ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 124 (تیر 1394)

این پژوهش با هدف شناخت عوامل و سنجش اثربخشی آموزش کارکنان طی مطالعه ای موردی در شرکت نفت خزر انجام شده است. جامعه ی آماری تحقیق شامل تمامی کارکنان شاغل در این شرکت است؛ به ویژه کارکنان مرتبط با فعالیت های اکتشاف، توسعه و تولید منابع هیدروکربنی آب های عمیق دریای خزر که 252 نفر هستند. با توجه به نوع تحقیق، روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده و داده های پژوهش با استفاده از پرسشنامه جمع آوری گردیده است. پرسشنامه ی این پژوهش برگرفته از ادبیات پژوهش است که برای اثبات روائی آن علاوه بر نظر خبرگان، از روش اعتبار محتوا نیز استفاده شده است. همچنین برای اثبات پایائی آن از روش آلفای کرونباخ و نرم افزار SPSS استفاده شده و تعداد 149 پرسشنامه تجزیه و تحلیل گردیده است. نوع پژوهش توسعه ای-کاربردی و از نظر شیوه ی گردآوری اطلاعات، توصیفی-پیمایشی است. تجزیه و تحلیل داده های پژوهش بیانگر آن است که فعالیت های آموزشی برگزار شده در شرکت نفت خزر اثربخشی نسبتا خوبی دارد و مولفه های اثربخشی آموزش شامل ضرورت آموزش، قابلیت پیاده سازی موارد آموزش داده شده در سازمان، تداوم دوره های آموزشی، عینیت و اعتبار آموزش، جامعیت، مشارکت مدیران و کارکنان در فرآیند آموزش و ملاحظات اخلاقی، نسبتا مطلوب هستند. اما بین مولفه های جمعیت شناختی و اثربخشی آموزش در شرکت نفت خزر ارتباط معناداری وجود ندارد.

در محیط رقابتی امروز، تغییر از بزرگترین خصوصیات سازمان هاست. چابکی عبارت است از توانایی سازمان برای تغییر به منظور بهره برداری از فرصت های ایجاد شده در تغییر. سازمان چابک سازمانی است که می تواند تغییر کرده و با استراتژی پیروزمندان های خود را با تغییرات محیطی وفق دهد. متاسفانه تا کنون کارهای کمی جهت اندازه گیری چابکی سازمان ها انجام شده است. امروزه تعیین شاخص های موثر بر وضعیت چابکی سازمان، تعیین سطح چابکی مورد نیاز آن و ارائه ی پیشنهادهایی برای پرکردن شکاف بین این دو سطح در سازمان ها ضروری به نظر می رسد. در این مقاله اهمیت چابکی سازمان به ویژه در صنعت نفت و گاز، تاثیر آن بر وضعیت رقابتی، آمادگی صنعت برای رویارویی با هر نوع تغییر، کاهش هزینه های سازمانی، جلب رضایت مشتری و... بررسی خواهد شد. در همین راستا ابزارهای مورد نیاز جهت ارزیابی چابکی، راهکارهایی برای چابک شدن سازمان، اهمیت موضوع و جایگاه آن در تولید محصول یا ارائه ی خدمت معرفی شده است. همچنین مدلی برای ارزیابی چابکی در سازمان پیشنهاد شده و با استفاده از این مدل، مطالعه ای موردی انجام و نتایج آن ارائه گردیده است.

یکی از موضوعات مشکل آفرین در قراردادهای زمان بر، بحث امکان تعدیل قیمت قرارداد است که سبب بروز اختلاف بین کارفرما و پیمانکار می شود. از دیدگاه حقوقی برای تعدیل قیمت قرارداد باید شروط آن بررسی شود؛ بدین نحو که آیا در قرارداد شرط ناظر بر امکان تعدیل آن درج شده یا برعکس شرط عدم امکان تعدیل قرارداد تعبیه گردیده است. حالت سوم آن است که قرارداد در این خصوص سکوت کرده باشد. با بحث و بررسی این فرض ها، به نظر می رسد در فرض نخست، تعدیل قرارداد امکان پذیر و در فرض دوم امکان ناپذیر است. در حالتی که قرارداد سکوت کرده نیز با توجه به جنبه ی دولتی صنعت نفت، قوانین و مقررات جاری و شرایط هر قرارداد می توان در موارد خاص قائل به امکان تعدیل قرارداد بود.

در مخازن گاز میعانی با افت فشار مخزن به زیر فشار نقطه ی شبنم، تولید میعانات گازی در مخزن و به خصوص ناحیهی اطراف چاه دیده می شود. به منظور جلوگیری از این رخداد می توان فشار مخزن را با تزریق مواد مختلف مانند آب یا گاز حفظ کرد یا نرخ افت فشار مخزن را با حفر چاه افقی و ایجاد شکاف هیدرولیکی کاهش داد یا میعانات تولید شده در اطراف چاه را با روش های مختلف مانند تزریق امتزاجی گاز، تغییر تراوایی اطراف چاه و تابش امواج فراصوت تولید کرد.

