ماهنامه سیاحت غرب
پیاپی 70 (اردیبهشت 1388)

«روح مدرنیته: مدخلی به تاسیس مدرنیته اسلامی» یکی از جدید ترین آثار نویسنده مغربی طه عبدالرحمن است که اندک مدتی است توسط «المرکز الثقافی العرب» (الدار البیضا) دربیروت با دویست و هفتاد و هشت صفحه و در قطع بزرگ به چاپ رسیده است. این اثر در تلاش است تا پس از کتاب «پرسش اخلاق» که نقد عبد الرحمن از مدرنیته غربی است، به زعم خویش خشت های مدرنیته اسلامی را بنا نهد. برای آگاهی خوانندگان محترم با این نوع نگاه به مدرنیته در جهان اسلام و نه تایید همه مفاد آن، به ترجمه این مقاله که کتاب طه عبدالرحمن را معرفی می کند، پرداختیم. پیش از این نیز مقاله ای در نقد و بررسی این اثر در همین نشریه به چاپ رسیده بود.

مصرف گرایی با ارضای میل تملک در مصرف کننده، خود را جایگزین سایر تجربه های فرهگی وی می کند و به این طریق منافع بی پایان شرکتی را که بدنه نوسرمایه داری به شمار می روند، برآورده می سازد. رسانه های گروهی نیز در استمرار مصرف گرایی و دامن زدن به آن نقش ویژه خود را در جوامع غربی ایفا می کنند.

شیوه های بازاریابی پیچیده ای که عادت مصرف زدگی را می فروشند، خواب های ما را پریشان کرده اند. این خواب ها ما را گیج و منگ می کنند و رؤیاهای واقعی و فطری ما را درباره پیوند داشتن با دیگران، احساس رضایت، اجتماع و معنویت، از ما پنهان می دارند.
مصرف زدگی به عمل مصرف کردن گفته می شود. مصرف یعنی از بین بردن یا صرف کردن از طریق به کار بردن و هزینه کردن بیهوده. مصرف کننده کسی یا چیزی است که عمل مصرف کردن را انجام می دهد. مصرف زدگی یک الگوی رفتاری است که به نابودی محیط زیست فیزیکی، سلامت مالی شخصی ما، خیر مشترک انسان ها و روابط و نهادهای انسانی دامن می زند. مصرف زدگی دارای هزینه های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی است.

جوامع پیشرفته را می توان بیشترین مصرف کنندگان منابع و سرمایه های موجود برشمرد؛ منابع و سرمایه هایی که در بسیاری موارد، در کشورهای جهان سوم تولید می شود و در کشورهای پیشرفته، مسرفانه مصرف می شود. برآوردها بیانگر آن است که این روند مصرف و البته تخریب منابع و سرمایه های طبیعی، نتیجه ای جز گسترش فقر در کشورهای فقیر ندارد.

به گواه آمار، دبی در دهه اخیر، میزان بیشترین حجم سرمایه گذاری ها در ساخت و سازهای عمرانی بوده است. ساختن شهری رؤیایی در ساحل خلیج فارس، به هدف جاه طلبانه شیوخ این شهر تبدیل شده بود که به ناگاه در پی گسترش بحران اقتصادی جهانی، همه رؤیاها به باد رفت و آنچه بیش از پیش در چشم ناظران جلوه می کند، ساختمان هایی نیمه کاره است که نشان دهنده ورشکستگی عظیم در بزرگ ترین صنعت این شهر است.

با واگذاری ساخت و اداره زندان ها به دست بخش خصوصی در آمریکا و انگلیس، اکنون فاش شده است که گردانندگان این زندان ها درآمریکا، در مواردی با پرداخت رشوه های کلان، قضات را به صدور احکامی سنگین برای نوجوانانی تشویق کرده اند که جرایمی پیش و پا افتاده را مرتکب شده اند. نویسنده با دستاویز قرار دادن این اتفاق، به برشمردن اثرات سوء خصوصی شدن زندان ها در انگلیس می پردازد

از جمله آثار ویرانگر جنگ و نا امنی در عراق که کمتر بدان پرداخته شده است، اختلالات روحی و روانی است که شمار روز افزونی از کودکان این کشور را به خود مبتلا ساخته است. مهاجرت، مرگ و میر اعضای خانواده، انفجارهای پیاپی، اوضاع اقتصادی و... همه و همه از جمله عواملی است که روز به روز بر دامنه این بحران می افزاید؛ بحرانی که بی توجهی بدان، به شکل گیری نسلی بیمار می انجامد.

