فصلنامه زمین شناسی ایران
پیاپی 24 (زمستان 1391)

مجموعه افیولیتی بافت در امتداد دو گسل بزرگ بافت و شهر بابک در جنوب استان کرمان قرار گرفته و در حال حاضر به-صورت یک آمیزه رنگین دیده می شود که خمیره آن سرپانتینیت است. مطالعات پتروفابریکی انجام شده بر روی سرپانتینیت-های این منطقه، نشان می دهد که آن ها از نظر تشکیل، یک تاریخ 5 مرحله ای را از زمان تشکیل تا جایگیری در وضعیت فعلی پشت سر گذاشته اند که به ترتیب عبارتند از: سرپانتینیتی شدن درجای پریدوتیت های اولیه در کف اقیانوس، تغییرشکل پلاستیک در رخساره شیست سبز که احتمالا به دلیل فرورانش پوسته اقیانوسی نائین-بافت صورت گرفته، آغاز صعود دیاپیریک سرپانتینیت ها با شرایط رژیم تغییر شکل پلاستیک، قرارگرفتن در شرایط رژیم تغییر شکل پلاستیک- شکنا و در نهایت، تحمل تغییر شکل شکنا و جایگیری در نزدیکی سطح زمین. تجزیه های الکترون میکروپروب سرپانتین های حاصله نشان می دهد که ترکیب محلول های سازنده سرپانتین در هر مرحله، متفاوت است. عناصر سازگار مانند نیکل، کروم و یا منیزیم در هر مرحله تفاوت واضحی دارند، اما عناصر ناسازگار مانند سدیم و یا پتاسیم تفاوت چندانی نشان نمی-دهند. این سنگ ها در مقابل استرس های وارده، سه رفتار متفاوت را از خود نشان داده اند که شامل مکانیزم های تغییر شکل نوع پلاستیک، پلاستیک- شکنا و شکنا است که دو مورد اولی با زمین لرزه های کوچک و یا بدون ایجاد هیچ لرزه ای همراه هستند، درحالی که تغییرشکل نوع سوم باعث ایجاد زلزله های کوچک تا بزرگ می شود. تمامی شواهد ساختاری حاصل از تغییرشکل های مذکور در همه مقیاس ها قابل تشخیص است. ساختارهای پلاستیک فراگیر موجود در سرپانتینیت های آمیزه رنگین بافت، موجب گردیده که در این منطقه، حرکت در طول گسل های بزرگ بافت و شهر بابک تا حدود زیادی مستهلک شده و با زلزله های بزرگ همراه نباشد. این توجیه با آمار زلزله-های این منطقه نیز تایید می گردد. با توجه به تحقیقات فوق، می توان پیش بینی نمود که احتمالا در آینده نیز وارد آمدن استرس به این سرپانتینیت ها، نباید با زلزله های بزرگی همراه باشد.

توالی رسوبی پرمین در ناحیه خوش ییلاق شامل دو سازند دورود و روته است که ماهیت مختلط آواری-کربناته نشان می دهد. سازند دورود، با سنگ شناسی غالب آواری، بخش زیرین این نهشته ها را تشکیل می دهد و سازند روته، با سنگ شناسی کربناته، بخش فوقانی توالی را دربرمی گیرد. بررسی های صحرایی و مطالعات آزمایشگاهی منجر به شناسایی 6 رخساره آواری و 15 رخساره کربناته در این توالی گردیده است. رخساره های آواری در قالب چهار مجموعه رخساره ای درون کانال رودخانه ای، بیرون کانال رودخانه ای، ساحل و تالاب و رخساره های کربناته در پنج کمربند رخساره ای پهنه کشندی، تالاب، پشته های کربناته، رمپ میانی و رمپ بیرونی دسته بندی شده اند. رخساره های آواری در سیستم رودخانه ای- ساحلی سازند دورود نهشته شده اند و رخساره های کربناته در پلاتفرم کربناته نوع رمپ شکل گرفته اند. این رمپ کربناته، محیط رسوبگذاری سازند روته بوده است. تحلیل چینه نگاری سکانسی منجر به شناسایی نه مرز سکانسی (نوع اول)، هشت سطح حداکثر غرقابی و هشت سکانس رسوبی در این مجموعه گردیده است. سکانس های رسوبی تشکیل دهنده توالی رسوبی، با توجه به بازه زمانی دربرگیرنده و ضخامت، از نوع سکانس های رده سوم می باشند.

