ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 103 (امرداد 1392)

افق های پیش روی اکتشاف منابع هیدروکربوری در کشور زندگینامه دکتر محمد قویدل سیوکیزاده متولد 1324 هجری خورشیدی سیوک در حومه تربت حیدریه از استان خراسان رضوی است. وی تحصیلات خود را در زمینه علوم زمین شناسی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد طی سالهای 1356-1349 در دانشگاه تهران بهپایان رسانده و در طول خدمتش در شرکت ملی نفت ایران، موفق به دریافت بورسیه تحصیلی این شرکت بهمنظور ادامه تحصیل در مقطع دکترا و در شاخه پالئونولوژی علومزمین در دانشگاه میشیگان آمریکا طی سالهای 1369-1364 گردید. قویدل در فاصله سالهای 1386-1356 در مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران حضور و فعالیت داشته است. وی هماکنون بهعنوان یکی از اعضای هیئت مدیره دانشگاه تهران مشغول به فعالیت در مجموعه انیستیتوی نفت تهران است. شایان ذکر است در مراسم گرامی داشت انتشار یکصدمین شماره ماهنامه اکتشاف و تولید، به پاس یک عمر فعالیت بی وقفه و موثر دکتر قویدل در صنعت نفت و گاز، از ایشان به عنوان چهره ماندگار عرصه بالادست تقدیر به عمل آمد.: لطفا سابقه فعالیت های خود را در طول خدمت در شرکت ملی نفت ایران بیان فرمائید. اینجانب از سال1356 تا سال 1364 بهعنوان زمین شناس و با مسئولیت فسیلشناسی در سر چاه های میادین نفتی مارون، اهواز، پازنان، دهلران، موسیان، چشمهخوش، لالی، بندرعباس و... در شرکت ملی نفت ایران مشغول بهکار بودهام. در سال 1361 رسوبات دونین (Devonian) را در حوضه زاگرس کشف کردم که این موضوع در سال 1364 جهت بررسی نهائی به صورت مقاله ای در ششمین کنگره بین المللی پالئونولوژی در کالگری کانادا ارائه گردید. این کشف و تصویب آن از جانب کنگره مذکور، موجب افزایش انگیزه بنده جهت گسترش تحقیقات زمینشناسی در کشور شد. لازم بهذکر است با کشف این موضوع مشکلات زمینشناسی چاه شیرین شماره یک در شمال بندرعباس رفع شد و با استفاده از این دانش نو (پالئونولوژی) که برای اولین بار در ایران بهکارگرفته میشد از صرف هزینه های مربوط به حفر پنجاه حلقه چاه دیگر جلوگیری بهعمل آمد. در ادامه بهمنظور حفاری جهت دستیابی به منابع نفت و گاز جدید در افقهای زمینشناسی بسیار قدیمیتر، تحقیق و بررسی روی رسوبات پالئوزوئیک در حوضه های زاگرس، البرز و ایران مرکزی را آغاز کردم که نتیجه این مطالعات منجر به تکمیل اطلاعات مربوط به افقهای رسوبی حوضه زاگرس و خلیجفارس و سایر نقاط ایران شد؛ بهطوری که هماکنون در صورت حفاری افق های پالئوزوئیک و استفاده از این اطلاعات، کنترل چاه های عمیق این حوضه ها با مشکل خاصی روبرو نیست. این تلاش منجر به کشف رسوبات اردویسین بالائی (Late Ordovician)، رسوبات دونین و معرفی سه واحد سنگ چینهای جدید بهنام سازندهای سیاهو، سرچاهان و زاکین در حوضه زاگرس شد که به تصویب کمیته ملی چینهشناسی ایران نیز رسید. از میان واحدهای سنگ چینهای مذکور، در حوضه زاگرس سازندهای سرچاهان و سیاهو بهعنوان سنگ مادر و سازند زاکین بهعنوان سنگ مخزن مشهورند. لازم به یادآوری است که سازندهای سرچاهان و سیاهو سنگ مادر سازندهای زاکین، فراقون، دالان،کنگان و سورمه محسوب می شوند. ستون چینه شناسی مذکور در حاشیه سمینار Reservoir Optimization Conference که در سال 2003 توسط شرکت بین المللی شلمبرژه در ایران برگزار شده بود ارائه گردید که کمک به سزایی در شناخت سازندهای این ناحیه داشت. همچنین از دیگر نتایج مطالعات و تحقیقات اینجانب، تغییر نگرش جدی در جایگاه واقعی زمینشناسی ایران نسبت به نگرشهای قبلی در خصوص دو ابرقاره قدیمی یعنی ابرقاره گندوانا در نیمکره جنوبی و ابرقاره لورازیا در نیمکره شمالی است.