ماهنامه سیاحت غرب
پیاپی 46 (اردیبهشت 1386)

این مقاله به بررسی چهار اثر از الیویه ری (تنهایی دیوانه وار)، دانیل بونیو (بحران نمادین)، اوا یلوز (احساسات سرمایه داری) و میکی مک گی (خودیاری) می پردازد. چرا از حدود سی سال پیش تصمیم گرفته شد که بچه ها در کالسکه به پدر و مادرهایشان پشت کنند؟ چرا «شفافیت» به مثابه صفتی تقریبا رهایی بخش تلقی می شود؟ چرا به فردی که سابقا لقب «رئیس کارگزینی» را داشت، امروز مدیر «منابع انسانی» گفته می شود؟ چرا برنامه های تلویزیونی پخش مستقیم زندگی خصوصی مردم، تا این حد طرفدار دارند؟ چرا کتاب های مربوط به شکوفایی شخصیت فردی، بیشترین خریدار را دارند؟ این سؤالات و پرسش های دیگری که نقطه آغاز ین چهار کتاب پژوهشی مورد بررسی این مقاله می باشند، دارای وسعت موضوعی ای تقریبا تعجب انگیز هستند. همه آن ها به یک سوال اساسی منتهی می شوند: چه ارزیابی ای باید از تحول دموکراسی هایمان داشته باشیم و چگونه باید عمل کنیم؟

برخلاف تصویر موجود از آمریکایی ها که آنان را افرادی مهربان و دلسوز و خانواده دوست نشان می دهد، بررسی های مختلف انجام شده نشان می دهد که آمریکایی ها دیگر تربیت فرزند را به عنوان یک منفعت ملی نمی بینند. در سال های اخیر، درصد زنان شاغل از 21% به 60% افزایش یافته و اصولا نگهداری از فرزندان در ساعات طولانی غیبت والدین در این کشور به عنوان امری شاق و مزاحم نگریسته می شود که باید با پرداخت پول از زیر بار آن شانه خالی کرد. بدین ترتیب، منطق بازار برعقلانیت و احساسات مادری غلبه کرده و در یک نگاه کلی، آمریکایی ها از فرزند متنفر گردیده اند.

اسلحه های مختلف تولید شده در کشور آمریکا که دامنه گسترده ای از سلاح های جنگی را شامل می شود، بازار پر رونقی را برای این تجارت خشونت بار، به وجود آورده است. براساس آمار رسمی، علاوه بر اینکه تعداد سلاح های در دست مردم آمریکا از جمعیت این کشور فراتر رفته است، همه ساله حجم زیادی از این سلاح ها نیز به سایر کشورهای دنیا به ویژه کشورهای همجوار ایالات متحده، سرازیر می گردد. نویسنده این مقاله، به بررسی وضعیت جنایات و جرایمی پرداخته که در سایه این تجارت، در کشور کانادا روی می دهد. نویسنده معتقد است که به دلیل سودآوری هنگفت این صنعت، دولت های دو کشور نیز در برابر این تجارت، هیچ گاه موضعی محکم و سخت گیرانه اتخاذ ننموده اند.

در سایه جنگ آمریکا در عراق که در سایه شعار صدور دموکراسی و اعطای آزادی به مردم این کشور صورت گرفت، بخشی از حقایق مربوط به آثار و نتایج این تجاوز ناگفته مانده است. چرا که اخبار مربوط به تحقیر و شکنجه و تجاوز به عنف به زنان عراقی زندانی محبوس در زندان های تحت کنترل ارتش آمریکا، در کنار جرایمی نظیر آدم ربایی، قاچاق زنان و دختران این کشور به همسایگان، تحقیر شخصیت زنان در ایستگاه های بازرسی، در رسانه های همگانی دنیا بازتاب چندانی نیافته است. نویسنده این مقاله با اشاره به این جنگ پنهان زنان عراقی که با نام مبارزه با تروریسم و صدور دموکراسی اتفاق افتاده، معتقد است که به دلیل ویژگی های خاص فرهنگی مردم عراق، بسیاری از این جنایت ها و فجایع، همچنان ناگفته مانده است.

