ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 109 (بهمن 1392)

یکی از موضوعاتی که همیشه در انجام و اجرای پروژه های زیربنایی در کشورهای در حال توسعه، مورد توجه قرار گرفته است، روش تامین مالی این گونه طرح هاست. روش های مهم و معمول در مورد اقسام تامین مالی پروژه های زیربنایی، استفاده از منابع داخلی و هزینه مستقیم دولت، استقراض دولت(چه استقراض داخلی و چه استقراض خارجی)، قراردادهای ساخت، بهره برداری و انتقال(مانند قراردادهای BOT)، قراردادهای مهندسی، تامین کالا و تجهیزات، ساخت و تامین مالی (EPCF)، مشارکت مدنی یا جوینت ونچر (JV) و سرمایه گذاری مستقیم غیردولتی (شامل بخش خصوصی و بخش خارجی) را شامل می گردد. روند فعالیت های صنعت انرژی و الزامات موجود در فضای اقتصادی کشور همراه با قوانین و مقررات موجود طی سال های اخیر، اجرای طرح ها در قالب قراردادهای EPCF را اجتناب ناپذیر کرده است. بر این اساس، بخش خصوصی ملزم گردیده تا در کنار انجام فعالیت های رایج مهندسی، تامین و ساخت، مسئولیت جدید، یعنی تامین مالی طرح ها را نیز تقبل نماید. بررسی انواع روش های تامین مالی پروژه های صنعت انرژی با تاکید بر قراردادهای جدیدEPCF که در حال انجام است و مشکلاتی که بخش خصوصی نیز در تامین مالی و حضور پر رنگتر در پروژه های صنایع نفت و گاز با آن مواجه است، نشان می دهد اصولا در ایران تفکر تامین اعتبار بخش هایی از پروژه با استفاده از منابع مالی بین المللی شکل نگرفته است و از طرفی در صورت حضور پیمانکاران خارجی و تامین مالی پروژه توسط آن ها، بازگشت سرمایه توسط بانک مرکزی یا نهاد دیگر تضمین نمی شود و این موضوع منجر به عدم جذب سرمایه گذاری خارجی می گردد.

صیانت از دارایی های عمومی در مبادلات نفتی، مشروط به اندازه گیری دقیق مقدار آنهاست. با توجه به حجم و ارزش بالای تولیدات شرکت ملی نفت ایران، زیان مالی ناشی از عدم دقت در اندازه گیری احجام و اوزان مواد هیدروکربنی(میترینگ) چشمگیر خواهد بود. در این مقاله، به موارد استفاده از میترها در بخش های مختلف صنعت نفت اعم از بالادست، مبادلات داخلی و برون شرکتی1 پرداخته می شود. در ادامه، وضعیت موجود و چشم انداز آتی این بخش بیان می گردد و پیشنهادهایی در جهت بهبود وضعیت موجود ارائه می گردد.

استفاده هوشمندانه از داده ها و اطلاعات در تصمیم گیری های مدیریتی، یکی از نیازهای ضروری مدیران به ویژه در سازمان های بزرگ است. با توجه به فضای رقابتی حاکم بر بازارها، اهمیت پاسخگویی به این نیاز برای مدیران و سازمان ها به طور فزایندهای افزایش یافته است. در دهه های اخیر، سیستمها و ابزار فناوری اطلاعات، نقش مهمی را در ارتقای پاسخگویی به خواسته ی مدیران فراهم کرده است. در این مقاله، هدف، رسیدن به طراحی مناسب یک سیستم تصمیم یار، جهت پشتیبانی در اتخاذ تصمیمات برای مدیران است. در واقع، شناسایی عوامل موثر بر ایجاد یک نظام تصمیم یار و در نهایت اولویت بندی عوامل موجود، از اهداف اصلی این مقاله است. محیط مورد مطالعه جهت ارزیابی های ممکن، شرکت نفت فلات قاره ایران، واحد مهندسی ساختمان درنظر گرفته شده است.

به منظور ارتقای امنیت عرضه گاز طبیعی، از ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی استفاده می شود. این نوع ذخیره سازی در مخازن گازی یا نفتی تخلیه شده، سفره های آب زیرزمینی، مغارهای نمکی، مغارهای سنگی یا معادن متروکه انجام می شود. ذخیره سازی گاز در سازندهای نمکی از سال 1961 انجام شده و این روش، جایگاهی ویژه در جهان دارد. طی سال های اخیر، مطالعه و اجرای طرح ذخیره سازی گاز طبیعی در مغارهای نمکی در ایران نیز آغاز شده است. تخلخل و نفوذپذیری ناچیز سازندهای نمکی شرایط مناسبی را برای ذخیره سازی گاز فراهم میکند. عملکرد بهینه مغارهای نمکی در دراز مدت مستلزم طراحی صحیح و ساخت دقیق آنهاست. در این مقاله، عوامل موثر در طراحی مغارهای نمکی و مراحل شبیه سازی آن بررسی شده است.