؛ چراکه قبل از این تحقیقات حوضه های رسوبی البرز و ایران مرکزی به ابرقاره لورازیا و زاگرس به ابرقاره گندوانا نسبت داده میشد. نتایج مطالعات بنده روشن ساخت که هر سه حوضه رسوبی ایران متعلق به ابرقاره گندوانا بوده است. نظر به اینکه اکثرا کشورهای متعلق به ابرقاره گندوانا (مثل الجزیره، لیبی، مراکش، تونس،آمریکای جنوبی، عربستان سعودی) نفت خیز هستند، با تعیین تعلق البرز و ایران مرکزی به ابرقاره گندوانا، پتانسیل هیدروکربوری کشورمان چندین برابر افزایش می یابد. همچنین از دیگر فعالیت های اینجانب نیز کشف دو گونه جدید فسیل با تصویب کمیته بین المللی فسیلشناسی است.: تحلیل جنابعالی در خصوص بیش از یکصد سال فعالیت اکتشافی در کشور چیست و این فعالیتها به چه دوران هایی قابلتقسیم است؟ چنین فعالیت هایی در تمام دنیا مراحل مشخصی دارد که نخستین آنها مطالعات زمین شناسی، برداشت از ناحیه، مطالعات فسیلی و پالئونولوژی، عملیات لرزه نگاری و در انتها حفاری چاه های اکتشافی در نواحی بکر با ریسک زیاد اکتشافی میباشد. فعالیت های اکتشافی در ایران به سه دوران اول، دوم و سوم زمین شناسی قابلتقسیم است. در ابتدا عمده فعالیتهای اکتشافی به دوران سوم زمین شناسی معطوف شده بود که نتیجه این فعالیتها کشف و بهره برداری از میادین در مناطقی مثل مسجدسلیمان، گچساران و سازند آسماری میدان آغاجاری که نسبت به سایر سازندهای زمین شناسی عمق کمتری دارند بود. در ادامه با پیشرفت علوم زمین، مطالعات انجام شده و فنآوری های جدید در صنعت نفت، ایران قادر به شناسایی افق های عمیق تر ی از دوران دوم زمین شناسی شد. بسیاری از سازندها مانند ایلام و سروک در زمره اکتشافات مربوط به این دوره زمین شناسی هستند. در مرحله بعد پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شناسایی بسیاری از سازندهای مرتبط با دوران زمین شناسی اول که پایین تر از دوره تریاس هستند در قالب فعالیت های اکتشافی دهه 60 صورت پذیرفت.: وضعیت فعلی اکتشاف کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟ از دیدگاه بنده فعالیت های اکتشافی در سال های پس از انقلاب از وضعیت مناسبی برخوردار بوده که در این زمینه می توان به کشف منابع هیدروکربوری بزرگی (مثل میدان عظیم پارسجنوبی، میدان آزادگان، ساختارهای کوشک و حسینیه و میدان جفیر) در چند سال گذشته اشاره کرد که این اکتشافات نقش بهسزایی در افزایش حجم هیدروکربن درجای کشور داشته و شرکت ملی نفت ایران در زمینه اکتشاف منابع هیدروکربوری (نفت و گاز)، بهعنوان رتبه نخست جهان معرفی شده است. این امر نشان می دهد چنانچه برنامه ریزی منسجمی جهت اکتشاف منابع هیدروکربوری صورت پذیرد، کشف منابع جدید در اکثر مناطق ایران دور از ذهن نبوده و در طول سال های آتی شاهد افزایش بیش از پیش حجم هیدروکربن درجای کشور خواهیم بود. در این راستا انجام مطالعه روی نواحی شمال بندرعباس و همچنین نواحی لرستان و ایران مرکزی را هکار مناسبی خواهد بود.: جنابعالی توانمندی داخلی را در چه بخش هایی از زنجیره فعالیتهای اکتشافی مناسب ارزیابی می کنید و به نظر شما در چه بخش هایی نیاز به فعالیت بیشتری داریم؟ شرکت ملی نفت ایران در زمینه انجام فعالیت های ژئوفیزیکی و نقشه برداری موفقیت های بسیاری داشته و توانسته با بهرهگیری از این قابلیتها پتانسیل فراوانی در این حوزه ایجاد کند. ولی از منظر آزمایشهای مربوط به مطالعات اکتشافی و زمین شناسی ساختمانی، در مرحله متوسطی قرار داریم که ضروری است امکانات و تجهیزات بهروز دنیا برای انجام چنین مطالعاتی بهخدمت گرفته شود.: نحوه تربیت نیروی انسانی در بخش اکتشاف را چگونه ارزیابی می کنید و برای بهبود سیستم آموزشی در این بخش چه پیشنهادهایی دارید؟ از دیدگاه بنده، در سالهای گذشته شرکت ملی نفت ایران در زمینه تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه اکتشاف به موفقیتهایی دست یافته؛ اگرچه هنوز این موضوع با چالش های بسیاری نیز روبرو است که باید سعی کرد نواقص موجود برطرف گردد. بهنظر می رسد در این راستا آموزش نیروهای متخصص حین خدمت از اولویت زیادی برخوردار باشد؛ بهنحوی که بهمنظور ایجاد ساختار نیروی انسانی متبحر و متخصص در قالب پروژه های مشترک با کشورهای مطرح بتوان این آموزشها را در قالب فعالیت های بین المللی انجام داد. با توجه به اهداف مورد نظر در سیاست های کلی وزارت نفت، ضروری است در این زمینه سرمایه گذاری بیشتری روی منابع انسانی صورت گیرد. شایان ذکر است در این حوزه نظارت و کارفرمایی کارشناسان در پروژه های شرکت ملی نفت ایران بهتنهایی مناسب و کافی نبوده و ضروری است کارشناسان در پروژه های مذکور شرکت کرده و حضور مستمر داشته باشند.

شرکتهای بین المللی نفتی از مهمترین بازیگران بازار جهانی نفت هستند. فعالیت این شرکتها با کشف نفت در آمریکا شروع شد. تا پایان قرن نوزدهم صنایع نفت و گاز فقط در کشور آمریکا قرار داشت. در این دوره راهبرد شرکتهای بزرگ نفتی فعال در آمریکا، انحصار در بخش پاییندستی نفت بود. اما پس از توسعه صنایع نفت و گاز در سطح بین المللی، طی سالهای 1940-1900 شرکتهای بین المللی با فضایی رقابتی و کاهش قیمت در صنعت نفت روبرو شدند. پس از سال 1928، در سطح بسیار بالای صنعت نفت ادغام افقی انجام شد و تا اوایل دهه 1970 از طریق کنسرسیوم، مالکیت مشترک آنها بر شرکتهای عملیاتی خاورمیانه همچنان پابرجا ماند. در این سه دهه علاوه بر ادغام افقی، ادغام عمودی نیز بهطور کامل در بازار نفت وجود داشت و شرکتهای بین المللی نفتی بر تمام زنجیره تولید از بالادست تا پاییندست کنترل داشتند. در نیمه اول دهه1970، با ملیشدن شرکتهای عملیاتی، ادغام افقی در چارچوب سازمان اوپک، جایگزین ادغام شرکتهای نفتی شد. در دوره چهارم (1984-1974) شرکتهای بین المللی نفتی بهدنبال منابع نفتی جدید برای جایگزینکردن منابع شرکتهای ملی نفت و همچنین گسترش فعالیتهای خود در سایر حوزه ها مثل معادن، فلزات و غیره بودند. در دوره پنجم (1994-1985) با کاهش قیمت نفت و کاهش سودآوری، شرکتهای بین المللی نفتی اقدام به بازسازی درونی، شکست ادغام عمودی عملیاتی، تمرکز مجدد بر صنایع نفت و گاز و استفاده حداکثری از منابع و ظرفیتهای خود کردند. دوره ششم (2002-1995) موج ادغامها برای استفاده از اقتصاد مقیاس برای مواجهه با کاهش قیمت نفت اتفاق افتاد. در حال حاضر نیز با افزایش نقش شرکتهای ملی نفت و شرکتهای خدماتی، جایگاه شرکتهای بین المللی در بازار نفت کاهش یافته است. راهبرد این شرکتها برای بازیابی جایگاه خود عبارت است از حرکت به سمت توسعه منابع گازی، ادغام عمودی در صنعت گاز طبیعی و افزایش تحقیق و توسعه و سرمایهگذاری در منابع نامتعارف نفتی و گازی.