«یادم می آید، یک روز که در ساحل لنگر انداخته بودیم، از دور سایه یک بومی دیده شد. کشتی شروع کرد به توپ باران بوته ها، جایی که حتی یک کپر هم یافت نمی شد. در پهنه خالی زمین و آسمان و دریا های بی انتها، حالا یک کشتی بود که بی آنکه بداند چرا، تمام یک قاره را هدف گرفته بود. بومب، توپ شش اینچی با این صدا می غرید، از دهانه آن آتشی می جهید و به سرعت خاموش می شد، دود سفیدی خارج و در هوا محو می شد، پرتابه کوچک هیس ضعیفی می کرد، و هیچ نمی شد. امکان نداشت چیزی بشود. تمام کار نشان از دیوانگی داشت و بار کمدی اسف بار آن با حرف های مردی که صادقانه اصرار می کرد ثابت کند که بومی ها (از نظر او دشمنان) توی جنگل کمین گرفته اند، کم نمی شد»(ژوزف کنراد، اعماق تیرگی ها)

تمامی استودیوهای فیلم سازی بزرگ هالیوود بازوی یکی از شرکت های تجاری بزرگ در آمریکا هستند. این شرکت ها بر اساس منافع تجاری خود چند و چون ساخت فیلم ها را تعیین می کنند. به این ترتیب، عمده فیلم های تولید شده در هالیوود، به نوعی بازتاب دهنده منافع اقتصادی و سیاسی پنهان این شرکت های تجاری بزرگ هستند.

توطئه های دولتی مسئله ای است که در جهان غرب توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده و موضوع کتاب ها و مقالات بسیاری بوده است. در دنیایی که ابر رسانه ها دست در دست دولت های غربی به چنین توطئه هایی دامن می زنند، دستیابی به حقیقت، هرچند دشوار می باشد، اما همچنان هدف بسیاری از آزاد اندیشان است. آنچه در ادامه خواهید خواند، با بررسی فرایندی به نام کنایه سازی، به رابطه بین توطئه و نقش ابر رسانه ها در پوشاندن آنها می پردازد

جونز در این مقاله، تعبیر «جنگ خوب» را که اینک دولت و رسانه های آمریکا در مورد جنگ افغانستان به کار می برند، نقد کرده و به عواقب و پیامدهای مصیبت بار این جنگ اشاره می کند. نویسنده در ادامه، شرحی از سیاست های آمریکا در آسیای مرکزی ارائه می کند و علت مستقیم این سیاست ها را جلوگیری از تسلط روسیه بر منطقه و دست یابی به منابع انرژی و گسترش معادلات ژئوپلتیکی این کشور می داند. از سوی دیگر، روسیه و چین کاهش دخالت و نفوذ ایالات متحده در آسیای مرکزی را به دلیل منافع اقتصادی و سابقه نظامی که در این منطقه دارند، ضروری می بینند. همین موضوع، تنش و التهاب را در منطقه دو چندان کرده است. وی در پایان تاکید می کند، برای حل معضل جنگ، درخواست از آمریکا بی فایده بوده و تنها بسیج طبقه فقیر و مستضعف به عنوان یک قدرت سیاسی مستقل علیه سرمایه سالاری است.

فرار جوانان اسرائیلی از خدمت نظامی، به عنوان یکی از مسائل حیاتی در رژیم صهیونیستی تبدیل شده که ذهن بسیاری از مسئولان این رژیم را به خود معطوف داشته و برخی از این مسئله به عنوان عاملی برای نابودی تدریجی اسرائیل یاد کرده و سعی در تدوین سیاست های استراتژیک کلان به منظور جبران این مسئله دارند. سربازان اسرائیلی به طرق مختلف از خدمت نظامی فرار می کنند که از جمله آنها می توان به تحصیل در مدارس دینی اشاره کرد که به راهی برای فرار از خدمت تبدیل شده است.

نویسنده در این مقاله از چهره واقعی مایک ایوانز که یک صهیونیست دو آتشه و مخالف با طرح های صلح بین اسرائیل و فلسطینی ها از جمله طرح جیمی کارتر رئیس جمهور سابق آمریکاست، پرده بر می دارد و دلایل واقعی دعوت گسترده او از هوادارانش برای خرید آنلاین کتابی را که به تازگی انتشار داده است افشا می کند. این مقاله بیانگر وجود دیدگاه ها و جناح های مختلف در آمریکا در مورد مسآله فلسطین و رژیم اشغالگر قدس است.