تاسیس یک شبکه تلویزیونی خبری به ظاهر مستقل از سوی دولت انگلستان به نام BSIV بهانه ای گردیده که دیوید میلر به بررسی نقش دولت ها در تبلیغات روانی رسانه ای در دنیای امروز بپردازد. انتشار اخبار جعلی و دروغین و جهت دار، ارائه مصاحبه های هدایت شده، پرداخت رشوه به روزنامه نگاران و خودداری از هرگونه انتقاد از دولت های متجاوز به استثنای چند انتقاد محدود، از ویژگی های این رسانه های وابسته به شمار می رود.

از کجا می توان روزنامه های با کیفیت را تشخیص داد؟ از آنجایی که این روزنامه ها در مرحله اول سعی در درک واقعه، مکان، زمان، عوامل و چگونگی وقوع آن را دارند، سپس بدون آنکه نظرات شخصی خود را در تعریف واقعه دخالت دهند، برای درک علت آن به طرف های درگیر گوش فرا می دهند. سی. ان. ان، فاکس نیوز و یا الجزیره چه چیزی غیر از بی طرفی را در برنامه های تبلیغاتی شان به بینندگان قول می دهند؟ «We report، you decide»، گزارش از ما، تصمیم با شما! لیکن بعد از پنج سال کار کردن به عنوان فرستاده ویژه در خاورمیانه، به این نتیجه منفی رسیده ام که روزنامه های غربی قادر نیستند که نه وقایع دنیای عرب و نه خاورمیانه را با دقت (و مهم تر از آن) با بی طرفی گزارش کنند. آنها حتی با رعایت کامل قوانین روزنامه نگاری، تصویری عمیقا تحریف شده از منطقه ترسیم می کنند.

حجم گسترده پنهان کاری، پرده پوشی، فریبکاری، تحریم و حقه بازی در پوشش اخبار و گزارش های دو جنگ اخیر خلیج فارس، این دو جنگ را به سانسور شده ترین جنگ های تاریخ بشریت تبدیل نموده است. البته مدیران رسانه ها نیز معتقدند که در صورت عدم پذیرش شروط نیروهای غربی، هرگز قادر به ارائه این گزارش ها از صحنه های نبرد نبودند. به علاوه، حملات هدفدار به خبرنگار و دفاتر رسانه های مستقل، تهدیدی مهم برای آنان به شمار می رود. همچنین در سایه به کارگیری روش های روابط عمومی و تبلیغات، ما در تصاویر و گزارش های این دو جنگ، تنها شاهد صحنه هایی هیجان انگیز و نه چندان ناخوشایند از تانک ها و هواپیماها و رزم ناوها و سربازانی سر تا پا مسلح بودیم که هیچ گاه نشان دهنده چهره کثیف این دو جنگ نبود. نویسنده این مقاله با بررسی این وضعیت، ابعاد ناگفته ای را از عملکرد رسانه های مختلف اطلاع رسانی در دوره جنگ اول و دوم خلیج فارس بیان نموده است.

