ماهنامه سیاحت غرب
پیاپی 19 (بهمن 1383)

اقتصاد به عنوان یکی از علوم اجتماعی، توسط کسی بنیان نهاده شد که خود فیلسوف اخلاق بود. با این حال، به تدریج در مسیری افتاد که تاکید بر روش های کمی و ابزارهای تحلیل ریاضی به تقلید از روش علوم طبیعی، در آن جایگاهی اساسی یافت. در سال های اخیر، شاهد جریانی در شاخه های مختلف علوم اجتماعی بوده ایم که به دنبال احیای مجدد روش اخلاقی در حوزه های خود بوده اند. این جریان با مخالفت هایی نیز مواجه شده است. نویسنده مقاله به بررسی و ریشه یابی این مخالفت ها پرداخته و نشان می دهد که هیچ یک از آن ها قابل توجیه نیست. تعارض روند احیای نگرش اخلاقی در علوم اجتماعی با اصول لیبرالیسم، مخالفت آن با روش علمی و تفکیک واقعیت ها و ارزش ها، تضاد آن با تکثرگرایی و بالاخره تنافی این روند با اندیشه سکولار، اعتراضاتی است که از جانب گروه های مختلف متوجه این نهضت علمی شده است.

نسل تلویزیون، نسلی پرشتاب، با خلاقیت و توانایی کمتری نسبت به نسل های گذشته و متشکل از جوان هایی است که قادر به ایستادن بر روی پاهای خود نیستند. نویسنده با این اعتقاد، در این مقاله با توصیف تاثیرات روانی تلویزیون، به خصوص سرعت تکرار تصاویر که خصوصیت ذاتی این رسانه است، به مقایسه نسل تربیت شده رسانه های تصویری امروز با نسل قبل می پردازد و عوارض روانی - اجتماعی و سیاسی این رسانه ها را تحلیل می کند.

نظام مدرسه روی دولتی در غرب، می کوشد از آموزش های ارزشی و اخلاقی باشد. از این رو، در این نظام پرورش اخلاقی و ارزشی نادیده گرفته می شود. مقاله حاضر با نگاهی به ضرورت پرورش اخلاقی کودکان و عدم امکان جداسازی آن از فرایند آموزش، نشان می دهد که نظام مدرسه روی دولتی در غرب، در ظاهر مدعی است که هیچ ارزش و اخلاقی را ترویج نمی کند، اما در حقیقت به ترویج فردگرایی افراطی و اخلاقی که مبنای آن چیزی جز خواست ها و تمنیات فردی نیست، می پردازد.

تکنولوژی مدرن، این امکان را فراهم آورده که بتوان به حریم های خصوصی افراد تجاوز نمود و اعمال آنها را مشاهده کرد. به موارد گوناگونی از این حریم شکنی ها در این مقاله اشاره شده است. مساله قابل توجه این است که اگر افراد جامع به وجود این نظارت عادت کنند و هیچ اعتراضی صورت نگیرد، دیگر چیزی به نام حریم شخصی افراد معنایی نخواهد داشت.

دولت بوش به خاطر منافع اقتصادی شرکت های بزرگ و حمایت از آن ها، جنگی را علیه کودکان سامان داده است. هر چند بوش و دولت او، در ظاهر شعار حمایت از کودکان و ارزش های خانوادگی را مطرح می سازند، اما منافع شرکت هایی که دولت خود را در حقیقت متعهد به حمایت از آن ها می داند، باعث شده است که دولت ایالات متحده هیچ حمایتی از کودکان در برابر هجمه تبلیغاتی این شرکت ها به عمل نیاورد و آن ها را هر چه تنهاتر رها سازد.

نظام سرمایه سالاری افراطی که حدود بیست و پنج سال پیش و در آغاز نظام ریاست جمهوری رایگان آغاز شد، با طرح وعده هایی جامعه پسند، نه تنها جامعه آمریکا بلکه دیگر جوامع و حتی کشورهای با اقتصادهای بسته را نیز متاثر از خود ساخت. این نظام که با گسترش خصوصی سازی، شعار بازار آزاد، افزایش رفاه و... مطرح شد، نه تنها شرایط اقتصادی جامعه و معیشت مردم این کشور را بهبود نبخشید، بلکه شرایط فرهنگی، اجتماعی و... جامعه را نیز سخت از خود متاثر ساخته است.

تصور دولتمردان آمریکا و نو محافظه کاران حاکم بر کاخ سفید، پیش از آغاز حمله به عراق بر این بود که این جنگ در سریع ترین زمان ممکن و با کم ترین هزینه به بار خواهد نشست و آمریکا را به اهداف خود نائل خواهد کرد، اما با گذشت چند هفته از آغاز جنگ و سقوط صدام، معلوم شد که این تصور چقدر باطل و سراب گونه بوده است. اکنون آمریکا در عراق با مشکلات عدیده و پیچیده ای روبروست که بار دیگر ممکن است کابوس ویتنام در عراق تکرار شود.

پیمان نوین همیاری در جهت توسعه آفریقا (NEPAD) که در ژوئیه 2001 در شهر لوزاکای زامبیا توسط اتحادیه آفریقا تصویب شد، مدعی ترسیم استراتژی 53 کشور آفریقایی برای مواجهه با جهانی شدن در دهه های آتی است. این سند توسط 5 وزنه سنگین سیاست گزاری آفریقا یعنی رؤسای جمهور آفریقای جنوبی، نیجریه، الجزایر، مصر و سنگال تهیه شده است و هم اکنون به مثابه سند اجباری مورد ارجاع تمامی سخنرانی ها، در رابطه با توسعه اقتصادی آفریقا محسوب می شود. کشورهای عضو گروه هشت در سال 2002 و 2003 نیز از این طرح پشتیبانی کردند، اما علی رغم پیش گویی های شورآفرین تدوین کنندگان سند، این طرح دارای اشتباهات استراتژیک فاحشی است که باعث شک در کارایی آن می شود.

