فهرست مطالب

فصلنامه اندیشه دینی
پیاپی 21 (زمستان 1385)

  • تاریخ انتشار: 1385/10/11
  • تعداد عناوین: 7
|
  • مقالات فارسی
  • مجید صادقی حسن آبادی، راضیه عروجی صفحه 1
    شیخ شهاب الدین سهروردی فیلسوف و عارفی با حکمتی آمیخته از معرفت نظری و طریقت و سلوک عملی است. در حکمت او مقام نظر و عمل آن چنان آمیخته اند که نارفته راه و گام ننهاده در سلوک را نمی توان حکیم نامید. در آثار او عناصر اصلی سلوک و منازل و احوال سالک از مرتبه بیداری تا فنا و اتصال به عالم نور ترسیم شده است.
    نفس آدمی نوری محبوس در خاکدان هستی است و باید به وطن حقیقی خویش بازگشت کند. در این مسیر سالک باید تعلقات ظلمانی را به کناری نهد و با اراده ای پولادین و توکل به حضرت نورالانوار و در پرتو تعلیمات پیر و مرشد متحمل ریاضات و مجاهدات علمی و عملی شود تا روحش صیقل خورده لذت وصل را با ذوق دریابد و به کوه قاف برسد.
    سهروردی نکات سلوکی خود را به صورت تمثیل، نماد، کنایه و استعاره هایی ارائه می دهد. او در قالب گفتگوهایی که گاه خود شیخ است و گاه سالک، دستورالعمل هایی را با زبان رمز در اختیار سالکان و پیروان طریقتش قرار می دهد. طریقت او چندان شناخته شده نیست و همین امر توصیفی نظام مند را از شیوه سلوکی او با مشکل مواجه می کند. ولی با مراجعه به آثار او می توان تا حدودی شیوه او را در طریقت و عناصر اساسی تشکیل دهنده سلوک عرفانی اش به دست آورد.
    کلیدواژگان: سیر و سلوک، حکمت اشراق، سهروردی، معرفت نظری، سلوک عرفانی، فنا
  • مقاله انگلیسی
  • احسان قدرت اللهی صفحه 7
    جلال الدین محمد اکبر فرزند همایون از بزرگترین پادشاهان مسلمان مغول است که حدود 50 سال (1556-1542) بر هندوستان حکم فرمایی کرد. دوره حکومت اکبر از جمله پرشکوه ترین و برجسته ترین دوره های تاریخ هند به شمار آمده، دستاوردهای بسیار مهمی در همه زمینه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، از جمله وحدت پیروان ادیان مختلف این سرزمین به خصوص مسلمانان و هندوها را دربر داشته است. دستیابی به چنین وحدت و انسجامی در قلمرویی گسترده با تعدد ادیان، زبان ها و نژادها، ایده آلی دست نیافتنی تلقی می شد. اما به مدد شخصیت استثنایی و درایت فوق العاده اکبر در امر حکومت و برقراری سیاست دینی خاص مبتنی بر اندیشه صوفیانه صلح کل این آرمان رؤیایی جامه عمل پوشید.
    در این مقاله که از دو بخش اصلی تشکیل شده است ابتدا به طرح عوامل تاثیرگذار داخلی و خارجی در شکل گیری شخصیت و سیاست دینی اکبر پرداخته شده، سپس نوآوری های دینی و اقدامات همه جانبه او در راستای تحقق این اندیشه مورد بررسی قرار گرفته است.
  • مقالات فارسی
  • زهرا خزاعی صفحه 23
    با آن که قرن ها از داوری سقراط درباره رابطه عقل و اخلاق می گذرد، اما هنوز پرسش از «عقلانیت اخلاق» از مهم ترین مسایلی است که ذهن فیلسوفان را به خود مشغول داشته است. قضاوت درباره عقلانی بودن یا نبودن گزینش و توجیه باورها، و تبیین و توجیه رفتارهای اخلاقی از جمله موضوعاتی است که ذیل این عنوان قرار می گیرند.
    عقل گرایان حداکثری، حداقلی و اعتدالی، بر پایه رویکردهای متفاوت خود نسبت به عقل، در این رابطه مواضع مختلفی گرفته اند. حداقلی ها به دلیل گرایش بیشتر به نقش عواطف، درباره نقش معرفتی و انگیزشی عقل، متفاوت با دو گروه دیگر سخن گفته اند. و عقل گرایان حداکثری و اعتدالی، با وجود شباهت های فراوان، درباره نقش جنبه های شناختاری و غیر شناختاری در انگیزش اخلاقی، متفاوت می اندیشند.
    در این نوشتار، گذشته از تبیین تفاوت سه رویکرد مطرح، توجیه رفتارها و انگیزش اخلاقی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. درون گرایی و برون گرایی از جمله دیدگاه هایی هستند که در این باره مورد نظر بوده اند. در نهایت، بر نقش فضیلت، به عنوان راهی برای پذیرش و توجیه عقلانیت تاکید شده است.
