نشریه سفینه
پیاپی 33 (زمستان 1390)

سید مرتضی در باب اعجاز قرآن، معتقد است که خدا علومی را که عرب فصیح می توانست با آنها با قرآن معارضه کند، در زمان قصد معارضه، از آنان می ستاند و چون سلب علم تنها در اختیار خداست، آنان درمی یافتند که قرآن معجزه الهی است؛ یعنی نزد سید مرتضی، قرآن از آن رو معجزه است که به این صرف و سلب دلالت می کند. وی فصاحت عالی قرآن را پذیرفته و نظم آن را بی سابقه خوانده؛ اما فصاحت و نظم و دیگر وجوه مشهور را وجه اعجاز قرآن ندانسته است. نزد نگارنده، اشکال مهم نظریه سید مرتضی اختصاص حصول «علم وجدانی» به الهی بودن قرآن، به عرب فصیح است؛ آن هم در هنگام قصد معارضه.

در منابع اهل سنت، با احادیث تفسیری اهل بیت: سه گونه برخورد شده است: 1. نقل بی طرفانه احادیث تفسیری اهل بیت: در این دسته، پاره ای از احادیث تفسیری اهل بیت: ، در منابع سنی نقل شده که بی تردید پاره ای از این روایات صحیح است. 2. تحریف، تاویل و تضعیف حدیث اهل بیت: . برخی از عالمان سنی، در امتداد سیاست خلفا در منع نشر تفسیر اهل بیت: و اعراض از ایشان، احادیث امامان اهل بیت: را کمتر روایت کرده اند و اگر گاه روایات صحیحی را از اهل بیت: در کتب خود آورده اند، آنها را تحریف و تاویل کرده اند و در تضعیف یا رد آنها کوشیده اند. 3. جعل حدیث در برابر احادیث ولایی. بعضی از این روایات تفسیری منسوب به اهل بیت: ، برای مقابله با احادیثی ساخته شده که تفسیر صحیح آیات مربوط به ولایت و عصمت و امامت اهل بیت: است.

عترت به عنوان یکی از ثقلین نقش بسزایی در توضیح و تبیین قرآن داشته است و شمار قابل توجهی از روایات تفسیری معصومین: به تبیین واژگان قرآن اختصاص دارد. مفسران مشهور اهل سنت نقل برخی از این احادیث را وجهه همت خود قرار داده اند. با بررسی روایات اهل بیت: معلوم می شود که توضیحات معناشناسانه واژگان قرآن توسط آنها از یک نوع نبوده، بلکه از ویژگی ها و تنوع خاصی برخوردار است. این مقاله به روش توصیفی کتابخانه ای، با بررسی معناشناختی واژگان قرآن در روایات تفسیری اهل سنت، نتیجه می گیرد که: پاره ای از توضیحات عترت از سنخ تبیین ظاهری و دسته ای از مقوله بیان مصداقی، در مواردی بیان تاویلی، توصیفی، توضیحی و... می باشد که مقاله حاضر در صدد شناسی برخی از آنهاست.

با دقت در کتاب نهج البلاغه، به دست می آید که امیرالمومنین 7 در برخی از سخنان خود با اشاره مستقیم به آیات متعددی از قرآن کریم، گونه ها و روش های مختلفی را برای تفسیر و تبیین کلام وحی مورد استفاده قرار داده اند؛ همچون: تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنت، بیان معنی مفردات آیات، استناد به آیات در برخی از خطبه ها و نامه ها، بیان چرایی و تفسیر آیات، تبیین بدفهمی برخی از آیات، استفاده از قیدهای توضیحی، ذکر مصادیق آیات، توجه به اهداف تربیتی و اخلاقی آیات و... در این مقاله، با مروری به نهج البلاغه امیرالمومنین7 گونه شناسی تفسیر قرآن، تبیین و تحلیل می شود.

نویسنده در این مقاله، پس از تبیین نقش اهل بیت: در تعلیم قرآن، روش های ائمه: را در آموزش معانی و مفاهیم قرآن به مخاطبان، در دو عنوان کلی مستقیم و غیر مستقیم، بررسی کرده است. پرسش و پاسخ، جدال احسن، مناظره، از روش های مستقیم فعال اند؛ و خطابه، موعظه و نوشتار در شمار روش های مستقیم غیرفعال جای می گیرند. نویسنده سپس، به شیوه های عرضه مطالب در قرآن کریم، پرداخته و از مواردی مانند: دعوت به مشاهده عینی وقایع، تصویرسازی، قصه گویی، تمثیل و ارائه الگو سخن گفته است.

: خداوند بلندمرتبه در کتاب عظیم الشان خود مکررآ به ستایش مقام والای اهل بیت: می پردازد و سراسر قرآن شامل آیاتی است که به طور مستقیم و غیر مستقیم، به منزلت ایشان اشاره دارد. در این میان، عظمت خاندان نبوی: که در اشعار ادبای شاخص جهان عرب، اعم از سنی و شیعه، معاصر و غیر معاصر، ترسیم شده، قابل تامل و بررسی است؛ ادیبان برجسته ای که همواره ارادت خالصانه خود را به ساحت مقدس خاندان پیامبر عرضه داشته اند. این مقاله بر آن است تا برخی از آیات قرآن را که در شان این خاندان نازل گردیده، با استناد به اشعاری که شعرای عرب در این زمینه سروده اند، بررسی کند.