جیمی کارتر رئیس جمهور اسبق آمریکا، بعد از دوران چهار ساله ریاست جمهوری اش از عالم سیاست کناره گیری نکرده و تلاش کرد چهره ای مستقل، اصلاح طلب و مدافع صلح و انسان دوستانه از خویش نشان دهد. تازه ترین فعالیت کارتر در ارتباط با مساله فلسطین بوده که سعی کرده است خود را مدافع حقوق فلسطینیان جلوه دهد. اما واقعیت مساله چیست و آیا می توان باور کرد که رئیس جمهور اسبق آمریکا به راستی مدافع صلح و مخالف ظلم است؟
آنچه در زیر می خوانید، تحلیلی پیرامون نقش کارتر در پاره ای از مسائل پیشین بین المللی است که می تواند پاسخی برای سؤال فوق باشد

سیاست گذاران ایالات متحده با ارائه آمار غلط و دروغ می کوشند جهان را نا آرام جلوه داده و از سویی دیگر به مردمشان بگویند که فضای داخلی کشور نیز نا امن است و با این کار درصدد توجیه اعمال تروریستی خود هستند. همچنین ایشان به دادن این آمار دروغین اکتفا نکرده و دست به تشکیل کمیته های خاصی زده اند که با استفاده از آنها، به اصطلاح از اعمال تروریستی جلوگیری کنند اما در واقع، این گونه کمیته ها کاری جز دامن زدن به اعمال تروریستی ندارند. البته این مقاله در دوران ریاست جمهوری بوش نگاشته شده است اما باید ببینیم این روند در دوره اوباما نیز ادامه پیدا خواهد کرد؟

خشم جهانی و نیز خشم مردم آمریکا از سیاست های غلطی که منجر به بروز بحران اقتصادی اخیر در تمام نقاط جهان شده است، مقامات آمریکایی را واداشته تا اتخاذ سیاست هایی را مد نظر قرار دهند که گرایش های سوسیالیستی در آنها مشهود است. شاید همین ترس از خشم باعث اجرای راهکارهایی شود که در نهایت، بیشتر منافع توده مردم در آنها لحاظ شده باشد تا منافع بانک ها و مؤسسات مالی بزرگ.

دامنه و ژرفای بحران [کنونی] دو باره بحث و گفت و گو در حمایت از اقتصاد ملی را به راه انداخته است. چنانچه میزان، تندی و خشونت هواداران مبادله آزاد باشد که مقدس شمرده می شود، می توان دریافت که بحث و گفت و گوی پیش رو تا چه اندازه حساس است. با ارائه واقعیت ها به گونه ای که حقیقت را یا از روی نادانی و یا سوء نیت دگرگونه جلوه می دهد، حمایت از اقتصاد ملی همچون یک تابو به چشم می آید. امتناع از شناسایی مبادله آزاد به عنوان علت غرقاب کنونی، نشان می دهد که هوادارانش، آقاق اندیشه و تامل را واگذارده اند تا به جهان پندارهای سحرآمیز گام نهند.

بحران اقتصادی اخیر و راه حل های فراروی کشورها باعث شده که طرح کینز اقتصادان در سال 1944 برای سر و سامان دادن به اقتصاد جهانی، بار دیگر مورد توجه قرار گیرد. نویسنده با اشاره به رد شدن این طرح از سوی نماینده آمریکا در کنفرانس برتون وودز در همان سال و تشکیل بانک جهانی پول به جای آن، به اثرات مخرب این تصمیم و سیاست های این بانک در سال های پس از جنگ جهانی دوم می پردازد.

از جمله مهم ترین پیامدهای بلا درنگ بحران جهانی را می توان دامن زدن به میزان گسترده گرسنگی در کشورهای مختلف جهان و به ویژه کشورهای جهان سوم برشمرد. این پدیده به نوعی ناامنی غذایی در سراسر دنیا انجامیده که همراه شدن آن با برخی بحران های زیست محیطی و همچنین نابودی گسترده مزارع کشاورزی، بر دامنه این بحران خواهد افزود.

با افزایش ثروت جهانی و رشد تقاضای مصرف انواع مواد غذایی، سوخت زیستی و گوشت، اقتصاد دانان مکتب سرمایه سالاری، از افزایش عرضه به عنوان راهکار مقابله با چنین مشکلی یاد می کنند. اما چنین رویکردی که با توسعه انقلاب سبز و روش های کشاورزی صنعتی همراه بوده، به دلیل آثار فاجعه آمیز زیست محیطی، فقدان نظام تجارت منصفانه، وابستگی به سوخت های کمیاب و گران قیمت فسیلی، از بین بردن تنوع زیستی و کیفیت مواد غذایی، بروز قحطی و گرسنگی در کشورهای فقیر و نابودی خاک و جنگل های استوایی، با انتقادات زیادی رو به روست.

تجارت آب تجارت جدیدی است که از سویی درآمدی میلیاردی برای فعالان این عرصه و از سوی دیگر آسیب هایی جدی برای جوامع مختلف به همراه داشته است. رقابت شرکت های مختلف در این عرصه به رقابتی چشم گیر تبدیل شده که حتی فعالان حوزه های دیگر را به خود جلب کرده است. مقاله حاضر تصویری از چنین شرایطی را پیش روی خواننده می گشاید.