اگرچه روند تولید میادین نفتی در بسیاری از کشورهای جهان نزولی بوده و این میادین در نیمه دوم عمر خود قرار دارند، اما بهدنبال کشف منابع نامتعارف نفتی و پیشرفتهای فنآوری در زمینه بهرهبرداری از این ذخایر روح تازهای در کالبد صنعت نفت جهان دمیده شده است. این امر میتواند با ورود بازیگران جدید، الگوی حاکم بر بازار جهانی نفت را تغییر داده و موازنه جدیدی را برقرار سازد. در این مقاله سعی شده ضمن بررسی تاثیر انقلاب منابع نامتعارف نفتی بر بازار نفت جهان از حیث ذخایر، عرضه و تجارت بین المللی، آثار ژئوپلتیکی آن بر اقتصادهای نوظهور و بازیگران کنونی و آتی بازار مورد ارزیابی قرار گیرد

مدیریت گازهای مشعل از دو جنبه اقتصادی و زیستمحیطی حائز اهمیت است. بانک جهانی که یکی از موسسات فعال در زمینه پروژه های مدیریت کاهش گازهای مشعل محسوب میشود، سرمایهگذاری های زیادی در این زمینه به ویژه در کشورهای دارای منابع نفت و گاز انجام داده و هر ساله داده هایی در این خصوص منتشر میکند. این مقاله تلاش دارد علاوه بر مرور آمارهای بانک جهانی در مورد گازهای مشعل و کشورهای موفق در زمینه مدیریت این گازها، مشکلاتی که کشورها در این زمینه با آنها روبرو هستند بیان کرده و برای آنها راهکارهایی ارائه دهد. در نهایت نیز تجارب کشورهای موفق در زمینه مدیریت گازهای مشعل ارائه شده و چارچوبی برای مدیریت موثر و موفق این گازها پیشنهاد میشود. محدودیت قوانین و پراکندگی منابع تولید گازهای مشعل و محدودیتهای مالی از جمله مشکلات مدیریت گازهای مشعل هستند که تنها با همکاری نزدیک میان دولتها (در سطح ملی و منطقهای) و شرکتهای خصوصی قابلحل خواهد بود.

