فصلنامه معرفت فلسفی
سال سوم شماره 3 (پیاپی 11، بهار 1385)

در این نشست، درباره برخی مباحث مربوط به نسبت میان دین و فلسفه و معرفت دینی و معرفت فلسفی بحث و بررسی شده است. تعریف دین و فلسفه، تعریف معرفت دینی و معرفت فلسفی و نسبت میان دین و فلسفه بر اساس تعاریف برگزیده، و نسبت میان مسائل دینی و مسائل فلسفی به همراه تبیین امکان و چگونگی تعارض میان دین و فلسفه و میان معرفت دینی و معرفت فلسفی و راه حل این تعارض از محورهای اصلی این نشست است.

مسئله «تشکیک» یکی از مسائل مهم هستیشناسی در فلسفه اسلامی است که بسیاری از امور واقع و پدیده های عینی را تبیین و توصیف میکند. اما «تشکیک گسسته» (عامی) و حتی «تشکیک پیوسته» ملاصدرا (تشکیک خاص) صرفآ در حد یک نظریه یا فرضیه مطرح شده است؛ زیرا هیچیک از امور عینی را تبیین نمیکنند، بلکه فقط موقعیتهای ناقصی از واقعیت جهان خارج ارائه مینمایند. این مقاله با مطرح کردن نظریه «تشکیک فازی» یا «تشکیک متداخل»، سعی دارد راه را برای تبیین امور و پدیده های عینی و مشهود در سایه تشکیک هموار سازد. نظریه «تشکیک فازی یا متداخل» زیربنای بسیاری از مسائل هستیشناسی فلسفه به شمار میرود که در این نوشتار، به برخی از آنها پرداخته و برخی دیگر یادآوری شده است تا توسط پژوهشگران محترم فلسفه بیشتر مورد کاوش و بررسی قرار گیرد.

از نظر منطقدانان و فیلسوفان مسلمان، اصل «امتناع تناقض» در منظومه معرفتی جایگاهی بس رفیع دارد و زیربنای تمام معارف عقلی و غیر عقلی است، به گونهای که این اصل را به منزله واجبالوجود در میان ممکنالوجودها قرار دادهاند. اما در کیفیت ابتنای علوم بر این اصل، پنج نظریه ابراز شده است: بعضی همه علوم را مستنتج از اصل امتناع تناقض دانستهاند؛ برخی اولیات و اصول متعارفه را همان اصل امتناع تناقض دانستهاند که تخصیص خورده است؛ برخی ابتنای علوم بر اصل امتناع تناقض را برای یقین مضاعف و نفی نقیض یا طرد علوم دیگر دانستهاند؛ و برخی دیگر ابتنا بر این اصل را از نوع نیاز ثانوی و برای علم به علم دانستهاند.

یکی از بزرگترین خطراتی که اندیشه بشری را به صورت بسیار جدی تهدید نموده و وجود آن، سبب زوال و فساد تفکر بشری میگردد و آن را از وصول به مقصد والا و نورانی خویش باز میدارد، «مغالطه در استدلال» است، به ویژه اینکه عدهای نیز با یادگیری انواع مغالطات، فکر بشر را به سمت اهداف غیر انسانی خویش سوق میدهند و روشن است که با تغییر افکار و منحرف شدن آن، کردار و رفتار اشخاص نیز تحت تاثیر آنها، منحرف میشود. بنابراین، شناسایی انواع مغالطات، در داشتن تفکری صحیح، لازم و ضروری است.
بدین روی، اندیشمندان متعهد در هر عصری بر آن شده اند تا با دقت در استدلالها، مغالطات موجود در آنها را کشف و به صورت مستقل، درباره انواع مغالطات بحث نمایند. منطقدانان مسلمان نیز سعی نمودهاند تا در صناعت مغالطه و نیز صناعات دیگر از مغالطه و انواع و شیوه های آن بحث کنند.
این نوشتار سعی دارد گزارشی اجمالی از مباحث مغالطه و انواع آن نزد اندیشمندان مسلمان بیان دارد و معتقد است: انواع مغالطات محدود به مقدار بیان شده به صورت اجمالی (13 نوع) نیست و با مراجعه تفصیلی و دقیق به کتب منطقی، روشن میگردد که منطقدانان مسلمان 310 قسم مغالطه را بیان داشته اند.

اسفار اربعه نام کتابی است که صدرالمتالهین نگاشته است؛ کسی که او را «رئیس حکما و فلاسفه الهی» لقب دادهاند. این کتاب از چنان عظمتی برخوردار است که بسیاری از حکما و علمای بزرگ از درک آن ابراز عجز کردهاند. بالتبع، ترجمه آن کار سادهای نیست. این کار به سه امر وابسته است: 1. آشنایی کامل با زبان علمی عربی؛ 2. آشنایی کامل با فلسفه اسلامی و تاریخ فلسفه اسلامی، بخصوص آشنایی کامل با فلسفه صدرائی و توانایی کشف رموز و اصطلاحات آن؛ 3. ذوق عرفانی و آمادگی روحی خاص. در غیر این صورت، نباید وارد این میدان شد.
این مقال به نقد و بررسی کتاب ترجمه اسفار اربعه، اثر محمد خواجوی میپردازد. این اثر نه تنها نتوانسته است معانی عالی و زیبای اسفار را منتقل کند، بلکه به عکس، جملات مغلوط و درهم، خواننده را از اصل کتاب دور میکند.