خوردگی یکی از معضلات اساسی صنایع مختلف و ازجمله صنعت نفت و گاز است. هر ساله مبالغ هنگفتی (5 درصد تولید ناخالص ملی) بابت خسارات ناشی از خوردگی هدر می رود. مدیریت اثربخش خوردگی می تواند به بهترین شیوه ممکن میزان خوردگی را به حداقل رسانده و این پدیده را کنترل کند. این مقاله تلاش می کند تا با ارائه یک مدل مدیریت خوردگی برای گاز سولفید هیدروژن، نمونه ای از چارچوب سیستماتیک مدیریت خوردگی را برای انواع مختلف مواد خورنده بیان نماید. تبیین خطی مشی ها و استراتژی ها، سازماندهی، برنامه ریزی و ارزیابی ریسک، اجرا و آنالیز، پایش و اندازه گیری عملکرد، بازنگری روش اجرایی و ممیزی، عناصر اصلی سیستم مدیریت خوردگی را تشکیل می دهند.

نهشته های بختیاری، به عنوان آخرین رسوبات حوضه فورلندی زاگرس، شامل توالی ضخیمی از انواع رخساره های کنگلومرایی بوده که بعضا دارای میان لایه هایی از ماسه سنگ و مادستون نیز میباشد. وجود یک توالی و لایه های کربناته-سیلیسی آواری دانه ریز در بین طبقات آواری نهشته های بختیاری، در زاگرس مرتفع، منطقه شلمزار(برش مرجع پیشنهادی) گزارش شده است. آنچه تاکنون در متون مرجع چینه شناسی زاگرس تقریر شده، این است که در حوضه زاگرس، سازند بختیاری فاقد فسیل برجا بوده و براساس توالی چینه شناسی، سن آن پلیو–پلیستوسن میباشد. حال آنکه، در برش مرجع پیشنهادی در زاگرس مرتفع، با وجود طبقات آهکی حاوی فسیل های برجا، سن الیگوسن پیشین را برای بخش پایینی سازند بختیاری محرز می کند. به طور کلی، سن این سازند الیگوسن تا پلیستوسن است و با تطابق چینه ای با برش های دیگر، چنین می توان بیان کرد که سازند بختیاری، سازندی است که قاعده آن حالت چند زمانی1 دارد. این مساله موید این است که آخرین تکتونیک اعمال شده ناشی از فاز کوه زایی آلپی پایانی در زاگرس مرتفع، نسبت به زاگرس چین خورده، زودتر آغاز گردیده است.

در توسعه میادین نفت سنگین (به ویژه در زمان های اولیه توسعه) عدم قطعیت های زیادی وجود دارد. با توجه به هزینه فراوان توسعه میادین، ضروری است ریسک همه متغیرهای غیرقطعی موجود در شبیه سازی ارزیابی و در تصمیم گیری درنظر گرفته شود. جهت دست یابی به اطلاعات معقول و دقیق در آنالیز ریسک، باید شبیه سازی صدها یا هزاران بار به اجرا گذاشته شود که این کار بسیار زمان بر و پرهزینه است. ساخت مدل های پراکسی به عنوان جایگزینی برای شبیه ساز، روشی سریع جهت آنالیز ریسک است. در این مطالعه از شبکه های عصبی مصنوعی (ANN) و مدل های رگرسیون چندجمله ای (PR) به عنوان جایگزینی برای شبیه ساز در بخشی از یک مخزن نفت سنگین تحت سیلابزنی بخار استفاده شده است. همچنین به منظور یافتن متغیرهای اثرگذار بر نتایج تولید از آنالیز غربالگری استفاده شده است. طراحی های آزمایشی مختلفی جهت به دست آوردن داده های مفید تر برای ساخت مدل های پراکسی به کار رفته اند. نتایج بررسی ها نشان می دهد که مدل های ساخته شده توسط طراحی ترکیبی فاکتوریل کامل سه مرحله ای و مرکب مرکزی محاطی (CCI) دقیق تر از سایر مدل هاست. انتقال توانی مناسب پاسخ ها نیز در اکثر موارد عملکرد مدل های رگرسیون چند جمله ای را بهبود بخشیده است. مقایسه بین نتایج مدل های پراکسی و شبیه ساز عددی نشان می دهد که شبکه های عصبی مصنوعی و مدل های رگرسیون چندجمله ای توانایی پیش بینی نتایج خروجی شبیه ساز از جمله مقدار نفت تجمعی تولیدی برای یک دوره 2000 روزه را دارند. با این حال انحراف شبکه های عصبی مصنوعی کمتر از مدل های رگرسیون درجه دوم است. مدل های پراکسی ساخته شده در شبیه سازی مونته کارلو برای به دست آوردن توزیع احتمالی متغیرهای تولیدی به کار رفته اند.