نویسنده مقاله، جنگ نومحافظه کاران آمریکا علیه عراق را در راستای جهانی سازی اقتصاد کاپیتالیستی، ندانسته بلکه آن را مخرب روند جهانی سازی که در گذشته از سوی دولت کلینتون دنبال می شد، می داند از نظر نویسنده، این جنگ بیش از آن که در جهت سلطه شرکت های فراملیتی و جهانی بر دنیا باشد، گامی در جهت تثبیت سلطه سیاسی و ملی گرایانه آمریکا بر جهان و به ویژه منطقه خاورمیانه می باشد که حتی می تواند به جهانی سازی اقتصادی لطمه وارد کند و موجب شکافهایی بین قطبهای اقتصادی جهانی (آمریکا و اروپا) شود.

افزایش حوادث پیش بینی نشده طبیعی در دهه های اخیر و شکل گیری پدیده های جوی جدید، توجه برخی از دانشمندان و متخصصین را به موضوعاتی نامحسوس معطوف نموده است. افشای برخی طرح های پنهانی قدرت های نظامی جهان، حکایت از آن دارد که سال ها است که طرح و آزمایش هایی با هدف کنترل یافتن بر الگوهای طبیعی زمین و جو در دستور کار آن ها قرار گرفته است تا بدین وسیله در آینده ای نه چندان دور، از آن به عنوان ابزاری در راستای ضربه زدن بر دشمنانشان بهره جویند.

نویسنده در این مقاله، به بازبینی و بررسی دقیق میزان بی کاری و مشکلات ناشی از آن در ایالات متحده پرداخته است. او پرده از میزان بیکاری ناشی از اختلاف جنسیت، نژاد و محل زندگی کارگران برداشته است. چیزی که هیچ گاه از آمارهای رسمی به دست نخواهد آمد.

اگر تا همین چند دهه پیش، دولت های اروپایی و آمریکایی به مدد یافته های علوم اجتماعی و با توسل به قوانینی هولناک، از تداوم نسل برخی از گروه های نژادی و اجتماعی ممانعت به عمل می آوردند، اما امروزه به مدد گسترش علم زیست شناسی و حوزه ژنتیک، جامعه به نحوی حساب شده به سوی نوعی حرکت به نژادی جدید سوق داده می شود که با نمونه تاریخی اش متفاوت می نماید. در چنین شرایط جدیدی است که جامعه و نه دولت، به بازیگر اصلی این عرصه تبدیل می شود.

قرن بیوتکنولوژی حامل تصویری زیستی - صنعتی از حیات در عرصه طبیعت است؛ تصویری که در کنار برخی جذابیت هایش، می تواند سنگین ترین ضربات را بر طبیعت وارد سازد. مخاطرات و پیامدهای چنین تکنولوژی ای. با تکنولوژی های عصر صنعتی متفاوت خواهد بود و این همان نکته مهمی است که غالبا از آن غفلت شده است. آنچه در پی می آید، گفت و گویی است با نویسنده کتاب «قرن بیوتکنولوژی» که به تشریح برخی از نگرانی ها و مخاطرات آینده پرداخته است.

به عقیده آناتول لیون، استاد علوم سیاسی، «بزرگ ترین خطری که بشر را در درازمدت تهدید می کند، همان معضلی است که به دلیل مد روز نبودن آن، به ندرت از سوی رسانه ها مطرح می شود. این خطر، همان کبود آبی است که عواملی از جمله: ازدیاد جمعیت و بی کفایتی وحشتناک در امر استفاده و ذخیره آن و نیز تاثیرات بالا رفتن درجه حرارت جهان بر یخچال های هیمالیا، از علل آن محسوب می شوند. چنانچه روند فعلی به همین ترتیب ادامه پیدا کند، بدون شک در طول پنجاه سال آتی، قسمت اعظم سرزمین پاکستان به خشکی و بی آبی ای از نوع صحراهای آفریقا - منتهی با صدها میلیون نفر جمعیت - گرفتار خواهد شد. همین سرنوشت در انتظار شمال هندوستان نیز خواهد بود.

ایالات متحده آمریکا با جمعیتی کمتر از 5 درصد مردم جهان، یک چهارم کربن دنیا را در جو منتشر می کند و موجب آلودگی محیط زیست می شود. محیط زیستی که تنها متعلق به آمریکا نیست و تمام مردم دنیا حق استفاده از آن را دارند. عوارض فراوان این آلودگی و تلفات جانی آن که گریبانگیر مردم این کشور شد، سرآغاز حرکت هوای پاک در آمریکا شد و منجر به تصویب قانون هوای پاک گردید. اجرای این قانون علی رغم مخالفت صاحبان صنایع و پشتیبانی سیاست مداران از آنان، موجب بهبود نسبی هوا در آمریکا شد ولی با مقاومت رؤسای جمهور، به خصوص بوش پدر و پسر، اصلاحیه این قانون با طرح «آسمان های صاف بوش» - مبنی بر مدارا با کارخانجات آلاینده هوا - باعث نگرانی طرفداران محیط زیست در این کشور شده است.

یکی از موارد آلوده کننده زمین که تاثیری قابل توجه در روند افزایش دمای زمین داشته و البته کمتر مورد توجه عموم قرار دارد، هواپیماها می باشند. همه ساله با گسترش مسافرت ها و افزایش پروازها بر حجم این آسیب ها افزوده می شود. در صورت تداوم چنین جریانی است که در آینده ای نه چندان درو، آسیب های آن دیگر به هیچ وجه قابل جبران نخواهد بود.