فصلنامه آینه معرفت
پیاپی 8 (تابستان 1385)

قلمرو شریعت به معنای گستره نظام حقوقی اسلام و حوزه احکام فرعی عملی از مباحثی است که از زوایای مختلف مورد توجه متکلمین، اصولین و فقها قرار داشته و بدان پرداخته اند.
دو رویکرد حداقلی و حداکثری در تعیین حوزه احکام فقهی، بخشی از مباحثات و مذاکرات متکلمین را در باب دین حداقلی و دین حداکثری پدید آورده است. گرچه سنت به مفهوم عام گفتار، افعال و تقریرات معصوم، برای اثبات و یا رد شمول شریعت نسبت به برخی حوزه های فردی و اجتماعی مورد استناد قرار گرفته، اما غالبا مستند نظریات، سنت قولی بوده و عملا سنت فعلی و تقریری مورد غفلت قرار گرفته است.
در این مقاله سعی بر آن است تا ضمن بررسی دلالت و ظهور افعال، ثابت شود که افعال معصوم ظهور و دلالت بر حکم شرعی داشته و این دلالت از نوع دلالت های عقلی است و حتی گاهی دلالت افعال قوی تر از ظهور الفاظ است.
در صورتی که افعال معصوم دارای ظهور در حکم شرعی باشند، با توجه به اینکه او دارای افعال مختلفی از جمله افعال طبیعی و عادی، افعال دنیوی، افعال عرفی و... در زندگی می باشد، می توان شمول شریعت نسبت به حوزه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی را بررسی و از این طریق گستره نظام حقوقی اسلام را تعریف و تعیین کرد.

این مقاله1، ترجمه نوشتار اندیشمند معاصر امریکایی، کنث ریچارد سامپلس2 در باب نقد پلورالیسم دینی است. وی در زمینه مطالعات دینی صاحب نظر و دارای کتاب ها و مقالات فراوانی است.3 نویسنده در این مقاله، پس از بررسی اجمالی پلورالیسم دینی، به نقد دیدگاه جان هیک - هموطن خود - در این مورد پرداخته و پارادوکس های معرفت شناختی آن را آشکار کرده و در پایان مقاله درصدد دفاع عقلانی از انحصارگرایی مسیحی بر آمده است. در این نوشتار، پس از ترجمه و پیش از پرداختن به نقد دیدگاه کنث آر. سامپلس در مورد انحصارگرایی مسیحی، به شرح نکات مفید در تنویر مسئله مورد بحث پرداخته شده و در پایان به اختصار دیدگاه اسلام در مورد کثرت گرایی حقانیت و صدق ادیان و نجات پیروان آنها بیان شده است.

در عنوان عمومی تمدن به نام»مدرنیته«مفاهیمی چون استقلال)رای(، آزادی و برابری، در حد فاصل بین دکارت تا کانت به عنوان عناصر اصلی مدرنیته یا تجدد تثبیت شده است. تجدد و تازگی این مفاهیم نسبت به فرهنگ و تمدن غرب است؛ در فرهنگ اسلامی سابقه این مفاهیم به حدود هزار سال پیش می رسد. نمونه متفکران آزاد اندیش در تمدن اسلامی، محمدبن زکریای رازی است که در این مقاله سعی شده است عناصر به اصطلاح غربی ها تجدد، به عنوان»عقلانیت«در آرای او جستجو گردد.

جان راجرز سرل در این گفتار به چهار مسئله عمده و بحث انگیز در فلسفه ذهن می پردازد، اما نقد او بر هوش مصنوعی از همه آن ها مهم تر و محوری تر می نماید. سرل باتوسل به طبیعت گرایی زیست شناختی می کوشد دوگانه انگاری ذهن و بدن را حل نماید. او کلیه حالت های ذهنی را معلول فرایندهای زیست شناختی اعصاب در مغز می داند. به نظر او، مغز به وجود آورنده ذهن و ذهن ویژگی سطح بالاتر مغز است. پدیده های ذهنی به اندازه پدیده های زیست شناختی نظیر رشد، گوارش و ترشح صفرا واقعی هستند و نمی توان آن ها را به چیزی دیگر نظیر رفتار یا برنامه رایانه ای فروکاست. میان سطح ذهنی و سطح زیست شناختی اعصاب، سطح واسطه ای از محاسبه وجود ندارد. برنامه رایانه ای چیزی بیش از یک دستور زبان نیست، حال آنکه ذهن دارای معناست و دستور زبان ما را از معناشناسی بی نیاز نمی کند.

چالش بین علم و دین، از چند قرن پیش اسلوب جدید و شمای نوینی یافته است. در این نوشتار، پیشینه تاریخی یکی از نظرات مطرح شده در جهت سازگارنمودن علم و دین، یعنی نظریه مکمل بررسی شده است. تاریخچه پیدایش این نظریه در فیزیک نوین و علت ابداع آن نشان می دهد که این نظریه، برای رفع مشکلی دیگر و در سامان دیگری نشو و نما یافته و هدف اصلی از نگارش این مقاله نیز اثبات همین ادعاست. تعارض بین علم و دین، به شکل نوین آن، ابتدا در غرب و در فصل و فضایی ویژه روی داده؛ از همین رو، سیر تاریخی موضوع، اشاره وار بر صدر نشسته است و به دلیل آنکه نگرش های جدید به علم در تکوین آن نقش به سزایی داشته، به این موضوع نیز در حد بضاعت پرداخته شده است. سپس با بیان تاریخچه پیدایش نظریه مکمل ثابت می شود که این نظریه جدا از جایگاه واقعی خود در فیزیک نوین، برای حل چالش های موجود بین الهیات مسیحی و فرضیات مطرح در علوم جدید، به مثابه یکی از راه حل های مورد قبول شانیت ویژه ای یافته است. در پایان استفاده از این نظریه برای رفع بعضی از تعارضات غیر واقعی و وارداتی به وجود آمده بین متفکران مسلمان و علوم جدید مورد نقد قرار گرفته است.

سرمایه اصلی عرفان، دل و هدف اصلی عرفا، لقای رب و فنای فی الله است. در این مقاله، دیدگاه معصومین علیهم السلام و برخی از عرفا درخصوص این دو اصل مطرح شده و سپس به بررسی و نتیجه گیری نظرات مخالفان و موافقان عرفان پرداخته شده است. با توجه به نتایج به دست آمده، دریافتیم که عرفان واقعی از متن دین برخاسته است و اوج معرفت دینی آن را ایجاب می کند؛ ولی این حقیقت، چون سایر حقایق دچار تحریف و انحراف هم شده است که باید بین آن ها تمیز قائل شد.