روبرت کاپلان، خبرنگار وزارت دفاع آمریکا و استراتژیست این کشور، در سال 2004 طی یک سخنرانی مفصل در FPRT، راه های ایجاد خاورمیانه جدید را تشریح می کند. هر چند که از زمان سخنرانی او بیش از دو سال می گذرد و مفهوم خاورمیانه جدید نیز این روزها کمتر از زبان مقامات کاخ سفید جاری می شود، ولی اگر ما از منظر ویژه ای به این مقاله بنگریم، برایمان بسیار آموزنده و عبرت انگیز است. کاپلان که خود نیز به همراه اشغالگران آمریکایی در فلوجه عراق، کلمبیا، شاخ آفریقا وافغانستان حضور داشته است، تاکتیک های جنگی جدیدی را شرح می دهد. به عنوان مثال، وی از دولت و ارتش آمریکا می خواهد، برای نفوذ در میان مردم سرزمین تحت اشغال، به آنها کمک (پزشکی، دارویی، مواد غذایی و...) ارایه کنند. به زعم وی، اگر به مردم بومی کمک شود، آنها دیگر نظامیان آمریکایی را اشغالگر نمی دانند و با آنها ارتباط عاطفی برقرار می کنند. کاپلان همچنین از این واقعیت پرده برمی دارد که هدف اصلی آمریکا از اشغال عراق، نفوذ و ایجاد تحول در ایران است.

کارزار انتخاباتی، چند ماه پیش از انتخابات رئیس جمهوری در امریکا، به راه افتاده است. نامزدهای اصلی برای جانشینی جورج دبلیو بوش، شاهد نارضایتی وسیع مردم نسبت به جنگ در عراق هستند. حتی مسئولین حزب جمهوری خواه علاقمندند که هر چه سریع تر از مخمصه خلاص شوند تا بتوانند با طرح موضوعات دیگر، بخت خود را در انتخابات محفوظ نگه دارند. در کاخ سفید، گوش رئیس جمهوری بدهکار این حرف ها نیست و بعید نیست که ماجراجویی تازه ای به راه اندازد.

دولت ایالات متحده و هم پیمانش اسراییل، در حالی در سال های اخیر چند کشور مخالف با سیاست هایش را با برچسب «محورهای شرارت» متهم می نماید که این دو کشور با دارا بودن پیشینه ای طولانی از تجاوزگری، شکنجه، قتل عام و ویرانگری، دنیای امروز را به سوی تباهی پیش می برند. نویسنده این مقاله، با نگاهی به تجاوزات نظامی اخیر این دو کشور، حمایت آنها از رژیم های فاسد و دیکتاتور، بی اعتنایی به سازمان های بین المللی و سازمان ملل متحد، شکنجه گسترده مخالفان خود، توسعه سلاح های کشتارجمعی شیمیایی و هسته ای و اتمی و تهدید کشورهای مخالف خود به کاربرد آن، ابعاد گسترده تری از این اقدامات را افشا نموده است. در ادامه نیز نویسنده این مقاله با اشاره به مجموعه ای از اقدامات غیرقانونی و وحشیانه این دو کشور در جریان تجاوز دولت اسراییل به خاک لبنان، پیش بینی می کند که این اقدامات می تواند به شکل گیری جنگی بزرگ دردنیا منجر گردد.

با پایان جنگ سرد و فروکش نمودن بودجه های نظامی و امنیتی ایالات متحده، در چند سال اخیر، در دکترین دفاعی آمریکا، صحبت از یک دشمن بالقوه به میان آمده است که می تواند تهدیدی بزرگ برای دولت آمریکا به شمار رود. وجود این دشمن که جمهوری خلق چین می باشد، باعث گردیده، تولید موشک ها و هواپیماهای دوربرد، ناوها و زیردریایی های بزرگ با قابلیت حمل هواپیماهای بیشتر و پرتاب موشک های اتمی، در صدر برنامه های پنتاگون قرار گیرد. نویسنده این مقاله با استناد به گزارش های ادواری پنتاگون، معتقد است که رشد فزاینده اقتصادی دولت چین، این کشور را به یک ابر قدرت بالقوه سیاسی و نظامی تبدیل نموده است.اما اتخاذ این سیاست های جنگ جویانه پنتاگون، ممکن است خیال بافی های مسؤولان پنتاگون را با اتخاذ تدابیر پیشگیرانه از سوی دولت چین، به واقعیت تبدیل کند و دنیا را به سوی یک جنگ سرد دیگر سوق دهد.

