فهرست مطالب

تربیت اسلامی - پیاپی 23 (پاییز و زمستان 1395)

نشریه تربیت اسلامی
پیاپی 23 (پاییز و زمستان 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/08/22
  • تعداد عناوین: 9
|
  • آزاده یعقوب زاده، لاله آهنی صفحه 1
    این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی در جستجوی تربیت منبعث از مبانی اعتقادی و اسلامی است که از ملزومات فرهنگ اسلامی می باشد. هنر اسلامی به دلیل غنای فرهنگی و مذهبی بهترین شیوه استفاده از قابلیت های اخلاقی و معنوی می باشد. چنانچه ترویج و ارائه آداب و تربیت اخلاقی به گونه ای که هم در تربیت هنرمند و هم در اشاعه آن در فرهنگ جامعه موثر باشد در تفکر و تمدن اسلامی امری ضروری بوده است.
    پرسش های اصلی مقاله عبارتند از: رابطه هنر و اخلاق در فرهنگ اسلامی چگونه است؟ قالب های هنری و بیانی هنر خوشنویسی برای انتقال مفاهیم تربیتی کدامند؟ هدف این نوشتار تبیین جایگاه و اهمیت اخلاق دینی و تربیت معنوی در یکی از قدسی ترین هنرهای اسلامی یعنی خوشنویسی می باشد.
    نتایج پژوهش حاکی از آن است که عامل معنوی تقدس هنر خوشنویسی یعنی حفظ حرمت و عزت محتوا و محمول خط یعنی کلام الهی، هنرمندان خوشنویس را در خلق اثر هنری و کسب فیض مدام ملزم به رعایت آداب و اخلاق نموده است و از زیباترین تجلیات این ابعاد اخلاقی خوشنویسی ضرورت تهذیب نفس بوده که در میان خوشنویسان به عنوان یکی از مهم ترین اصول اخلاقی و تربیتی از واجبات اشتغال به این هنر بوده است.
    کلیدواژگان: تربیت اخلاقی، هنر مقدس، آداب معنوی، خوشنویسی اسلامی
  • محمدرضا سلیمانی، میمنت عابدینی بلترک، حسن فقیهی حبیب آبادی، فروزان عشوری مهرنجانی صفحه 7
    زمینه
    کودکان و نوجوانان یکی از تاثیرپذیرترین و آسیب پذیرترین مخاطبان رسانه های گروهی به حساب می آیند. مجلات به عنوان یکی از ابزارهای مهم برای انتقال مفاهیم دینی به کودکان و نوجوانان می باشند. هدف پژوهش، تحلیل محتوای مولفه های دینی در مجلات کودک و نوجوان می باشد.
    روش بررسی
    پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که به روش تحلیل محتوا انجام شده است. جامعه آماری شامل مجلات کودک و نوجوان منتشر شده در سال های 92-1391 است که به صورت سرشماری مورد تحلیل قرار گرفتند. واحد تحلیل، صفحات مجلات بود. روایی محتوایی ابزار، توسط متخصصان حوزه معارف اسلامی مورد تایید قرار گرفت. برای تعیین پایایی ابزار، از روش بازآزمایی استفاده شد که ضریب همبستگی 81/0 به دست آمد.
    یافته ها
    مولفه داستان های اخلاقی با بار اطلاعاتی 872/0 و ضریب اهمیت 502/0 بیشتر از سایر مولفه ها مورد توجه قرار گرفته است. در مقابل، به مولفه فروع دین، با بار اطلاعاتی 521/0 و ضریب اهمیت 236/0 کمتر از سایر مولفه ها پرداخته شده است.
    نتیجه گیری
    با توجه به نقش تربیتی داستان ها در انتقال مفاهیم اخلاقی و مناسب بودن آن با ویژگی های رشدی کودکان و نوجوانان، مجلات کودکان و نوجوانان تا حدود زیادی توانسته اند از این ابزار به درستی بهره بگیرند. اما به مولفه مهمی چون فروع دین، کم توجهی شده است.