تزریق گاز بیش از 60 درصد روش های مرسوم ازدیاد برداشت را شامل می شود. تزریق بخار آب، دی اکسیدکربن، نیتروژن و بازگردانی گاز مخزن از جمله روش ها رایج تزریق گاز هستند. تامین انرژی حرارتی جهت تبخیر، جداسازی و خالص سازی دی اکسیدکربن و در نهایت اتلاف گاز از جمله معایب این روش هاست. فرآیندهای تزریق گاز اغلب در مخازنی که کلاهک گازی قوی دارند کارایی دارد؛ از این رو مشکل عمده دیگر این نوع فرآیندها تامین حجم زیاد گاز تزریقی است که در اکثر موارد شرکت های بهره برداری جهت تامین منبع قابل اطمینان و طولانی مدت گاز با مشکل مواجهند. در نوشتار حاضر پیشنهاد می شود که برای ازدیاد برداشت نفت، گازهای ناشی از احتراق به مخزن تزریق شوند. در این روش که ترکیبی از هر چهار روش مرسوم تزریق گاز است بدون نیاز به تامین انرژی خارجی برای تبخیر آب، غلظت زیادی از گازهای نیتروژن و دی اکسیدکربن با نرخ حجمی حداکثر 14 برابر گاز خروجی از مخزن به مخزن تزریق میشود. در این مقاله با بررسی فنی-اقتصادی تزریق گازهای احتراق در یکی از مخازن فعال کشور، میزان انرژی بهینه سازی شده، ذخیره سازی گازهای گلخانه ای و بازده تزریق گازهای احتراق نسبت به روش بازگردانی گاز مخزن و سایر روش های تزریق گاز بررسی شده است.

یکی از نکات کلیدی در تزریق گاز که باید قبل از آغاز عملیات تعیین شود امتزاجی یا غیرامتزاجی بودن تزریق است. در این تحقیق امتزاجی بودن فرآیند تزریق گاز در یکی از میادین فراساحلی ایران بررسی شده است. در این راستا ابتدا سیال دو ناحیه این میدان توسط نرم افزار PVTi شبیه سازی شده و با طراحی آزمایش لوله قلمی برای چهار گاز مختلف حداقل فشار امتزاجی محاسبه شده است. جهت حصول اطمینان از صادق بودن این فشارها در مدل ترکیبی مخزن نیز مدلی ترکیبی از این آزمایش ساخته شده و مقادیر حاصل از مدل با نتایج PVTi مقایسه شده است. در نهایت با توجه به فشار شکست سازند حاصل از آزمایش های نشتی و حداقل فشار امتزاجی چهار گاز، این نتیجه حاصل می شود که در این میدان امکان تزریق گاز به صورت امتزاجی تنها برای دی اکسیدکربن آن هم در قسمت شرقی میدان وجود دارد.

شکستگی های طبیعی مخازن نقشی اساسی در مهاجرت و تولید هیدروکربن ها دارندو به همین دلیل در جنبه های مختلف تولید و توسعه میادین از اهمیت خاصی برخوردار است. این تحقیق بررسی جامع نمودارهای تصویری و پتروفیزیکی است. بدین منظور در مرحله نخست با استفاده از مدل مولتی MultiMin نرم افزار Geolog تخلخل و تراوایی نمودارهای پتروفیزیکی ارزیابی شده است. سپس برای تعیین تراکم شکستگی ها، امتداد و جهت شیب آنها با استفاده از نرم افزار GeoFrame تجزیه و تحلیل آماری انجام گردیده و بر اساس تلفیق نتایج تفسیر نمودارهای تصویری و نتایج ارزیابی پتروفیزیکی تاثیر شکستگی ها بر کیفیت مخزنی چاه-A بررسی شده است. نتایج این مقایسه نشان می دهد که شکستگی ها در طول چاه مورد مطالعه در سازند مزدوران تاثیری در بهبود تخلخل و تراوایی نداشته است.