با فروپاشی بلوک شرق و اندیشه کمونیسم، دولت های غربی از این فرصت برای جهانی نمودن اندیشه «بازار آزاد جهانی» استفاده نمودند. اما با ورود بشریت به قرن بیست و یکم و در سایه حوادث 11 سپتامبر، آنچه از آن به عنوان تقدیر حتمی بشریت یاد می شد، از هم گسیخت. گروه های نامنظم تروریستی فعال در نقاط مختلف دنیا با به وجود آوردن تهدیدات نامتقارن علیه حامیان بازار آزاد، افسانه شکست ناپذیری قدرت های بزرگ را باطل نمود و اتوپیای موردنظر آنان به تاریخ پیوست؛ اتوپیایی که پیوندهای مشترک فراوانی با اندیشه های مارکسیسم داشت. نویسنده معتقد است که اندیشه جهانی سازی و ایده های مربوط به بازارهای آزاد جهانی را باید پایان یافته دانست، چرا که اجبار همه مردم دنیا به پذیرش یک الگوی مشترک، در جهان امروز جایگاهی ندارد.

رشد گسترده ابرشرکت های تجاری در قرن بیستم را باید یکی از ویژگی های این قرن دانست. این ابر شرکت ها در سایه حمایت دولت های ملی و با هدف کسب سود بیشتر، از همه توان خویش در جهت دستیابی به اهداف فراروی خود، بهره می گیرند. بهره گیری از سیاستمداران و نیروهای نظامی، استفاده از فعالیت های ضداخلاقی، نابودی محیط زیست و برقراری ارتباطات شک برانگیز با سازمان های غیردولتی و مهمترین جنبه های عملکرد این ابر شرکت ها را تشکیل می دهند. در این میان، در سایه روابط اقتصادی آنان با رسانه های جمعی ما، تقریبا هرگونه انتقاد از این ابر شرکت ها، با سانسور و حذف روبه رو می گردد. ماهیت زشت و مادی گرایانه و ضداخلاقی ابر شرکت ها، حتی کارکنان این مؤسسات را نیز در خود هضم نموده و آنان را به افرادی مطیع، بی اراده و ناتوان تبدیل می نماید، هرچند بهای سنگین پیدایش این وضعیت را در نهایت باید همه مردم جهان ما بپردازند.

در حالی که بر پایه معیارها و اصول تعریف شده علم اقتصاد، افزایش رشد اقتصادی حکایت از بهبود معیشت مردم دارد، اما شاهدیم که در کشوری چون هند، به رغم تجربه رشد بالای اقتصادی، روز به روز دامنه فقر گسترش می یابد. توسل کشورهای جهان سوم به الگوهای دیکته شده غربی و بی توجهی به معیارها و مقولات فرهنگی و اجتماعی جوامع سبب شده، تا نه تنها بهبودی در وضعیت اقتصادی این گونه جوامع حاصل نشود بلکه الگوهای سنتی که برای قرن ها تامین کننده معیشت و تدام بخش حیات آن ها بوده، فرو بپاشد و بر دامنه مشکلات آن ها بیفزاید.

به کارگیری این شیوه، دکترکنوک نمایشنامه ژول رومن را نیز پولدار کرده بود: هر فرد سالم که پا در مطب دکتر می گذاشت، بیمار از آن بیرون می آمد و{دکتر کنون یا «پیروزی پزشکی» نمایشنامه کمدی ژول رومن است. این اثر علاوه بر ساده دلی شهروندان در باور به ترفندهای کنوگ، عطش قدرت طلبی انسان را نیز به نمایش می گذارد. م}و برای درمان خویش مبالغ هنگفتی می پرداخت. به همین ترتیب، برخی شرکت های دارویی که با محدودیت بازار در رابطه با بیماران مواجه شده اند، برای ادامه رشد اقتصادی، به طرف افراد سالم متمایل گشته و برای جلب آنان از شیوه های تبلیغاتی پیشرفته استفاده می کنند.