    کلیدواژگان: تحلیل محتوا، مجلات کودک و نوجوان، آنتروپی شانون، مولفه های دینی
  • فاطمه سادات جعفرنیا، مقصود امین خندقی، سید جواد قندیلی، محمدرضا جواهری صفحه 13
    این پژوهش با الهام از فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای، به بررسی رویکرد گفتمان سازانه (که متوجه به مبانی نظری بومی و نشات گرفته از آموزه های اسلامی می باشد) در کتب درسی و در باب موضوع ولایت فقیه پرداخته است. روش انجام این پژوهش تحلیل گفتمان است که یکی از انواع تحلیل محتوای کیفی است. یافته های پژوهش نشان دادند که کتب درسی در انتقال موضوع ولایت فقیه، از رویکرد اخبارگونه و تاریخی پیروی می کنند و رویکرد گفتمان سازانه مورد غفلت واقع شده است. از مهم ترین نشانه های اخبارگونگی متن می توان به سازماندهی محتوای درسی بر اساس رخدادهای زمانی، تقسیم بندی موضوعی و ترتیب منطقی و غفلت از توجه به روابط ذاتی معارف اشاره نمود. علاوه بر این، استفاده از شیوه بیان مستقیم، عدم توجه به مخاطب و شبهات ذهنی او، سطحی نگری، تمرکز بر حافظه پروری و بی توجهی به عمق مطالب، و غفلت از ابعاد معنوی و عاطفی مخاطبان، از دیگر ویژگی های متن کتابهای درسی در انتقال نظریه ولایت فقیه بودند. این پژوهش در نهایت استفاده از رویکرد گفتمان سازانه را در طراحی و تدوین کتب درسی پیشنهاد می کند.
    کلیدواژگان: ولایت فقیه، تربیت دینی، تحلیل گفتمان، گفتمان سازی، کتب درسی، محتوای درسی، رهبر انقلاب
  • مصطفی همدانی صفحه 21

    تربیت دینی و اخلاقی از رهیافت هایی هستند که در فلسفه تعلیم و تربیت معاصر کم و بیش دارای جایگاهی مشخص هستند اما تربیت عرفانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
    این نوشتار، کشف اهداف و مراحل تربیت عرفانی براساس نظریات تربیتی عارف واصل، مرحوم آیت الله سعادت پرور در تالیفات عرفانی ایشان را عهده دار شده و در این راستا از شیوه توصیفی−تحلیلی، بهره می برد و بیست و چهار جلد کتاب عرفانی و تربیتی ایشان را مورد مطالعه قرار داده است. مرحوم استاد سعادت پرور، در این آثار عرفانی با روش های اجتهادی در متن قرآن و حدیث، اهداف و مراحل تربیت عرفانی را براساس قرآن و حدیث و نه اقوال عارفان بنا نهاده است.
    در نظام تربیت عرفانی که بر سیر و سلوک و طی منازل یعنی حرکت درونی انسان مبتنی است، اهداف با مراحل تربیتی انطباق دارند. بنابراین، اهداف تربیت از منظر استاد سعادت پرور در دو بخش تبیین شده اند: اول، هدف غایی به عنوان مرحله نهایی سلوک که عبارت است از عبودیت کامله و با تعابیری چون تجلی ذاتی، فنای فی الله و بقای ب الله و مقام محمدی، مقام جمع، مقام احدیت و... از آن یاد می شود و نتایج این تحقیق نشان داده است که تفاوت این مفاهیم تنها به اعتبار است؛ دوم، اهداف واسطه ای به عنوان مراحل پیش از مرحله نهایی که از ترک گناه شروع شده و به تجلی توحید اسما و صفات ختم می شود.