کربنات های کرتاسه ی بالایی کمربند چین خورده رورانده ی زاگرس شامل مخازن اعظیمی از هیدروکربورها در جنوب غرب ایران هستند. این کربنات ها در جنوب شرق زاگرس به دلیل تغییرات ساختاری، سنگ شناختی و به دنبال آن تغییر در عمق تدفین که اخلال در روند تکاملی هیدروکربوری را به همراه داشته، از اهمیت کمتری برخوردارند. ولی با توجه به اهمیت اقتصادی این واحدهای سنگی، سعی شده در این بررسی با مطالعات دقیق صحرایی، آزمایشگاهی و آنالیز لاگ های درون چاهی (صوتی، نوترون و گاما) در چاهای توسن، گورزین و برش چینه شناسی سطحی خمیر، به شرح رخساره های ته نشستی و چینه نگاری پرداخته شود. بررسی رخساره ای انجام گرفته اشاره به کمربندهای رخساره ای در محیط های سد/حاشیه سد، شیب پیشانی سد و حوضه ی ژرف دارد. گروه بنگستان در این قسمت از حوضه شامل هفت سکانس رسوبی است که دگرریختی پلتفرم نوع رمپ به شلف لبه دار (سنومانین-سانتونین) را بازگو نموده است. تغییرات ضخامت توالی در اینجا بیشتر مربوط به توپوگرافی پی سنگی حاصل از عوامل زمین ساختی بعد و قبل از ته نشستی است. محدوده ی مورد مطالعه در حاشیه ی شمال شرق ورقه عربی در کرتاسه بالایی با تغییرات قابل توجهی در رخساره های رسوبی، الگوی ته نشستی، فضای رسوبگذاری و به طور کل جابه-جایی برانبارش ها همراه بوده است.

به منظور شناسایی سازوکار دقیق جایگیری رگه های آذرین در منطقه رکات (جنوب باختر بیرجند) از تحلیل تنش دیرین به کمک روش وارون سازی استفاده شده است. بدین منظور در 9 محدوده 98 گسله برداشت شد و پس از تحلیل دقیق، سازوکار جایگیری ماگما به دست آمد. بر اساس نتایج و نمودارهای به دست آمده از روش وارون سازی چند مرحله ای، مولفه بیشینه تنش (σ 1) تقریبا قائم و مولفه کمینه تنش (σ 3) تقریبا افقی به دست آمد که سازوکار جایگیری ماگما را به صورت دایک نشان می دهد. این نتایج با شواهد و مشاهدات صحرایی مطابقت می کند. برای این منطقه، مولفه شکل میدان تنش Φ=0.4 محاسبه شد. این مقدار نمایانگر محیطی است که مولفه فشارش و نیز مولفه کشش در آن تاثیر دارد. اگرچه مولفه فشارش تاثیر کمتری دارد.

