فهرست مطالب
فصلنامه معرفت فلسفی
سال ششم شماره 4 (پیاپی 24، تابستان 1388)
- 272 صفحه، بهای روی جلد: 6,000ريال
- تاریخ انتشار: 1388/09/15
- تعداد عناوین: 10
-
-
صفحه 7
-
صفحه 11در فلسفه ملاصدرا و کانت، «عقل» عالی ترین قوه نفس و «معرفت عقلانی» بالاترین مرحله شناخت است. از نگاه هر دو فیلسوف، عقلانیت یا خردورزی بنیادی ترین ویژگی انسان و مبنای کرامت ذاتی اوست؛ با این تفاوت که ملاصدرا عقلانیت نظری، و کانت عقلانیت عملی را معیار اصلی می پندارند؛ یعنی از نظر ملاصدرا، شان و کرامت انسان به چیزی است که می داند، در حالی که از نظر کانت، شان و کرامت انسان به چیزی است که می خواهد.
یکی از جلوه های عقلانیت در اندیشه این دو فیلسوف، خلاقیت یا همان آفرینشگری است. دو فیلسوف یادشده خلاقیت را، هم در حوزه نظری (در محدوده قوه خیال و عقل) و هم در حوزه عملی، مورد توجه قرار داده اند؛ با این تفاوت که در حکمت صدرایی، آفرینشگری انسان در ارتباط با ماورای طبیعت و از راه اتحاد با عقل فعال صورت می گیرد، در حالی که در فلسفه کانت، خلاقیت انسان در پیوندی عمیق با استقلال و خودبنیادی اوست، منشا و مبدا متعالی ندارد، و صرفا ریشه در انسانیت و استقلال اراده انسان دارد.
کلیدواژگان: ملاصدرا، کانت، عقلانیت، کرامت ذاتی انسان، خلاقیت -
صفحه 37تاریخ اندیشه بشر گواهی می دهد که پرسش کهن از نسبت عقل و ایمان یا علم و دین، همواره به دنبال پاسخ هایی تازه بوده است. کوشش برای فهم نسبت اینها، به ویژه برای دیندارانی که در عصر شکوفایی علم می زیند و در چنین عصری مدعی ساماندهی زندگی فردی و جمعی انسان با بهره گیری هم زمان از علم و دین اند، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. حکیم متاله و مفسر معاصر، آیت الله جوادی آملی، از عالمانی است که با عنایت به این ضرورت، اهتمامی بلیغ به طرح این مسئله ورزیده و تاملاتش را در این باب عرضه نموده است. از نگاه این حکیم، عقل جزئی از دین است، نه در مقابل آن. بنابراین، فرض ناسازگاری آنها نامعقول است. آنچه ممکن است در آغاز روی دهد تعارض عقل و نقل است که راه حل های آن از دیرباز در علوم و معارف اسلامی مطرح بوده است. نوشتار حاضر کوششی است برای فهم، تحلیل، و نقد نظریه استاد جوادی آملی در این باره.
کلیدواژگان: عقل، نقل، وحی، ایمان، دین، معرفت دینی، علم، اسلامی سازی علم، مکتب تفکیک -
صفحه 67در این مقاله، ضمن بیان اصول و مبانی عرفان ابن عربی در زمینه معاد جسمانی، بر این نکات تاکید شده است: 1. انسان موجود مجردی است که همواره و در هریک از نشآت، مدبر بدنی متناسب با آن نشئه است. بر این اساس، بدن انسان در عالم دنیا مادی عنصری، در برزخ برزخی و مثالی، و در عالم آخرت اخروی با مزاجی کاملا متفاوت با مزاج دنیوی است؛ 2. عالم آخرت دارای دو منزل بهشت و جهنم است و بیان حقیقت و جایگاه این دو منزل، کیفیت معاد و چگونگی هویت آدمیان را در این دو منزل روشن می کند؛ 3. کل عالم عناصر، یعنی مادون فلک مکوکب (که شامل ارض و افلاک هفت گانه است)، به جهنم بدل می شوند و لذا جهنم و جهنمیان هویتی عنصری، اما تبدل یافته دارند؛ 4. بهشت در میان فلک مکوکب و فلک اطلس واقع شده است و از این رو، بهشتیان متناسب با جایگاه خویش دارای بدنی از سنخ اجسام بسیطه اند؛ 5. بدین ترتیب، معاد با بدنی جسمانی، که متفاوت با جسم دنیوی است، صورت خواهد پذیرفت.