    کلیدواژگان: آیت الله سعادت پرور، عرفان، تربیت عرفانی، اهداف تربیت عرفانی
  • سعید آزادمنش، نرگس سجادیه، خسرو باقری صفحه 26
    هدف این پژوهش، تبیین اهداف و ملاحظات کلی تمهیدی «تربیت اخلاقی کودک» بر اساس ماهیت دوران کودکی از منظر رویکرد اسلامی عمل است. بدین منظور از دو روش تحلیل مفهومی (مفهوم پردازی) که تلاشی جهت فهم مفاهیم است و روش استنتاجی جهت تبیین اهداف و ملاحظات کلی تمهیدی تربیت اخلاقی بهره گرفته شده است. عمل اخلاقی از منظر رویکرد اسلامی عمل، رفتاری هنجاری است که همیشه بر مبادی معرفتی، گرایشی و ارادی خاص خود مبتنی است. ازاین رو، می توان تمهیدات اخلاقی در دوران کودکی را نیز در همین قالب سه گانه پی جویی کرد. همچنین در این دیدگاه، انگاره کلی دوران کودکی از نظر اخلاقی، «گزینش گری مسئولانه» است که شامل سه مولفه گزینه پردازی، گزینش گری و پذیرش مسئولیت پیامدهای گزینش است. تمهید اخلاقی در دوران کودکی اهدافی ازاین دست را شامل می شود: «آشنایی با امور نیک و بد»، «دست ورزی با امیال» و «گرایش به خوبی ها و تنفر از زشتی ها». علاوه بر این، با نظر به اهداف تمهیدی تربیت اخلاقی کودک و گزاره های واقع نگر دوران کودکی، ملاحظاتی برای تمهید اخلاقی قابل طرح است که برخی از آن ها بدین قرارند: «ارائه امور اخلاقی متناسب با توان قوه ی شناختی کودک»، «ارتباط کودک با محیط غنی اجتماعی−اخلاقی» و «به رسمیت شناختن حدود آزادی سلبی و ایجابی کودک».
    کلیدواژگان: تربیت اخلاقی، دوران کودکی، رویکرد اسلامی عمل، اهداف، شناخت، گرایش، اراده
  • فاطمه عموعبداللهی، خدیجه سفیری صفحه 45
    اهمیت به کارگیری روش های تربیت دینی با رویکردهای عقلانی و به کارگیری تفکر انتقادی در تربیت در روزگار کنونی مورد توجه اندیشمندان تعلیم و تربیت قرار دارد. اما امکان هم کناری گزاره های دینی اسلامی با مولفه های تفکر انتقادی ملزم به بررسی های نظری و تجربی گسترده است. تحقیقات صورت گرفته در خارج از ایران نشان از رابطه منفی این دو مولفه دارد. این مقاله بر آن است به بررسی رابطه تفکر انتقادی و ابعاد اصلی دینداری (بعد باور، مناسک و تجربه) دانشجویان را با استفاده از روش کمی پیمایش و با ابراز پرسشنامه بپردازد. جامعه آماری را دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه های الزهرا، امام صادق و شهید بهشتی؛ از مجموع دانشگاه های دولتی تهران، تشکیل می دهند. تعداد نمونه تحقیق از طریق فرمول کوکران و با روش نمونه گیری متناسب با حجم 370 نفر تعیین شد. نتایج نشان می دهد که بین میزان تفکر انتقادی و ابعاد دینداری؛ باور، مناسک و تجربه، رابطه معنادار و مثبت وجود دارد. همچنین از بین خرده مقیاس های تفکر انتقادی، خرده مقیاس ذهن باز با هیچ یک از ابعاد رابطه معناداری ندارد. در مورد بعد باور، علاوه بر ذهن باز، کنجکاوی نیز رابطه معناداری با این بعد ندارد. از دیگر نتایج این پژوهش بالا بودن میزان ابعاد باور و تجربه در بین دانشجویان و پایین بودن میزان بعد مناسک در بین آنان می باشد. از نظر میزان تفکر انتقادی نیز 20 درصد از دانشجویان در سطح بالایی از تفکرانتقادی قرار دارند.