در پژوهش کنونی، فعالیت نوزمین ساختی حوضه آبریز قره سو واقع در جنوب باختری استان گلستان با استفاده از محاسبه شاخص های ریخت زمین ساختی و شواهد زمین ساختی موجود در منطقه مورد کنکاش قرار گرفته است. در این راستا 5 شاخص زمین ریختی (شاخص های شیب رود، نامتقارنی حوضه زهکشی، شکل حوضه آبریز، تقارن توپوگرافی معکوس و پیچ و خم پیشانی کوهستان) محاسبه و نتایج بدست آمده از آنها مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که بالا بودن مقادیر بردار های عدم تقارن توپوگرافی شاخه اصلی رود قره سو به طور واضح حاصل عملکرد گسل های کاسپین و رادکان است. همچنین، میزان بالای کج شدگی و نامتقارن بودن این حوضه زهکشی از دیگر نتایج این تحقیق است. از سوی دیگر، نتایج بدست آمده از بررسی شاخص زمین ساخت فعال نسبی در ناحیه مذکور، بیانگر تمرکز مناطقی با فعالیت کم زمین ساختی در بخش مرکزی حوضه قره سو است، در حالی که سایر مناطق دارای رده-های متوسط تا بالای فعالیت زمین ساختی هستند، این امر موید فعال بودن منطقه مذکور از نظر نو زمین ساختی می باشد. در نهایت، با بررسی های صحرایی انجام گرفته در شمال آق قلا و شواهد زمین ساختی (چند چین که در ارتباط با گسلش جوان هستند)، می توان اظهار کرد که با توجه به روند اثر محوری این چین ها، تنش فشارشی بوجود آورنده آنها، در جهت NW-SE بوده است. این تنش فشارشی می تواند سیستمی از تراست های پنهان (راندگی لس ها به روی رسوبات عهدحاضر، که بواسطه چین ها رخنمون پیدا کرده اند) را بوجود آورد. با وجود این شواهد، می توان عامل انحراف رودخانه قره سو را به وجود و فعالیت این سیستم گسلی نسبت داد.

منحنی ایزوتوپ کربن 13 رسوبات آپتین (قسمتهای فوقانی سازند سرچشمه و کل سازند سنگانه) در برش تکل کوه، غرب حوضه رسوبی کپه داغ مورد بررسی قرار گرفته است. در برش مورد مطالعه لیتولوژی غالب مارن، سنگ آهک مارنی و شیل است. مطالعات بیوستراتیگرافی بر پایه نانوفسیل های آهکی صورت گرفته و دو بیوزون نانوفسیلی Chiastozygus litterarius Zone (NC6) و Rhagodiscus angustus Zone (NC7A) در محدوده فوق تشخیص داده شده است. بر اساس نانوفسیل های آهکی موجود سن سازند سرچشمه بارمین پسین-آپتین پیشین و سن سازند سنگانه آپتین پیشین-ابتدای آپتین پسین است. در منحنی ایزوتوپ کربن 13 در مقیاس متوسط دو ناهنجاری اصلی (ناهنجاری کاهشی- افزایشی) قابل مشاهده است که به رخداد غیرهوازی اقیانوسی ابتدای آپتین نسبت داده شده اند. در این منحنی در مقیاس کوچکتر قطعات C2، C3، C4-C6، C7 و C8 تشخیص داده شده است. در برش مورد مطالعه داده های نانوفسیلی و ایزوتوپی با هم مطابقت دارند. همچنین تطابق داده های بیوستراتیگرافی و ایزوتوپی برش مورد مطالعه با سایر برشها در مناطق دیگر دنیا از دقت بالایی برخوردار است.

سازند آسماری در برش چینه شناسی تنگ گناوه در یال جنوبی تاقدیس میش دارای ستبرای 345.5 متر بوده و از سنگ آهک های ضخیم و متوسط لایه تشکیل شده است. مرز زیرین این سازند با سازند پابده تدریجی و مرز فوقانی آن با سازند گچساران به صورت هم شیب و همراه با گسستگی سنگ شناسی می باشد. در این تحقیق رخساره ها، محیط رسوبی و فرآیندهای دیاژنتیکی سازند آسماری در برش مذکور مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعه پتروگرافی 180 مقطع نازک نشان می دهد که این رخسارها در 4 کمربند رخساره ای پهنه جزرومدی، لاگون، سد و دریای باز در یک رمپ کربناته نهشته شده اند. فرآیندهای دیاژنتیکی شناسایی شده شامل میکریتی شدن، دولومیتی شدن، استیلولیتی-شدن، فشردگی، انحلال، سیمانی شدن و جانشینی می باشد. تخلخل-های مشاهده شده اولیه و ثانویه است و به ترتیب اهمیت شامل بین ذره ای و درون ذره ای، شکستگی، حفره ای و فنسترال می-باشد. بر اساس روزن داران پلانکتونی، بنتیک و همچنین ریف-های کومه ای سازند آسماری در یک رمپ کربناته ته نشست یافته است.