کلیدواژگان: معاد جسمانی، بهشت، جهنم، افلاک ثوابت، عالم طبیعت، اجسام بسیطه، ابی عربی -
صفحه 105با اینکه ایده آلیسم در غرب معاصر حضور و نتایج گسترده ای داشته است، اما به نظر می رسد که مبانی و پیامدهای معرفتی این دیدگاه دستخوش ناسازگاری های درونی و کاستی های اساسی است. در این نوشتار، نخست پاره ای از مبانی معرفتی ایده آلیسم با نگاهی انتقادی ارزیابی خواهد شد؛ سپس از نظریه های انسجام، پراگماتیسم، و ساخت گرایی به عنوان سه پیامد معرفتی اصلی ایده آلیسم سخن به میان خواهد آمد و در پایان، با مرور دلایل وجود جهان مستقل از ذهن، به برخی از مشکلات نهایی ایده آلیسم اشاره خواهد شد.
کلیدواژگان: ایده آلیسم، رئالیسم، شک گرایی، انسجام گرایی، پراگماتیسم -
صفحه 139ایده آلیسم هوسرل نظریه ای است که به عنوان علم انضمامی، در حوزه های خاص قابل تبیین است. این ایده آلیسم، وجود عالم واقعی و عالم طبیعت را انکار نمی کند؛ با این حال، نگاه پدیدارشناسانه وی به عالم واقع و طبیعت، با دیگر نگاه های معرفت شناختی متفاوت است.
در این نوشتار، تلاش خواهد شد تا از راه تحلیل مفاهیم و اصطلاحات موردنظر هوسرل، در برابر دیدگاهی که ایده آلیسم هوسرل را ایده آلیسم محض می داند، موضع گیری و با بیان دلایلی، نشان داده شود که در تحلیل دقیق، نظریه او را باید ایده آلیسم استعلایی نامید مفاهیم کاربردی شامل مفهوم «آگاهی و همدلی»، «تاویل یا احاله»، «حیث التفاتی»، «شهود» و «ماهیت» می باشند که هرکدام در معنای خاص خود، استعلایی بودن پدیدارشناسی هوسرل را توصیف و تبیین می نمایند.
نگارندگان مقاله حاضر بر آن هستند تا نشان دهند که در پدیدارشناسی استعلایی هوسرل، هر آنچه متعلق به این عالم است، ضرورتا تمام تشخص معنایی خود را علاوه بر وضعیت وجودشناختی آن به دست می آورد؛ به همین لحاظ، هوسرل در کتاب ایده ها همه کوشش خود را به کار می گیرد تا به تمایز دقیقی میان پدیدارشناسی به عنوان روش، و پدیدارشناسی به عنوان معرفت دست یابد. پدیدارشناسی هوسرل توانایی خود را در توصیف همه جنبه های فلسفی و علمی به نحو گسترده پوشش داده است.