گل حفاری ترکیبی است از مواد شیمیائی معدنی و آلی که به شکل مایع ساخته شده و در حفاری چاه های نفت و گاز به کار می رود. این ترکیب از دو فاز جامد و مایع تشکیل می شود و طی عملیات حفاری به طور پیوسته در حال حرکت در سیستم است. گل حفاری به دلیل نقش های متعدد، در مقاطع مختلف حفاری خواص متفاوتی دارد و باید از نظر خواص رئولوژی، رفتار مناسبی از خود نشان دهد. برای حصول رفتار مورد نظر، مواد متنوعی از جمله پلیمرها به گل اضافه می شود. امروزه در حفاری چاه های نفت و گاز، به گستردگی از مواد پلیمری به عنوان مواد افزودنی در ساختار گل حفاری استفاده می شود. افزودنی های پلیمری به خوبی می توانند خواص رئولوژی گل های حفاری را برحسب شرایط مورد نیاز، بهبود بخشند و هرزروی گل در خلل و فرج سازندها در حین حفاری را کاهش دهند. به دلیل اینکه امروزه پلیمرها شالوده کنترل ویژگی های گل حفاری هستند، در این مقاله تلاش شده تا ویژگی های کلی مورد نیاز یک پلیمر برای انجام وظیفه خاص در گل حفاری مورد بررسی قرار گیرد و به خصوصیات ساختاری برخی پلیمرهای طبیعی، اصلاح شده و مصنوعی به کار رفته در گل حفاری پرداخته شود. ضمن اینکه سعی شده این ساختارها به طوری به وظایفی ارتباط داده شوند که نقش و کاربرد این پلیمرها بهتر درک گردد. در آخر نیز سعی شده با ارائه نتایج آزمایش های انجام شده، تاثیر این پلیمرها بر رئولوژی گل حفاری مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد.

یکی از عوامل مهم در طراحی و برنامهریزی چاه تعیین فشار شکست است. با پیشبینی صحیح فشار شکست میتوان از هدر رفتن گل حفاری، اتلاف زمان، ریزش دیواره چاه وگیرکردن رشته حفاری جلوگیری کرد. همچنین فشار شکست برای طراحی شکست هیدرولیکی سازند استفاده میشود. بنابراین در حفاری یک چاه بهمنظور ایمنی و از لحاظ اقتصادی باید فشار شکست تعیین شود. از سوی دیگر یکی از مهمترین عملیاتهای خدمات فنی برای توصیف و شبیه سازی مخازن کربناته، عملیات نمودارگیری است. در اغلب چاه های نفتی/گازی برای تعیین خواص مخزنی از نمودارهای متداولی مانند زمان عبور صوت، چگالی، نوترون و... استفاده میشود. همچنین از این نمودارها میتوان برای تهیه مدل فشار شکست استفاده کرد. هزینه های اندازهگیری مستقیم فشار شکست پرهزینه هستند اما نمودارهای چاهپیمایی ارزان بوده و داده های پیوسته و گستردهای دارند. هدف این مقاله مدلسازی فشار شکست با استفاده از نمودارهای چاهپیمایی است. برای این منظور ابتدا مدلهای عمومی فشار شکست بررسی شد و سپس با داده های نمودارهای چاهپیمایی مدل فشار شکست یکی از مخازن هیدروکربنی جنوبغرب ایران تهیه گردید. لازم به توضیح است مخزن مورد مطالعه قدیمی است و تنها دو چاه آن داده های نسبتا جدیدی دارند. برای مدلسازی فشار شکست، ابتدا نمودارهای زمان عبور صوت در این چاه ها به سرعت موج فشاری تبدیل گردید و سپس با استفاده از مدلهای عمومی و ناحی های سرعت برشی، نسبت پواسون محاسبه و در نهایت سه مدل فشار شکست تهیه و با یکدیگر مقایسه شدند.