در سایه پژوهش های اخیر و مشخص شدن اثرات زیانبار محصولات کشاورزی حاوی آفت کش ها و علت کش ها و هورمون ها و آنتی بیوتیک ها، روز به روز مردم و افراد بیشتری به مصرف موادغذایی ارگانیک و طبیعی روی می آورند. در این میان، به دلیل آسیب پذیری شدیدتر کودکان در برابر مصرف این مواد غذایی، والدین آنان با نگرانی بیشتر تلاش می کنند تا از محصولاتی بهره ببرند که یا به صورتی طبیعی و عاری از این مواد شیمیایی تهیه شده و یا با حداقل سطح ممکن، به دست آمده باشند. بدین ترتیب و در سایه گسترش عرضه محصولات طبیعی در فروشگاه ها و سوپر مارکت های آمریکا، بازاری رو به گسترش به وجود آمده که می تواند در نهایت به بهبود وضعیت سلامتی مصرف کنندگان و به ویژه کودکان کمک نماید.

افزایش فزاینده بودجه نظامی ارتش آمریکا به همراه هزینه های هنگفت اشغال کشورهای عراق و افغانستان از یک سو و ناتوانی این نیروها در از بین بردن و یا مقابله با نیروهای تروریستی، تردیدهای فروانی را در مورد اثربخشی ساختار کنونی ماشین جنگی غول پیکر پنتاگون به وجود آورده است. جان آرکویلا، یکی از متخصصان علوم نظامی در گفت وگو با سایت «بررسی تکنولوژی») (Technology Review به بررسی نقاط ضعف و قوت نیروهای زمینی، دریایی و هوایی ایالات متحده پرداخته است. در ادامه نیز، به چالش های فراوان کاخ سفید در مقابله با نیروهای مجازی تروریست که با استفاده از شبکه اینترنت فعالیت های خود را راهبری می کنند، پرداخته شده است. لزوم پرهیز از نظامی کردن فضا و مساله حریم خصوصی و امنیت افراد نیز سایر مسائل مطرح شده در این گفت وگو است

با آغاز جنگ سرد، دو ابرقدرت شرق و غرب صدها میلیارد دلار برای طرح های بلندپروانه فضایی خود هزینه نمودند تا در عرصه فضا نیز رقابت خود را دنبال نمایند، اما این مسابقه تسلیحاتی که به نظامی کردن فضا نیز انجامیده است، در حالی صورت می گیرد که در سراسر دنیا و به خصوص خود آمریکا و روسیه، مسائل مهم تر فرهنگی و اجتماعی و بهداشتی و آموزشی نیز وجود دارند. نویسنده این مقاله با شمردن این مشکلات، معتقد است که اعلام طرح بلندپروازانه سفر فضانوردان آمریکایی به مریخ در سال 2025 میلادی، تنها برای سودآوری بیشتر ابر شرکت های صنعتی – نظامی آمریکا و استفاده تبلیغاتی از آن صورت گرفته است. در پایان نیز نویسنده پیشنهاد می کند که آمریکا باید با دست کشیدن از سندروم ابرقدرتی، بودجه های هنگفت این طرح ها را به گونه ای بهتر هزینه کند تا رفاه و آزادی و پیشرفت مردم ایالات متحده تضمین گردد.

نویسنده این مقاله که یکی از کارشناسان فعال در حوزه انرژی های نو و تجدیدپذیر است، در این اثر، خاطرات 40 ساله اخیر خود در حوزه انرژی های هیدورکربنی و گرایش جهانی به سوی انرژی های تجدیدپذیر را به نگارش درآورده است. در ادامه نیز، وی آرزوهایی را برای چهل سال آینده زندگی بشریت مطرح می نماید. وی معتقد است، تا زمانی که قیمت نفت به گونه ای غیرواقعی تعیین شده باشد، انگیزه کافی برای گرایش به سوی انرژی های پاک وجود نخواهد داشت.