کلیدواژگان: پدیدارشناسی، هوسرل، ایده آلیسم محض، ایده آلیسم استعلایی، آگاهی و همدلی، احاله، حیثیت التفاتی، شهود، صورت (ماهیت) -
صفحه 173مقاله حاضر ضمن تبیین مبانی معرفت شناختی «دانش تجربی»، به بررسی چالش های معرفتی پیش روی «فلسفه پوزیتیویستی علم» پرداخته است. استقبال چشمگیر از نظریه تامس کوهن در زمینه «پارادایم های علمی» و به دنبال آن، پذیرش تاثیر عوامل اجتماعی در محتوا و جهت گیری معرفت علمی از سوی جامعه شناسان معرفتی، چالش های مذکور را ذیل عناوین جدیدی مانند مطالعات فرهنگی، اجتماعی و فمینیستی علم برجسته کرده است. یافته های این مقاله نشان می دهد که نسل جدید فیلسوفان علم می کوشند با ارائه الگوهای متقاطع از ابعاد اجتماعی معرفت علمی، فلسفه معاصر علم را به گونه ای ارتقا بخشند که علاوه بر توجه به تاثیرات اجتماعی فناوری، که مورد تایید جامعه شناسان علم است، تدابیر نظری لازم را در جمع بین اعتبار معرفتی گزاره های علمی و ملاحظه زمینه های سیاسی، اخلاقی و فرهنگی آن فراهم سازد.
کلیدواژگان: فلسفه علم، معرفت شناسی، پوزیتیویسم، جامعه شناسی علم، تامس کوهن -
صفحه 225ویتگنشتاین یکی از چهره های علمی قرن بیستم است که نگرش های او به طور معمول و مشخص، بازتاب های گوناگون و گسترده ای در میان اندیشمندان دیگر داشته است. دیدگاه ویتگنشتاین درباره خدا، و واقع گرایی یا غیرواقع گرایی این فیلسوف نیز از قاعده یادشده مستثنا نبوده و حتی مبنای نظری بسیاری از اندیشمندان قرار گرفته است.
در نوشتار حاضر، می کوشیم تا به تبیین نگاه ویتگنشتاین در این باره بپردازیم و بگوییم که بر اساس رساله منطقی و فلسفی، به نظر می رسد که وی برای ماورای عالم طبیعت، حقیقتی قائل نبوده؛ زیرا بر آن بوده است که زبان بدان عالم راه ندارد. بدین ترتیب، ویتگنشتاین را می توان ملحدی نسبت به ماورا تلقی کرد، نه غیرواقع گرا. اما از عبارت های ویتگنشتاین در پژوهش های فلسفیاش (با این مضمون که: «الهیات از بازی زبانی منحصر به فردی برخوردار است»)، تاحدودی چنین برمی آید که او در عرصه هستی شناسی امر الوهی، واقع گرا می باشد و برای خدا، امر الوهی، و اعتقادات دینی، وجهه ای مستقل از اذهان قائل است.
کلیدواژگان: واقع گرایی دینی، غیر واقع گرایی دینی، نظریه تصویری معنا، بازی های زبانی، متعالی، معناداری، ویتگنشتاین
-
Page 11In the philosophy of both Mullā Ṣadrā and Kant, “reason” is the highest human faculty, and “rational understanding” the ultimate human understanding. For both philosophers, rationality is the most fundamental human characteristic, and the basis for his innate dignity. The difference between the two philosophers lies, however, on the fact that Mullā Ṣadrā considers theoretical rationality (what one knows) to be the main feature, while Kant regards practical reason (what one wants) the major criterion. Creativity is one of the manifestations of rationality that has attracted the attention of these philosophers. They discuss about creativity in both realms of theory (i.e., in the domain of intellect and imagination) and practice. The difference here lies in the fact that Mullā Ṣadrā explains creativity within the framework of human relation to Active Intellect, while in Kant, it does not have any transcendental source, but is rooted in human autonomy and independent will.
-
Page 37The history of human thought testifies to the persistence of the question about the relation between reason and faith, or science and religion. And endeavor for solving this dilemma becomes a must especially for the adherents of religion who live in an age of scientific flourish, and aver to organize individual, as well as social, affairs with simultaneous recourse to religion and science. The Divine philosopher, and contemporary exegete of the Qur’an, Ayatollah Javādi Āmuli, is on of the scholars who have shouldered the burden of this endeavor. From his point of view, intellect is part of religion, and not over against it, and therefore, to surmise their opposition is irrational. What may occur at the outset is an opposition between reason and narration (naql) which has been dealt with in the Islamic sciences. This article is an attempt to understand, analyze, and criticize this theory.