مهاجرت سیالات هیدروکربنی در لایه های رسوبی اعماق زمین از مرزهای بین دو کشور باعث تشکیل مخازن هیدروکربنی مشترک می شود. استفاده از منابع طبیعی زیرزمینی از جمله مخازن هیدروکربنی حق مسلم هر کشور است و توسعه و بهره برداری از آن می تواند به صورت مستقل انجام شود. با این حال ارتباط هیدرولیکی سیال مخزن باعث می شود هرگونه تولید و تغییر فشار در یک سوی مرز بر نرخ تولید و آهنگ تغییر فشار در سوی دیگر مرز تاثیر بگذارد. از دیدگاه مخازن مشترک ایران یکی از کشورهای مطرح دنیاست که با پنج کشور همسایه خود میادین نفت و گاز مشترک دارد. برخی از این میادین از مدت ها قبل توسط همسایگان به بهره برداری رسیده و برخی نیز در حال توسعه می باشد. هدف این مقاله بررسی عواملی از توسعه و بهره برداری میدان است که می تواند بهره وری از یک میدان مشترک را به حداکثر برساند. طی این تحقیق با استفاده از داده های واقعی مخازن مشترک، حرکت سیال در مرز مخزن مدل سازی شده و با اجرای سناریوهای مختلف راه های جلوگیری از حرکت سیال به سمت کشور همسایه بررسی می شود. در نهایت نیز عوامل موثر به دو دسته کلی (چگونگی توسعه میدان و خصوصیات ذاتی مخزن) طبقه بندی می شود. بهره گیری از این دو عامل می تواند هر کشور را در مدیریت سیال ناحیه مرزی مخزن و نیز جبران عقب ماندگی احتمالی در تولید بهینه از میادین مشترک یاری نماید

یکی از راه های کاهش انتشار دیاکسیدکربن در جو، تزریق این گاز در مخازن نفت و گاز با هدف افزایش ضریب بازیافت است. در کشور ما برای افزایش ضریب بازیافت و تولید بیشتر از میادین نفتی، گاز طبیعی به مخزن تزریق میشود. به دلیل افزایش روزافزون مصرف داخلی گاز طبیعی و امکان صادرات آن به سایرکشورها، محدودیتهایی جهت استفاده از این گاز برای تزریق بهوجود آمده است. بنابراین استفاده از گاز دیاکسیدکربن به جای گاز طبیعی، میتواند مدنظر قرار گیرد. در این تحقیق امکان کاهش انتشار دیاکسیدکربن منتشر شده از نیروگاه رامین اهواز با تزریق این گاز در میدان نفتی رامشیر و مقایسه اقتصادی آن با تزریق گاز غنی مورد بررسی قرار گرفته است. نیروگاه مذکور روزانه 7 میلیون مترمکعب (12600 تن در روز) دیاکسیدکربن وارد جو میکند که این میزان میتواند منبع قابلتوجهی برای تامین 7/1 میلیون مترمکعب (3150 تن در روز) گاز مورد نیاز جهت تزریق در میدان نفتی مورد اشاره باشد. برای انتقال این میزان گاز به محل تزریق خط لولهای به طول 140 کیلومتر و قطر 8 اینچ مورد نیاز است. مجموع توان مورد نیاز برای متراکمسازی گاز با احتساب ایستگاه های بین راهی و تزریق، حدود 24400 اسببخار محاسبه شده است. نتایج بررسی اقتصادی نشان میدهد که خالص ارزش فعلی سناریوی تزریق گاز دیاکسیدکربن در مقایسه با تزریق گاز غنی بیشتر بوده و تزریق این گاز اقتصادیتر از تزریق گاز غنی میباشد. از مزایای زیستمحیطی این سناریو نیز، ذخیرهسازی حدود 26 میلیون تن دیاکسیدکربن در مخزن رامشیر میباشد

با توجه به تغییر خط مشی گل حفاری در سالهای اخیر، امروزه دیگر تنها معیار انتخاب، عملکرد گل نیست؛ بلکه علاوه بر این عامل، عواملی نظیر زمینشناسی منطقه، طراحی چاه، هزینه، آثار زیستمحیطی، استحکام سنگ، فشار و دمای چاه، میزان تولید و آسیب سازندی نیز در انتخاب گل حفاری مهم خواهند بود. گل پایهآبی گلایکولی میتواند گزینه مناسبی جهت جایگزینی گل پایه روغنی باشد. نتایج آزمایشگاهی و میدانی بیانگر اینست که این نوع گل سازگار با محیطزیست میتواند مشکلات خاص حفاری را بهبود بخشد و بنابراین باید تمام جوانب کاربردی این گل، بهویژه کمیتهای مخزنی که بر تولید آینده، صیانت از مخازن و روش های ازدیادبرداشت تاثیرگذارند، مورد بررسی قرار گیرد. هدف این مقاله بررسی تاثیر گل حفاری گلایکولی بر کمیتهای مخزنی میدان اهواز مانند آسیب سازندی، تراوایی، شاخص بهرهدهی چاه ها و نرخ تولید در مقایسه با سایر گلهای حفاری میباشد. برای دستیابی به این هدف از نظر میدانی، چند حلقه چاه حفاری شده با گل گلایکولی و چاه های مجاور آنها که با انواع دیگر گل حفاری شده را انتخاب کرده و با استفاده از اطلاعات میدانی بهرهبرداری و چاهآزمایی کمیتهای مخزنی مورد نظر محاسبه و بررسی گردید. نتایج حاصل از این پژوهش ارتباط خوبی بین داده های آسیب سازندی و داده های تولیدی مخزن را نشان میدهد. نتایج داده های چاهآزمایی بیانگر اثر مناسب گل حفاری گلایکولی بر کمیتهای مخزنی چاه های حفاری شده با این گل در مقایسه با چاه های حفاری شده با انواع دیگر گل مانند گل پایه روغنی و پایه آبی است. با توجه به نتایج حاصل و مشکل زیستمحیطی گل پایه روغنی میتوان گفت گل گلایکولی جایگزین مناسبی برای این گل خواهد بود.

