نشریه سفینه
پیاپی 23 (تابستان 1388)

قرآن وجوه کمالیه مختلفی دارد که ازجمله آنها حروف مقطعه است. در این حروف، اسراری است که کلید این اسرار در اختیار ائمه (ع) سپرده شده است و براساس آیه من عنده علم الکتاب، علم به بطن های قرآن در شب های قدر در اختیار امام زمان (ع) قرار داده می شود. اسم اعظم خدا را پیامبر (ص) و امام (ع) از همین حروف مقطعه استخراج می کنند.
در قرآن معارف توحیدی بسیاری وجود دارد که ازجمله آنها بداء است. کنه بداء اختیار کامل غیرمتناهی در لایتناهیت خداست یعنی معدوم را وجود دادن و موجود را معدوم کردن. قرآن کلام خداست و هر کلامی در شناختن صاحب کلام؛ قرآن، معلم پیامبر (ص) و امام (ع) است. در قرآن علم به عوالم دیگر مانند ملکوت، انوار، ارواح، اشباح، ذر و... وجود دارد. علوم قرآن جمعی جملی است و تفصیل آن برعهده اهل بیت (ع) می باشد و از آنجا که ائمه (ع) فرصت و مجال امامت و رهبری و بیان تفصیلی این علوم را پیدا نکردند بخش معظمی از علوم قرآن منتشر نشده است.
علوم قرآن با علوم بشری ازجمله علوم فلسفی تفاوت های بسیاری دارد که در این مقاله به برخی موارد اشاراتی شده است.

ناسخ و منسوخ از مباحث پیچیده علوم قرآنی است که در فقه و اصول فقه نیز به آن پرداخته شده و حتی، علم به آن لازمه تصدی مناصب قضا و افتاء شمرده شده است.
معنای لغوی نسخ، ناسخ و منسوخ در فرهنگ های لغت آمده است. نیز کاربرد نسخ در چهار آیه قرآن در معانی «ثبت و رونویسی»، «جایگزین ساختن» و «نابود کردن» با اشاره به نکات تفسیری برخی از تفاسیر اهل سنت نقد و بررسی شده است.
ناسخ و منسوخ در روایات و احادیث اهل بیت: تعریف شده و در فقه و تفسیر نیز کاربرد دارد. نویسنده، کتب و آثار دانشمندان شیعه و اهل سنت را در موضوع نسخ به اجمال شناسانده و نسخ را در دو قسمت: ادیان گذشته و حکمی از احکام دین اسلام بررسی کرده است.
شبهات پیرامون نسخ و عوامل پیدایش نسخ در آئین کامل، طرح و بررسی شده است. نویسنده، رابطه حکم و تلاوت در نسخ را، براساس منابع اهل سنت توضیح داده، و به بیان چهار شیوه شناخت ناسخ و منسوخ پرداخته است.

در بسیاری از کتب سیره، تاریخ و حدیث بر این نکته تاکید شده است که حضرت محمد (ص) پس از آنکه به پیامبری مبعوث شد، تا سه سال دعوت پنهانی داشت و پس از نزول آیاتی از قرآن، مامور شد تا دعوتش را آشکار کند. در این تحقیق تاکید شده است که اصل دعوت به توحید و نبوت پیش ازاین روز، آشکار بوده و آنچه که در این مدت پنهان بوده امر ولایت و وصایت امیرالمومنین (ع) بوده است و برای اثبات این مدعا، مطالبی در رابطه با زندگانی پیامبر و دوران نبوت و رسالت ایشان با تاکید بر آغاز نزول قرآن کریم، آغاز آشکار انذار امت و اعلان امر خلافت امیرالمومنین (ع) مطرح کرده و سری بودن دعوت پیامبر را در آغاز سه سال اول بعثت مطلبی سست و متناقض برشمرده است و با استناد به روایات بیان می دارد واقعه یوم الدار برای اعلام امر خلافت و وصایت امیرالمومنین علی (ع) بوده است. روایات هفت گانه یوم الدار به نقل از کتاب ارزشمند الغدیر اثر علامه امینی، را بررسی کرده است. همچنین برخی از واکنشهای شدید قریش، ناشی از یوم الدار و تدبیرات پیامبراکرم (ص) به صورت فهرست وار اشاره شده است.

در متون حدیثی، به روایاتی برخورد می کنیم که پذیرش و یا رد روایات را منوه به عرضه آنها بر قرآن و سنت دانسته اند و ضابطه و معیار کلی را توافق یا مخالفت با قرآن و سنت شمرده اند علت اصلی این امر زیاد شدن نسبت کذب و افترا، بر رسول خدا (ع) و ائمه (ع) است و به همین دلیل عرضه روایات بر قرآن و سنت به لحاظ علمی و عملی مورد توجه بزرگان امامیه. به جهت تثبیت صدور حدیث از معصوم و نه تصحیح کلام معصوم (ع) بوده است. چرا که تناقض و تنافر میان قرآن و کلام معصوم وجود ندارد. دیدگاه شیخ انصاری در روایات عرض در دو قسم! 1. مخالف با قرآن 2. نداشتن شاهدی در قرآن و سنت بررسی شده است.
روایاتی که موافقت ظاهری با قرآن ندارند ولی مخالفت و تضادی نیز با آیات قرآن و سنت ندارند از معیار کلی پذیرش و رد خارج و به عنوان استثنائات عرض شامل: روایات ناظر به قرآن، روایات غیر ناظر به قرآن روایات مخالف با ظاهر قرآن (تقیه، نسخ) بررسی شده اند با توجه به حجیت ظاهر قرآن، اشکالات و شبهه هایی در ارتباط با روایات عرض مطرح و پاسخ داده شده است.