    کلیدواژگان: تفکر انتقادی، دینداری، سبک شناختی، انتقال فرهنگی
  • نسرین مسائلی، شقایق نیک نشان صفحه 69
    این مقاله با هدف بررسی مفاهیم اخلاقی و ضداخلاقی در پویانمایی ها تهیه شده است. در این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده شده است؛ به این منظور تعدادی از پویانمایی های ایرانی و خارجی انتخاب شدند و در هنگام تماشای هر یک از آنها پرسشنامه ای تکمیل گردید. نتایج عبارتند از: در پویانمایی های ایرانی و ایرانی خارجی از میان مفاهیم اخلاقی کمک به نیازمندان در رتبه اول؛ تلاشگری در رتبه دوم و کارگروهی در رتبه سوم، در پویانمایی های خارجی از میان مفاهیم اخلاقی کمک به نیازمندان در رتبه اول؛ تلاشگری به همراه کارگروهی در رتبه دوم و خوش اخلاقی در رتبه سوم قرار داشتند. در پویانمایی های ایرانی مفاهیم اخلاقی در مقایسه با پویانمایی های خارجی بیشتر بود. در پویانمایی های ایرانی، خارجی و ایرانی خارجی از میان مفاهیم ضد اخلاقی بی احترامی به حقوق دیگران در رتبه اول؛ دروغگویی در رتبه دوم و افراط و زیاده خواهی در رتبه سوم قرار داشتند. در پویانمایی های ایرانی مفاهیم ضداخلاقی در مقایسه با پویانمایی های خارجی کمتر بود. این تفاوت ها با استفاده از روش آماری آزمونt گروه های مستقل معنی دار نبود. همچنین در پویانمایی های ایرانی و ایرانی خارجی مفاهیم اخلاقی از مفاهیم ضد اخلاقی بیشتر بود و در پویانمایی های خارجی برعکس بود.
    کلیدواژگان: بررسی مفاهیم اخلاقی، مفاهیم ضداخلاقی، پویانمایی، کودکان و نوجوانان
  • محمد فتحعلی خانی صفحه 91
    یکی از روش های دستیابی به علوم انسانی اسلامی (علم دینی)، اجرای نظام های اجتماعی اسلامی در متن زندگی عینی است. تحقق یافتن نظام های اجتماعی موضوع مطالعه پژوهشگران را دگرگون می کند و امکان مطالعات جدید و در نتیجه، شناسایی عناصر جدیدی در زندگی اجتماعی را فراهم می کند. برای تحقق عینی و تدریجی نظام های اجتماعی اسلامی می توان از برنامه ریزی برای اصلاح سبک زندگی متناسب با جهان بینی اسلامی استفاده کرد. سبک زندگی از سویی مسیر اصلاحات در نظام های اجتماعی است و از دیگر سو، روشی برای ممکن ساختن مطالعه کنشگران اجتماعی است. در عرصه تربیت رسمی، مدرسه محیط قابل کنترلی است که با برنامه ریزی برای اصلاح سبک زندگی مرتبط با آن، اهداف آموزش و پرورش پیگیری و مطالعات تربیتی تسهیل می شود. در این مقاله با معرفی ویژگی های سبک زندگی نشان داده می شود که اصلاح برنامه ریزی شده سبک زندگی راهکار مناسبی برای تحقق نظام تربیتی اسلام و در نتیجه، بسترسازی برای دستیابی به علوم تربیتی اسلامی است.
    کلیدواژگان: علوم انسانی اسلامی، علوم تربیتی اسلامی، علم دینی، سبک زندگی، محمدباقر صدر
  • خلاصه مقاله ها به عربی
    خلیل زامل عطشان صفحه 175
|
  • Azadeh Yaghob Zadeh, Laleh Ahani Page 1
    This survey with using descriptive and analytical method is searching the education which is caused from Islamic belief bases that they are essential for sacred art of calligraphy. Islamic art because of religious and cultural richness is the best method of moral and spiritual capabilities. So the promotion of the culture and moral education and both in education and in community cultures are effective, it is essential in Islamic thought and civilization. The main questions of this survey: How is the relationship between art and ethics in Islamic culture? What are the forms of art and expression of calligraphy to convey the meaning of education? The aim of this survey is the clarifying the role and importance of morality in religious and spiritual education in one of the oldest Islamic art of calligraphy. The results of this survey show that the spiritual sanctity of calligraphy, the respect and dignity of content and predicate the word of God, calligraphers in creating art works are always bound to observe the customs and ethics. And the most beautiful manifestation of the moral dimensions is self purification among calligraphers as one of the most ethical and educational principles of obligations to engage in this art.