در حال حاضر فرآیند های حرارتی مثل سیلابزنی با بخار و تزریق سیکلی بخار بهطور گستردهای برای برداشت نفت های سنگین مخازن ماسهسنگی که گرانروی متوسطی دارند استفاده میشوند. در بسیاری از پروژه های سیلابزنی با بخار پس از گذشت زمان، نرخ تزریق گرما به مخزن کاهش می یابد. مزیت اصلی این کار کاهش هزینه‎ های سوخت و در نتیجه افزایش طول عمر اقتصادی پروژه است. در نحوه کاهش نرخ تزریق گرما در صنعت، اتفاق نظر چندانی وجود ندارد. دو روش کاهش نرخ تزریق گرما عبارتند از کاهش تدریجی نرخ جرمی تزریق با حفظ کیفیت بخار در یک مقدار زیاد و کاهش کیفیت بخار در نرخ جرمی ثابت. در این مطالعه تاثیر روش های مختلف تولید (با سناریوهای کاهش نرخ جرمی تزریق بخار یا کیفیت بخار بر حسب زمان در یک مخزن نفتسنگین بدون شیب) بر میزان نفت تجمعی تولیدی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان می دهد که در نرخ های یکسان تزریق گرما، سناریوی کاهش نرخ جرمی با حفظ کیفیت بخار در یک مقدار زیاد، نسبت به سناریوی کاهش کیفیت بخار در نرخ جرمی ثابت، نفت تجمعی خالص تنزیل شده بیشتری تولید خواهد کرد. سناریوی کیفیت ثابت منجر به افزایش اثر مکانیزم های ریزشثقلی نفت گرم شده و انبساط ناحیه بخار3 به سمت پایین صورت میگیرد؛ در حالیکه کاهش کیفیت بخار منجر به غالبشدن مکانیزم جابجایی با آب داغ که کارایی کمتری دارد می شود.

برای طراحی یک پروکسیمدل بهعنوان جانشین مدل شبیه سازی واقعی، نیازمند انتخاب متغیرهای موثر در فرآیند شبیه سازی از بین انواع متغیرهای مخزنی هستیم. این کار در گذشته به صورت کلاسیک و بیقاعده انجام میشد و مبنای عملی نداشت. در این مقاله با استفاده از روشی عملی بهنام طراحی آزمایش، از بین همه متغیرها، متغیرهای موثر انتخاب شده است. اشکال روش کلاسیک عدمتوانایی محاسبه تداخل متغیرهاست که در روش طراحی آزمایش برطرف شده است. طراحی مورد استفاده در این مقاله یک طراحی فاکتوریل جزئی است که با استفاده از داده های خروجی شبیه سازی نرم افزار ECLIPSE و از طریق روش آنالیز واریانس و نرم افزارهای آماری از بین هشت متغیر، متغیرهای موثر را پیدا میکند. متغیرهای انتخاب شده میتوانند بهعنوان متغیرهای ورودی برای پروکسیمدل استفاده شوند. این مقاله با طرح یک مسئله (انتخاب متغیر موثر) در مهندسی نفت آغاز شده، وارد محاسبات آماری می شود و در پایان دوباره به دانش مهندسی نفت ختم میگردد. در بخش انتهایی نوشتار نیز روند تاثیرگذاری متغیرها بر اساس گذشت زمان بررسی میشود. نتیجه نهایی بدین صورت است که از بین متغیرهای انتخابی، تخلخل و نفوذپذیری افقی متغیرهای تاثیرگذار بوده و با گذشت زمان مقدار تاثیرگذاری آنها کم میشود.