معرفت خدا در عالم ذر و اقوار بر معرفت از مباحثی است که در آیات و روایات مطرح شده و اندیشمندان بزرگ پیرامون معرفت و میثاق در عالم ذر آراء و اقوال خود را بیان کرده اند. در این نوشتار، نظریه های 15 نفر از دانشمندان قرن های یازده تا سیزده از شیخ بهایی (م. 1030 ق.) تا سید عبدالله شبر (م. 1242 ق.) نقل شده و در ذیل این نظریه های مباحثی همچون تفاوت عالم ذر با عالم ارواح، اخذ میثاق ربوبیت و ولایت، تقدم خلقت روح بر بدن، مثل افلاطونی، شبهه های مرتبط با عالم ذر، اخذ میثاق از همه موجودات نقد و بررسی شده است.

آیت الله جعفری بر کتاب الحجه اصول کافی نکاتی را ذکر کرده است، برخی از این کتاب در باب - راویان حدیث و یا افرادی که در حدیث از آنها نام برده شده - به لحاظ تاریخی و انساب می باشد و برخی نکات اعتقادی در باب بداء. اراده خدا، غیبت امام موسی کاظم علیه السلام. بیشتر نکات این مقاله درباره امام مهدی علیه السلام است. غیبت صغری و کبری، نظریات برخی از اندیشمندان اهل سنت درباره امام مهدی علیه السلام، نظریه های ابن خلدون، شیخ احمد محمد شاکر از علمای محدث - مصری، فتوای رابطه العالم الاسلامی، نائبان خاص و عام حضرت مهدی علیه السلام، باورهای شیعی درباره محل زندگی آن جناب سرداب مقدس و علت تکریم آن، نهی از نام بردن آن حضرت با نام مخصوص ایشان ازجمله مباحثی است که به تفصیل نقد و بررسی شده است.
براساس فتوای رابطه العالم الاسلامی هیچ تردیدی در صحت و تواتر روایات درباره حضرت مهدی علیه السلام وجود ندارد، باور به ظهور امام مهدی علیه السلام واجب و یکی از اعتقادات اهل سنت و جماعت است تنها جاهلان به سنت پیامبرصلی الله علیه وآله و بدعت گذاران آن را تکذیب می کنند.

در سری مقاله های آقای بیابانی اسکویی، معرفت فعل خدا و موهبت الهی شمرده شده و به استناد آیات و روایات اکتسابی بودن معرفت رد شده و برخی سخنان بزرگان از دانشمندان و فلاسفه نقد و در مواردی نفی شده است، در این مقاله بر مبنای مفروض آگاهی کامل نویسنده مقالات معرفت خدا به منابع کلامی و فلسفی و آرای مختلف دانشمندان خدشه وارد شده و تعرض به ساحت دانشمندانی چون سید مرتضی، شیخ انصاری، شیخ مفید، ملامحسن فیض و دیگران را امری غیرعقلی و غیرعالمانه دانسته است، توجه نکردن به حدیث لاجبر و لاتفویض بل امر بین الامرین مکتب تفکیک را به تنگناهای تناقض آمیز گرفتار ساخته است.
پیش از پرداختن به بحث معرفت و هدایت می بایست مبانی نظریه در موضوع توحید افعالی و جبرو اختیار را مستحکم و مستدل ارائه می کرد؛ اگر معرفت صنع الهی است و به حسب ظاهر برخی متون در انحصار خداوند است چرا پذیرش آن فعل بنده و وظیفه او معرفی شده است، نقش انبیا در ایجاد این معرفت و دریافت معرفت توسط عقل چگونه خواهد بود؟
در مواردی که خداوند برای برخی از معرفت ها ابزار و اسبابی قرار داده اگر واسطه ها، واسطه هستند پس مستقیم بودن صنع خدا چگونه است؟ و اگر بی تاثیرند پس چه نیازی به واسطه؟ نفی کنندگان اصل علیت برای تامین قدرت مطلقه الهی، به نفی تاثیر علل واسطه پرداخته اند غافل از اینکه سببیت اسباب را خود خداوند جعل فرموده و خود را مسبب موسوم کرده است. معرفت به نحو خاص یعنی چه؟ و تفاوت فعل خدا در دو موضع بر چه اساس است؟
شکر بر معرفت آیا از وسایط فیض است یا نه؟ منافی با صنع مستقیم خداوند هست یا نیست؟
وجود لزوم بر فعل خداوند در معرفت ثانوی چگونه قابل توجیه است؟ در برداشت از متون دین ضروری است جانب احتیاط به شدت رعایت شود و با نظری همه جانبه و پای بندی به اصول مستحکم عقلانی به برداشت پرداخته شود چرا که فرموده اند حدیث ما صعب و مستصعب است و تحمل آن بر فرشتگان مقرب و پیامبران مرسل شاید راست آید.