نشریه سفینه
پیاپی 20 (پاییز 1387)

حضرت آیت الله شیخ محمدرضا جعفری نجفی ترجمه ای دقیق و استوار از اصول کافی به زبان انگلیسی به سامان آورده که چندین جزء از آن به چاپ رسیده است. ایشان، علاوه بر ترجمه متن، تعلیقاتی بر آن نگاشته اند که به دلیل گستردگی حوزه های مختلف موضوعی، مورد توجه دانشوران بوده و هست. در این گفتار، تعلیقات نگارنده بر یازده باب نخستین کتاب الحجه، به فارسی برگردانده شده است.

این مقاله، تعلیقات آیت الله میرزا مهدی اصفهانی هشت حدیث از پنج باب کتاب اصول کافی را دربر دارد که از کتاب چاپ نشده «اساس معارف القرآن» نقل شده است. این احادیث و توضیحات آنها درباره معرفت خدا، اسماء و صفات الاهی و بداء است. براساس توضیحاتی که آمده است، خداوند، معرفت خود را به بندگان تذکر می دهد و فطرت الاهی را به آنان یادآور می شود؛ توصیف های بشری در وصف خداوند، نارسا است؛ اسماء و صفات الاهی تمییز او از خلقش را نشان می دهد؛ و بداء جلوه ای بارز از قدرت و سلطنت واسعه الاهی است.

با وجود تمجیدها و تاییدهای فراوان از احادیث کتاب کافی کلینی در قرون مختلف و اعتماد بر آنها، در میان متاخران، نظریاتی در عدم اعتبار اسناد برخی از احادیث این کتاب مطرح شده است. این مقاله با بررسی سند احادیث سه باب از بابهای کتاب «الحجه» ضمن یادآوری برخی احادیث مهم درباره اهل بیت، بر تثبیت سند بسیاری از این احادیث دست یافته و آنها را با اظهار نظر علا مه مجلسی در کتاب «مرآه العقول» مقایسه کرده است.

شناخت فنون بلاغت در فهم متون دینی، از اهمیت خاصی برخوردار است. معصومان: سخنوران زبردستی بودند که با تکیه بر اصول و قواعد بلاغت، مقاصد خود را ایراد فرموده اند. غفلت از شناخت قواعد معانی و بیان در آموزه های دینی، موجب کج فهمی مقاصد حقیقی و راویان معصوم خواهد شد. در این نوشتار، مطابقت با مقتضای حال و علو مضمون، از میان قواعد علم معانی، گلچین شده و در روایات به بحث نهاده شده است. همچنین از قوانین فن بیان، به استعاره و تشبیه و نیز کنایه و تعریض پرداخته شده است.

عالم ذر یکی از مراحلی است که انسان قبل از ورود به این دنیا، پیموده است. انسان در عالم ذر، خدای خود را شناخته و به وحدانیت او شهادت داده است. در این گفتار، روایات مربوط به عالم ذر مورد بحث قرار گرفته و نکات آنها استخراج شده است.

کتاب «مکتب در فرآیند تکامل» بر مبنای دو هدف، توسط دکتر حسین مدرسی طباطبایی، تاîلیف شده است: 1. معرفی تاریخ تشیع به عنوان یک جریان عقیدتی در اسلام، به خوانندگان غربی و غیر مسلمان 2. شناخت فرآیند شکل گیری و تکامل مکتب تشیع در سه قرن نخست اسلامی. فصل اول کتاب با عنوان «حقوق و مسئولیتها» شامل مروری کوتاه بر تاریخ تشیع تا ابتدای دوران غیبت صغری است که در این نقد، بخش اعظم آن مورد بررسی قرار گرفته است.

نگارنده این مقاله، یکی از دانشمندان شیعه امامیه در قرن یازدهم هجری، به نام محمدحسین بن قاریاغدی است. این گفتار، از کتاب خطی «البضاعه المزجاه» او برگرفته شده که شرحی بر روضه کافی اثر ثقه الاسلام کلینی است. از آنجا که 597 حدیث روضه کافی ترتیب موضوعی ندارد، نویسنده در این گفتار، روایات را در ضمن سی موضوع، تقسیم کرده است. به احتمال قوی، این تقسیم موضوعی نسبت به احادیث روضه کافی، فقط در اینجا ارائه شده است.

شیخ بهاءالدین عاملی و شیخ ابراهیم حرفوشی از دانشمندان قرن یازدهم شیعه، تعلیقاتی بر شش باب از کتاب التوحید اصول کافی دارند که برای نخستین بار در اینجا به چاپ می رسد. برخی از این تعلیقات، در حد توضیح کوتاه لفظی و عبارتی، و برخی دیگر، توضیح نسبتآ مفصل در مسائل مختلف توحید است. نگارنده مقاله، ضمن تصحیح و تحقیق این تعلیقات، مقدمه ای کوتاه شامل شرح حال آن دو دانشمند و توضیحاتی مختصر درباره مطالب آنها آورده است.

درباره مبانی ارزیابی اعتبار احادیث کتابهای حدیثی شیعه، دانشمندان امامی از فقیه و متکلم و مفسر و محدث سخنانی گفتهاند. بسیاری از آنان عقیده دارند که ارزیابی سندی، تنها عامل در بررسی اعتبار حدیث نیست. نگارنده در این مقاله، دیدگاه های 33 تن از دانشمندان شیعه را از قرن چهارم تا دوره اخیر در این زمینه آورده است که در این میان آنان، بزرگانی مانند شیخ مرتضی انصاری، مولی محمدباقر وحید بهبهانی، مولی محمد تقی مجلسی و علا مه محمد باقر مجلسی را میتوان یافت.