میدان نفتی آزادگان با حجم نفت درجای بالغ بر 33 میلیارد بشکه و وسعتی در حدود 900 کیلومتر مربع از جمله ابر میادین نفتی در حال توسعه جهان محسوب میشود. بهمنظور مطالعه ژئوشیمیایی و بررسی ویژگی های نفت این میدان نمونه های نفت مخزن آزادگان مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج آنالیز کروماتوگرافی ستونی نشان میدهد که نفتهای این مخزن از نوع پارافینی است. بر اساس نتایج حاصل از داده های کروماتوگرافی گازی (GC)4 این نفتها از سنگهای منشا دریایی احیایی با کروژن5 نوع II و مخلوط II-III نشات گرفتهاند و دارای بلوغ حراتی بالایی هستند. در این مطالعه برای اولین بار روند تغییرات بلوغ نفتی در میدان نفتی آزادگان بررسی شد و مشاهده گردید که میزان بلوغ میدان از سمت جنوب به شمال افزایش می یابد. شدت احیایی بودن محیط رسوبگذاری سنگهای منشا نفت نیز در این مخزن به سمت شمال میدان افزایش می یابد. بهطور کلی در میدان نفتی آزادگان نفت مخزن آزادگان سبک بوده و احتمالا از سنگهایی با منشا کربناته و فراوانی مواد آلی دریایی در شرایط احیایی بهوجود آمده است.

منطقه دشت آبادان دارای پتانسیل بالای منابع هیدروکربنی است. در این مطالعه با استفاده از لاگ های چاه پیمایی، گزارش های زمین شناسی، آزمایش های مخزن و اطلاعات حفاری از دو حلقه چاه میدان دارخوین و یک حلقه چاه میدان جفیر، ویژگی های خواص مخزنی سازند فهلیان توسط روش قطعی1 در نرم افزار ژئولاگ محاسبه شده است. برای تعیین سنگ شناسی، نمودارهای مربوط به تعیین لیتولوژی هر چاه رسم شد و لیتولوژی غالب این مخزن، آهک به همراه درصد کمی شیل و دولومیت تعیین گردید. طبق نمودار متقاطع2 توریم–پتاسیم، در چاه های مورد مطالعه، بخش اعظم رس ها به شکل مخلوط و مونت موریلونیت می باشد. بر اساس ناحیه بندی مخزنی که بر پایه نتایج محاسبات انجام شد، فهلیان درچاه های دارخوین به شش ناحیه و در چاه جفیربه پنج ناحیه تقسیم گردیده است. سازند فهلیان از لحاظ مخزنی در این فواصل از نظر حجم شیل، تخلخل، آب اشباع شدگی و ناحیه تولیدی دارای شرایط مطلوبی است: چاه دارخوین-2 و زیرناحیه5 - zb با 14 درصد تخلخل موثر و 10 درصد آب اشباع شدگی بهترین ناحیه مخزنی است و با ضخامت خالص به ناخالص3 89/0بیشترین ستون مفید هیدروکربنی را داراست. چاه دارخوین-3، زیرناحیه1 - a و ناحیه های-5،4،2، نواحی تولیدی هستند که نواحی-2و4 دارای بهترین خصوصیات مخزنی و بیشترین سهم تولید می باشند. در چاه جفیر سه ناحیه-2و3و4 که در فهلیان پایینی قرار دارند، با میانگین تخلخل موثر 12 درصد و اشباع آب 25 درصد، نواحی با پتانسیل مخزنی بالا را تشکیل می دهند. در هر سه چاه، بخش فهلیان پایینی با لیتولوژی آهک های تمیز و کیفیت خواص مخزنی، سازند مطلوبی است