طعم دلپذیر و جادویی و اغوا کننده قهوه، علاوه بر ایجاد احساس سرخوشی و نشاط در افراد، خستگی یک روز پرتلاش را از بدن می زداید، اما با مصرف قهوه های تولید شده با روش های پایدار و اخلاقی، مطمئنا ما لذت بیشتری را خواهیم برد. قهوه در کنار دو گیاه موز و کاکائو از محصولاتی است که تنها در مناطق جنگلی پیرامون نوار باریک خط استوا به دست می آید. برای کاشت این گیاه، علاوه بر تخریب جنگل های باران زای استوایی، از مواد شیمیایی مختلف و همچنین کودکان کار بهره برده می شود که جوامع در حال توسعه تولید کننده این محصول را با چالش هایی فاجعه آمیز رو به رو کرده است. نویسنده با نگاهی به شرایط کنونی کاشت قهوه و ارائه پیشنهاداتی سازنده، در پایان چند سایت اینترنتی مفید را برای دریافت اطلاعات بیشتر معرفی می کند.

ما در بحران مواد شیمیایی زندگی می کنیم. مواد شیمیایی در تمام ابعاد زندگی ما، در غذایی که مصرف می کنیم، در لباس ها، مواد شوینده و داروها به گونه ای فراگیر شده اند که اجتناب از آنها امری غیر ممکن شده است. در واقع، مواد شیمیایی ما را احاطه کرده اند. بیش از هشتاد هزار نوع از این مواد، در حال حاضر مورد استفاده قرار می گیرند و هر ساله بین هزار تا دو هزار مورد نیز به آن افزوده می شود؛ درحالی که تنها دو درصد آنها از نظر میزان خطر آفرینی برای انسان از طریق آژانس های ذی ربط مورد آزمایش قرار گرفته اند.

تحقیقات نشان می دهد که یکی از عوامل چاقی مفرط، قبل از تولد صورت می گیرد؛ به این صورت که جنین در رحم مادر در معرض یک سری مواد شیمیایی قرار می گیرد و این مواد باعث چاقی می شود. مشکل چاقی در مقایسه با سی سال پیش، چهار برابر افزایش یافته و دانشمندان دلیل اصلی آن را استفاده از کالری بیش از حد نیاز بدن دانسته اند.

خلق فضای تکنولوژی نوین سبب شده تا انسان ها روز به روز از یکدیگر فاصله بگیرند و خود را همنشین ابزار مجازی سازند. کاهش ارتباطات کلامی و وابستگی به ابزار نوین تکنولوژیکی و در راس آن فضای مجازی اینترنت، چیزی جز جدایی عاطفی و ارتباطی انسان ها و تجربه زندگی با همراهان مجازی را در پی نخواهد داشت.

با توجه به عدم استقبال عمده کشورهای جهان از مواد غذایی تهیه شده از طریق دستکاری ژنتیک، شرکت های فعال در این حوزه گاه با بهره گیری از اهرم های دولتی نظیر ارسال کمک های غذایی برای کشورهای قحطی زده آفریقایی، با وجود مقاومت های فراوان دولت ها و گروه های فعال، می کوشند به هر گونه که هست مصرف تولیدات خود وفناوری های مربوطه را در کشورهای هدف خود جا بیندازند.

هم اکنون استقرار طرح های نظامی در فضا، به هدف بی چون و چرای کشورهای قدرتمند نظامی و در راس آن ایالات متحده تبدیل شده است. سرمایه گذاری هنگفت این کشور در فضا سبب شده تا کشورهایی چون چین و روسیه نیز به این رقابت وارد شوند. بی شک نتیجه این فعالیت های جاه طلبانه چیزی جز گسترش ناامنی روز افزون برای نسل بشر نخواهد بود.

در حالی که بیشترین آسیب های زیست محیطی، آلودگی های جوی و در نتیجه تغییرات جوی، در نتیجه فعالیت های غیرمسئولانه کشورهای صنعتی است، اما بیشترین قربانیان این حوادث را کشورهای فقیر و جوامع غیر توسعه یافته به خود اختصاص داده است. در چنین شرایطی است که نهادهای بین المللی دفاع از حقوق انسان ها، باید در این خصوص چاره ای اندیشیده و به حمایت از این جوامع آسیب پذیر برخیزند

در حالی که کماکان اخبار و اطلاعات مربوط به سندروم خلیج فارس که بسیاری از نظامیان حاضر در جنگ اول خلیج فارس در سال 1991 را به خود مبتلا ساخت با سانسور خبری همراه است، شواهد جدید بیانگر گسترش نوعی ضایعه مغزی و عصبی در نظامیان حاضر در جنگ اخیر آمریکا در عراق است؛ ضایعه ای که می توان آن را سندروم جدید خلیج فارس برشمرد.