکزی جنس Cylindrospermum Kützing ex Bornet & Flahault از تیره Nostocaceae تاکسون های موجود در خاک 11 ایستگاه از 7 استان دارای قابلیت کشت برنج کشور مورد مطالعه قرار گرفت. طی این تحقیق در مجموع 18 نمونه متعلق به هشت گونه از جنس Cylindrospermum شناسایی شد. در میان گونه های شناسایی شده پنج گونه زیر Cylindrospermum sphaericum B. N. Prasad, Cylindrospermum catenatum (Ralfs) Bornet & Flahault, Cylindrospermum marchicum Lemmermann, Cylindrospermum minutissimum Collins و Cylindrospermum muscicola Kützing ex Bornet & Flahault برای نخستین بار از ایران گزارش می شوند. همچنین کلید شناسایی، شرح و تصاویر گونه های شناسایی شده ارائه می گردد.

تالاب و شبه جزیره میانکاله یکی از ذخایر اصلی زیست کره یونسکو در ایران و خاورمیانه است. تنوع فیتوپلانکتونی تالاب میانکاله از مهرماه 88 الی شهریور 89 بررسی شده است. بخشی از کار توسط رمضان نژاد قادی انجام گرفته و این دومین مطالعه فلورستیک جلبک در تالاب میانکاله ایران است. پنج گروه اصلی جلبکی به نام های باسیلاریوفیتا، سیانوباکتری ها، کلروفیتا، اوگلنوفیتا و گزانتوفیتا گزارش شده است. 95 گونه و واریته متعلق به 47 جنس شناسائی شده است. در این میان جلبک سبز با 43 گونه و واریته از 18 جنس گروه غالب را تشکیل می دهد. به دنبال آن دیاتومه ها با 31 گونه از 15 جنس، سیانوباکتری ها با 18 گونه از 12 جنس بودند. اوگلنوفیتا وگزانتوفیتا با 1 گونه بخش ناچیزی از تاکسون ها را تشکیل داده اند. همه این تاکسون ها برای تالاب میانکاله و استان مازندران گزارش جدید بودند.

Artemisia sieberi Besserرایج ترین گونه در ایران می باشد. در این تحقیق بازده و ترکیب های شیمیایی اسانس 34 جمعیت A. sieberi در سه ناحیه اقلیمی نیمه خشک، خشک و فراخشک مورد مطالعه قرار گرفت. همچنین بذور جمع آوری شده از این جمعیت ها در شرایط یکنواخت مزرعه مورد کشت قرار گرفت. اسانس گیاهان طبیعی و مزرعه ای استخراج گردید و ترکیب های اسانس توسط دستگاه های GC و GC-MS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. آزمون T-student بین متوسط بازده اسانس در مزرعه و طبیعت تفاوت معنی داری را نشان داد. همبستگی بین عوامل محیطی و بازده اسانس بررسی شد که از میان کلیه عوامل مورد بررسی، تعداد روزهای بارندگی، نیتروژن، کربن و فسفر خاک موثرترین پارامترها در کمیت اسانس بودند. ترکیب های شیمیایی اصلی اسانس مانند camphene، 1, 8-cineole، trans-thujone، camphor و borneol تفاوت معنی داری بین مزرعه و طبیعت نشان ندادند. نتایج نشان داد که ترکیب های شیمیایی اسانس در Artemisia sieberi می توانند به عنوان شاخص های کموتاکسونومیک مورد استفاده قرار گیرند. همچنین آنالیز PCA براساس ترکیب های شیمیایی در سه گروه اقلیمی مشخص نمود که ترکیب های camphor، cis-thujone و trans-thujone ترکیب های اصلی تفکیک کننده این گروه های اقلیمی می باشند.