    Keywords: ethical education, sacred art, spritual traditions, islamic calligraphy
  • Mohammad Reza Soleymani, Meymanat Abedini Baltarak, Hassan Faqihi, Forouzan Ashouri Page 7
    The aim of this research is the content analysis of the religious parameters in kid's and teen's magazines. This study is applied and the design is content analysis. The sample was the magazines published between the years 1391-1392. The unit of analysis was pages of magazines and the validity of the instrument was confirmed by the experts in Islamic teaching. To determine the reliability of the instrument, the retest methodology was used and the correlation coefficient was found to be .81. the findings revealed that the parameter of moral stories with the information load of .872 and the importance coefficient of .502 , in comparison with other parameters, were given more attention. In contrast, the parameter of FOROE DIN, with the load of .521 and the importance coefficient of .236 were given the lower attention. With regard to the training role of the stories in transforming the moral concepts and its compatibility with the developmental features of kids and teenagers, the magazines, to a great extent, have efficiently utilized this instrument; yet, the important parameter of FOROE DIN has been given little attention.
    Keywords: content analysis, kids, teen's magazines, anthropy shanon, religious parameters
  • Fatemeh Sadat Jafar Nia, Maqsoud Amin Khandaghi, Seyed Javad Qandili, Mohammad Reaz Javaheri Page 13
    This study has investigated the amount of using the discourse-making approach in the school textbooks to communicate the theory of Guardianship of the Jurist (Wilayat al Faqih) as emphasized in the lectures of the supreme leader of the the Islamic Revolution, Ayatollah Khamenei regarding the necessity of discourse-making using domestic theoretical frameworks originated from Islamic teachings. The research method used is "Discourse analysis" which is a qualitative approach to content analysis. We find that the school books follow a news-like and historical approach in communicating the concept of Guardianship of the Jurist (Wilayat al Faqih) and the discourse-making approach has been neglected. Of the main evidence of news-like approach is organizing the content of the books based on the chronological order of the events, categorizing based on subject and logical order and ignoring the inherent relations between the concepts. In communicating the concept of Guardianship of the Jurist, shortcomings identified other than the direct statement, include neglecting the audience and their misgivings, shallowness, concentration on memorizing and ignoring the depth of the subject, and neglecting the spiritual and emotional dimensions of the audience. We suggest using the discourse-making approach in designing school books for religious education
    Keywords: theory of Wilayat, e Faqih, religious education, discourse analysis, discourse, making, curriculum ideology
  • Mostafa Hamadni Page 21

    Religious and moral education are, more oe less, well-known issues in the philosophy of education while mystical education has been less attended. This paper is an attempt to discover the aims and stages of mystical education from the perspective of great ayatollah Saadat parvar. The methodology used in this study is descriptive-analytic. He proposed the aims and staegs of such education based on Quran and Tradition, achived through divine law, rather than the statements of mystics. In his view, in the mystical system based on internal and seluiced motion, aims are compatible with educational stages. Therefore, aims of education are presented in two parts; firstly, the ultimate aim as the last stage of seluiced consists of complete obedience expressed through innate manifestation, destruction in God, living on God, mohammadi position, plural position, unity position and the like; the results of this study reveal that the diffrence of these concepts is just conventional. Secondly, mediatory aims as pre-final stage which starts from sin quitting and ends in manifestation of monotheistic names and attributes.

    Keywords: Saadat Parvar, mysticism, mystic education, aims, stages
  • Saeid Azad Manesh, Narges Sajadieh, Khosro Bagheri Page 26
    The main Purpose of this paper is the exploration of aims and considerations of child’s moral education from the perspective of Islamic view of action. Methods used in this research are the conceptual analysis and the deductive approach. Hence, first, from the perspective of Islamic view of action, the moral action that is permanently the normative behavior upon foundations of cognition, inclination and will was explored. Exploring these triple foundations in childhood led to the conclusion that the preparations of moral action in childhood are traceable. In addition, on the overall look, can say that the moral education in childhood from the perspective of Islamic view of action is the period of responsibly selectivity included three stages: processing options, selecting, and accepting the consequences of selection. Then, given the concept of “pure life” and the relationship of moral action with childhood from the perspective of Islamic view of action were extracted the aims and considerations of child’s moral education. Among these aims are: “understanding of good and evil”, “manipulation with desires”, and “tends to goods and hate from ugliness”. “Providing the moral facts based on the child's cognitive ability”, “the relationship of the child with the rich environment of the social-moral”, “recognition of freedom of negative and positive of the child” and “having a behavior mingled with compassion and kindness to the child” are some of the considerations which can fulfill these aims
    Keywords: Childhood, Islamic view of action, Moral Education, aims, considerations
  • Mohammad Fathali Khani Page 91