-
Page 67The author in his article firstly reviews the principles and basic ideas of Ibn Arabi’s mysticism dealing with physical resurrection, and then surveys five issues in his system of thought: 1.Human being is an immaterial being who goes through different stages and always contrives a body proportionate to that stage: a material body in the material world, an intermediary body in the intermediate world, and a very different body in the hereafter. 2.The hereafter has two residences: heaven and hell. An understanding of the nature and place of these habitations is necessary for understanding human condition in the hereafter.3.The whole material world will transform to hell; therefore the residents of hell have a material, but transformed, bodies. 4.Heaven is located between the sphere of constellations (mukawkab) and the starless sphere (Falak Atlas). The residents of heaven, therefore, enjoy a body composed of pure matter.5.As a result, resurrection happens with a physical body, which is different from this-worldly body.
-
Page 105Despite its overwhelming presence and persistent consequences in Western academic arena, Idealism suffers from internal contradictions in its foundations and basic shortcomings in its cognitive outcomes.The present article, at the first step, critically evaluates some of the epistemological foundations of Idealism, and then surveys theories of Coherentism, Pragmatism, and Structuralism as the three main epistemological upshots of Idealism. At the end, it reviews some of the arguments for the existence of the world, independent of mind, and refers to some final problems with Idealism in this regard.
-
Page 139Husserl’s Idealism is a theory capable of being explained in special fields as a concrete science. It does not deny the natural objective world, but its view of nature and the world differs from other epistemological viewpoints. In this article, the authors try to falsify a view that considers Husserl’s idealism as absolute idealism by analyzing his terminology, and to show that in a careful analysis, it should be called transcendental idealism. He employs such concepts as “awareness and sympathy”, “reduction”, “intentionality”, “intuition”, and “idea-eidos” in his special sense, each of which explains the transcendental nature of Husserl’s phenomenology. The authors show that in Husserl’s phenomenology, every thing belonging to this world attains its full particular meaning as well as its ontological condition. This is why Husserl in his Ideas tries his best to differentiate between phenomenology as method, and phenomenology as knowledge. His phenomenology covers all philosophical as well as scientific aspects of reality.
-
Page 173The present article explains the epistemological foundations of the experimental science, and examines some of the epistemic challenges of the positivist philosophy of science. Such challenges are highlighted under new titles such as cultural, social, or feminist studies. This is the result of a salient reception of Thomas Kuhn’s “scientific paradigms” on the one hand, and the acceptance of the role of social factors on the content, as well as the direction of scientific knowledge by the sociologists of knowledge, on the other. The author argues that a new generation of the philosophers of science is trying to come up with a crisscross paradigm of the social facets of scientific knowledge. By doing so, they want to elevate this discipline in a way that takes the concerns of the sociologists of knowledge into consideration, and at the same time, takes some theoretical measures to maintain the epistemic reliability of scientific propositions.
-
Page 225Wittgenstein is one of the philosophers of the 20th century whose ideas very often and clearly resonated in the works of scholars in other fields. His ideas about God and the problem of religious realism/irrealism is no exception, and even served as a basis for some theories in the field. The author in this article wants to clarify Wittgenstein’s view in this regard. He argues that Wittgenstein, in his Tractatus seems to deny any reality for a trans-physical world because language has no access to such a world. According to this idea, he should be considered an atheist, and not a religious irrealist. In his Philosophical Investigations; however, Wittgenstein looks like a realist in matters of ontological theology, when he writes: “theology benefits from a unique language game.” This suggests that he should believe in a reality for God, deity, and religious beliefs separately from one’s mind.
-
Page 4
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.