    کلیدواژگان: عقلانیت، اخلاق، عقل، عقلگرایی حداکثری، حداقلی و اعتدالی، درون گرایی و برون گرایی
  • اکبر عروتی موفق، ابوالقاسم اسدی صفحه 51
    یکی از مسایل فلسفی- کلامی مربوط به اوصاف و افعال الهی این است که آیا نظام حاکم بر این جهان بهترین نظام ممکن است؟ و آیا لازمه چنین نظامی این است که هیچ شری در آن نباشد؟ و اصولا خلق چنین نظامی ضرورت دارد یا خیر؟ از نظر لایب نیتس و ابن سینا حکیم، عالم، قادر و خیرخواه مطلق بودن خداوند مقتضی آن است که نظامی آفریده شود که در آن بالاترین و بیشترین کمالات تحقق یابد.
    هر دو فیلسوف معتقدند که شر امری است متحقق، اما نه از سنخ وجود بلکه از سنخ عدم و این که لازمه تحقق خیر کثیر تن دادن به شر قلیل می باشد. اما آن چه این دو فیلسوف را از هم جدا می کند این است که خلق نظام احسن از نظر ابن سینا بر اساس یک ضرورت فلسفی صورت گرفته است در حالی که لایب نیتس انتخاب نظام احسن را از میان همه نظام های ممکن دیگر امری ممکن تلقی می کند و اگر ضرورتی هم در این جا احساس می شود فقط یک ضرورت اخلاقی است.
    کلیدواژگان: نظام احسن، علت غایی، لایب نیتس، ابن سینا
  • محمد اصلانی صفحه 73
    کانت مبدع قضیه تالیفی پیشینی است و این مساله در فلسفه وی از جایگاهی ویژه و اساسی برخوردار است.
    در این مقاله ابتدا تقسیم قضایا به تحلیلی و تالیفی، پیشینی و پسینی مورد بررسی قرار می گیرد. منظور از این بررسی فهم دیدگاه خاص کانت نسبت به این مساله است. سپس تحقیقی در خصوص مفهوم پیشینی از دیدگاه کانت صورت می گیرد. حاصل این تحقیق این است که قضیه تالیفی پیشینی مرادف با کلیت، ضرورت و ماخوذ نبودن از تجربه است. پس از آن روشی که کانت برای حصول معرفت یا قضیه تالیفی پیشینی اتخاذ کرده (روند تشکیل معرفت از دیدگاه کانت)، مورد بررسی قرار می گیرد. و در آخر به سوالی که در عنوان مقاله مطرح شده پاسخ داده می شود. چکیده پاسخ این است: روندی را که کانت برای تشکیل معرفت ارائه می نماید، از صدور قضایای تالیفی پیشینی ناتوان است، چرا که محصول این روند، جزیی غیر قابل انفکاک دارد که ماخوذ از تجربه است.
    کلیدواژگان: ادراک حسی، مفاهیم فاهمه، قضیه تالیفی پیشینی، تجربه، روند تشکیل معرفت
  • حسین میرجعفری، مرتضی دهقان نژاد، حمید حاجیان پور صفحه 93
    این پژوهش در صدد یافتن پاسخ هایی برای این سوالات است که اندیشه دینی در طریقت صوفیانه اردبیل قبل از تشکیل دولت صفوی چگونه بوده است؟ رویکرد شیوخ صفوی به اندیشه غالیانه تحت تاثیر چه عواملی صورت گرفته است؟ چرا جنبش های قرون هشتم و نهم هجری دارای ماهیتی غالیانه هستند؟ عناصر مشترک فرقه های غالیانه در این دوران چیست؟
    در بررسی رویکرد دینی در طریقت صفوی، از سقوط دستگاه خلافت و پیدایش خلاء دینی و سیاسی به دنبال تهاجم مغول در قرن هفتم هجری سخن به میان آمده است. اثرات تهاجم مغول در قوت یافتن پایگاه های معنوی و رشد تصوف، در فاصله قرن هفتم هجری تا تشکیل دولت صفوی در قرن دهم هجری، مهم خواهد بود. طریقت های صوفیانه تحت تاثیر شرایط زمانی دچار چرخش های فکری درونی شدند و با رویکرد به اندیشه های غالیانه متوجه حصول به قدرت سیاسی گردیدند. این امر نقطه مشترک جنبش های صوفیانه در قرون هشتم و نهم هجری است. نکته این است که صفویان بر جسته ترین عامل جنبش های صوفیانه و غالیانه این دوران بودند که موفق به تشکیل دولتی فراگیر شدند.
    کلیدواژگان: اندیشه غالیانه، تصوف، طریقت صفوی، قزل باشیه، الوهیت
  • حمید محمدقاسمی صفحه 117
    نگاهی اجمالی به مطالعات صورت گرفته بر روی مثال های قرآنی نشانگر آن است که محققین تا سده های پیشین غالبا از منظر ادبی و از جنبه های بلاغی به این موضوع نگریسته اند، و بررسی ابعاد و جنبه های تربیتی تمثیلات قرآن، و نقش موثر آن در پرورش نفوس و هدایت انسان ها در آثار پیشینیان یا مغفول مانده و یا مورد مداقه جدی قرار نگرفته است.