در این مطالعه، از روش وارون سازی بیزین داده های لرزهای، جهت تعیین مدل های دو بعدی و سه بعدی توزیع و پراکندگی رخساره های مخزن در بخش کوچکی از میدان گازی X استفاده شده است. براساس این مطالعه، تخلخل، فاکتور انعطاف پذیری ساختاری(که بیش از مقدار تخلخل، به نوع تخلخل وابسته است) و مدول حجمی سیال، می توانند به عنوان مناسبترین پارامترهای پتروفیزیکی جهت مطالعه رخساره های مخازن کربناته معرفی گردند. بنابراین، با برازش یک توزیع سه مولفه ای مختلط گوسی به روی داده ها در فضای سه متغیره ی این پارامترها، رخساره های مطلوب، نامطلوب و انتقالی در این مخزن تعریف شدند. نتایج وارون سازی رخساره ها در امتداد چاه، نشان دهنده دقت 67 درصدی این روش است. همچنین، نتایج سه بعدی، دو واحد K2 و K4 را به عنوان واحدهای با کیفیت مخزنی مناسب معرفی می کند که مطالعات قبلی نیز موید همین مطلب است.

سرعت حفاری یا به بیان دیگر، نرخ نفوذ مته، از مهم ترین پارامترها در عملیات حفاری است. از آنجاکه عملیات حفاری سهم قابل توجهی از هزینه های اکتشاف و بهره برداری مواد هیدروکربوری را به خود اختصاص می دهد، تخمین سرعت حفاری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به دست آوردن ارتباط صحیح بین پارامترهای حفاری جهت تخمین سرعت حفاری، اهمیت بالایی دارد. شبکه های عصبی قادر به تعیین ارتباط صحیح بین پارامترهای حفاری و نرخ نفوذ مته هستند. در این مقاله تخمین سرعت حفاری با سیال کف به روش شبکه عصبی مصنوعی رگرسیون عمومی برای چاه شماره x میدان مورد مطالعه، بررسی می شود. میدان مورد مطالعه واقع در جنوب ایران، منطقه فارس ساحلی است. این میدان جزو میادین گازی کشور بوده که چاه شماره x این میدان حدود 2800 متر با کف، حفاری شده است. نتایج حاصله، نشان دهنده قابلیت بالای شبکه عصبی در تخمین سرعت حفاری با توجه به پارامترهای دخیل در حفاری می باشد.

منطقه مورد مطالعه جزئی از زون زاگرس چین خورده محسوب می شود و در حوالی شهرستان سپید دشت قرار دارد. رخنمون های قیر طبیعی نشان می دهد که تحت تاثیر عوامل زمین ساختی و چینه ای، مواد نفتی از طریق درز و شکاف ها از تشکیلات زیرین به بالا راه پیدا کرده و قیر طبیعی تشکیل داده اند. قیرهای طبیعی مورد مطالعه، به طور عمده، در درز و شکاف های سازند امیران یافت می شوند. نتایج حاصل از بررسی ژئوشیمیایی و پارامترهای فیزیکی نشان می دهد که میزان اکسیژن نمونه ها، کم و میزان کربن آنها، زیاد بوده و بیانگر کیفیت مطلوب آنهاست. همچنین، اندازه گیری میزان خاکستر، رطوبت و مواد فرار قیر طبیعی منطقه نشان می دهد که این نمونه ها دارای کیفیت بالایی هستند. آنالیزهای XRF نشان می دهد که نمونه های مورد مطالعه حاوی اکسیدهای فلزی ناچیز بوده و درصد عناصر مضر زیست محیطی در این نمونه ها نیز پایین و قابل اغماض است. پایین بودن نسبت Ni به V نمونه ها(36/0 - 34/0) حاکی از آن است که سنگ منشا آنها تا اندازهای کربناته-شیلی بوده است. بدین ترتیب، نتایج حاصل از این مطالعات براین امر دلالت می کند که منشا نمونه های ناحیه مورد مطالعه احتمالا از سازند گرو می باشد. به عبارت دیگر، در حین مهاجرت هیدروکربن ها از سازندهای عمیق تر(احتمالا سازند گرو)، موادآلی موجود در سازندهای جوانتر(احتمالا سازند گورپی) را نیز شسته و به صورت طبیعی در سطح زمین تجمع یافته است.