    در این مقاله تلاش گردیده تا از منظر تربیتی به این موضوع نگریسته شود و آثار تربیتی مترتب بر تمثیلات قرآن به طور اجمال مورد بررسی قرار گیرد.
    کلیدواژگان: تمثیل، تربیت، تصریف، تصویر پردازی، تاثیرگذاری
|
  • Dr. Majid Sadeghy Hasan Abadi, Razeih Oroojy Page 1
    Sheikh Shahabdin Sohravardi is a philosopher and Gnostic whose philosophy is a combination of theoretical insight and practical discipleship. In his philosophy the theory and practice are so combined together that he does not call philosopher those who are out of this way. He gives us a picture of different stages of discipleship in his works.Human soul is an illumination limited to worldly life and it should come back to his real home. In this way, a disciple should put away all dark dependences and by strong will, reliance in God and his teacher's teachings, he should undergo theoretical and practical mortification. Sohravardi gives his teachings as analogy, symbol, allusion and metaphors. His instructions are conveyed to his disciples and followers through codes and as dialogues in which sometimes he is the sheikh and sometimes the disciple. The chain of Sufism that he belongs to is not well known and this causes a problem to describe a systematic explanation of his disciple's method. If one refer to his works, one can find out some of his ways, and the main constructive elements of his Gnostic path way.
  • Dr. Zahra Khazaie Page 23
    The rationality of ethics is one of the most important issues for philosophers. This concept includes judgment on rationality of choice and justification of beliefs as well as explanation and justification of moral behaviors.Strong, weak and moderate rationalists take different positions, based on their approaches to the concept of reason. Having more inclination to the role of emotions, weak rationalists do not agree with the others in epistemic and motivational role of reason. Despite many similarities, strong and moderate rationalists think differently about the role of cognitive and non-cognitive aspects of moral motivation. In this paper, we clarify the relationship between morality and reason in these three approaches. Justification of behaviors and moral motivation, as well as internalism and externalism are discussed in this paper. At last, the role virtue as a mean of justifying the moral rationality is emphasized.
  • Akbar Orvati Movafagh, Abolghasem Asadi Page 51
    One of the philosophical- theological questions related to divine attributes and works is that whether the governing system of this world is the best one, and whether it is necessary for such system to be free of evil and whether it is necessary for God to create such a system. In this paper these questions are surveyed from Leibniz's and Avecina's viewpoints, especially based on the assumption that God is infinitely wise, knowledgeable powerful and good. Both philosophers believe that the evil that we see in this world does not proceed from being but it is a kind of non- being, and in order to cancel the little evil we must lose the great good.Although both philosophers see the system of this world as a necessary one, but the difference is that Avecina sees it as a philosophical necessity but according to Leibniz it is an ethical necessity.
  • Muhammad Aslani Page 73
    Kant is the innovator of "the synthetic a priori proposition" and this has a principal status in his philosophy.Firstly, in this paper, the propositions are divided into "synthetic and analytic", and "a priori and a posteriori; and our purpose is to understand Kant's viewpoint over this issue.Then, the concept of "a priori" will be investigated from Kant's viewpoint. The result of this study is that: the synthetic a priori proposition is the synonym to a proposition which is universal, necessary and not derived from experience.Then, the procedure that Kant adopts for attainment of knowledge, or of synthetic a priori proposition will be discussed.Finally, the question which was posed in the title of the present paper will find the answer that the procedure that Kant presents for attainment of knowledge is unable to produce synthetic a priori propositions, because this procedure has necessarily a part that has been obtained from experience.
  • Dr. Hossein Mirjafari, Dr. Morteza Dehghannezhad, Hamid Hajianpour Page 93
    The present study aims at finding answers to the following questions: (1) How has the Sufi Tarighat of Ardabil been influenced by religious thought before the formation of the Safavi government? (2) What factors have influenced the approach of Safavi sheiks toward Ghaliane thought? (3) Why do the eighth and the ninth centuries movements have a Ghaliane identity? and (4) What are the common elements of Ghaliane sects during this period?In the study of the religious approach in Safavi Tarighat something will be said about the Caliphate system and the emergence of a religious and political vacuum following the Mongol invasion in the seventh century. The effects of the Mongol invasion on strengthening spiritual bases and the growth of sufism in the interval between the seventh century till the formation of the Safavi government in the tenth century is also important. Sufi Tarighats experienced internal intellectual twists under the influence of the circumstances of the period and moved toward the seizure of political power through Ghaliane approach. This is the common point of all Sufi movements in the eighth and the ninth centuries. The point is that Safavies were the most outstanding Sufi and Ghaliane movement during these times which succeeded in forming a comprehensive government.
  • Dr. Hamid Muhammad Ghasemi Page 117
    A general survey of the studies on Quranic Tamsils (analogies) indicates that the researchers have frequently viewed this matter from literary and rhetoric points of view during the recent centuries. Analysing the various aspects of training Quranic Tamsils and their effects on training and guiding people has been either ignored or has not been scrutinized in the past works.In this article, efforts have been made to briefly view this subject from training point of view on one hand, and the training effects resulted from it on the other.