شناسایی گسل ها از روی مقاطع لرزه ای در فرآیند تفسیر ساختمانی و در مواقعی که داده های لرزه ای کیفیت لازم را نداشته نباشند، از مسائل پیچیده ی تفسیر ساختمانی قلمداد می شود که به کمک شواهد محیطی می توان بر آن فائق آمد. این مطالعه با استفاده از نقشه های زمین شناسی سطحی در منطقه ی زاگرس مرتفع، گسل هایی که به سطح رسیده اند را شناسایی کرده است. همچنین با جستجوی سابقه ی زمین لرزه های رخ داده در منطقه و مشخص کردن موقعیت آنها نسبت به خطوط لرزه ای، گسل های روی خطوط لرزه ای نیز شناسایی شده اند. طبق نتایج این تحقیق می توان از کانون زمین لرزه هایی که با خط لرزه ای در یک موقعیت جغرافیایی قرار دارند به عنوان نشانگری برای شناسایی گسل هایی که در زیر رسوبات مدفون شده و به سطح نرسیده اند، استفاده کرد.

در این مقاله تعیین تغییرات رخساره ی رسوبات کانالی سازند سروک در جنوب غربی ایران مطالعه شده است. در تعیین رخساره ی رسوبات کانال های لایه ی مخزنی کربناته، ترسیم متقاطع نشانگرهای لامه LMR بررسی شده است. این روش بر اساس نشانگرهای مقاومت تراکمی و برشی، حاصل از وارون سازی پیش از برانبارش همزمان و محاسبه ی نشانگرهای لامه LMR از آنها و تهیه ی ترسیم متقاطع نشانگرهای LMR، رخساره ی رسوبات کانال ها را به دست می دهد. تمایز بین رخساره های سنگ آهک متخلخل و متراکم از رخساره های سنگ آهک رسی با استفاده از ترسیم متقاطع نشانگرهای LMR همزمان با اثر تخلخل امکان پذیر شده است. تمایز رخساره ای کربناته ی نشانگرهای LMR، رخساره های متفاوتی از رسوبات کانالی را در سطوح مختلف چینه شناسی لایه ی مخزنی سروک نشان می دهد.

مطالعات ژئوشیمی آلی روی نمونه های انتخابی از سازند سیلیسی-آواری شیشتو (دونین بالایی تا کربنیفر زیرین) از دو رخنمون سطحی در محدوده ی کوه های شتری ناحیه ی رسوبی طبس در ایران مرکزی انجام شد. به طور میانگین مقدار کل کربن آلی (TOC) سازند شیشتو برابر با 2/ 1 درصد وزنی است. از لحاظ مقدار کربن آلی این سازند به عنوان سنگ منشاء خوبی قابل توجه است. مقادیر شاخص هیدروژن (HI) برای نمونه های سازند شیشتو به طور میانگین 21 میلیگرم هیدروکربن بر گرم کربن آلی است. بر اساس این داده ها در حال حاضر کروژن های موجود در این سازند بسیار فقیر از هیدروژن بوده و از لحاظ ترکیب شیمیایی بیشتر معادل کروژن نوع IV هستند. از لحاظ بلوغ حرارتی، بر اساس مقادیر Tmax قابل اعتماد، مقادیر انعکاس ویترینیت و به ویژه نسبت های ژئوشیمی مولکولی شامل و، سازند شیشتو در حال حاضر در محدوده ی پنجره ی نفتی قرار دارد و بالغ است. بر اساس نسبت های ژئوشیمی و بایومارکری GC و GC-MS شامل (و استران، ،، )، کروژن های مولد موجود در سازند شیشتو مخلوطی از کروژن های نوع II و III است که در محیط دریایی و در شرایط نیمه احیایی با حفظ شدگی نسبتا خوب تا متوسط ته نشین شده است. منشاء ماده ی آلی موجود در نمونه های مورد مطالعه ی ترکیبی، ماده ی آلی جلبکی با منشاء دریایی و مواد آلی قارهای میباشد. این سازند در محیطهای زیرسطحی ناحیه ی طبس در حال تولید هیدروکربن است.

طی چند سال اخیر به دلیل مشکلاتی از قبیل زمان بر بودن و هزینه های فراوان حفاری و سایر محدودیت ها در روش های حفاری قدیمی، روش ها و راهکارهای جدیدی پیشنهاد شده که از آن جمله می توان به حفاری لیزری اشاره کرد. هدف اصلی تمامی آزمایش هایی که تاکنون انجام شده دستیابی به بیشترین مقدار حفاری با کمترین زمان و هزینه بوده است. در این تحقیق دو عامل زمان و هزینه در حفاری یکی از چاه های جنوب غربی کشور به روش لیزری با روش دورانی مقایسه شده و سپس بهترین روش حفاری که زمان و هزینه های این چاه را به مقدار چشمگیری کاهش می دهد ارائه شده است. نتایج این پروژه نشان داد که استفاده از فن آوری لیزر در صنعت حفاری سبب افزایش سرعت حفاری و در نهایت کاهش زمان و هزینه های حفاری می شود.

یکی از چالش های پیش روی شرکت های بهره بردار در عملیات تکمیل و تولید از چاه های نفتی و گازی، تولید ماسه سازند است. توانایی پیش بینی تولید ماسه در چاه های یک مخزن با هدف تصمیم گیری جهت استفاده از شیوه های مختلف کنترل آن موضوعی اساسی تلقی می شود. بنابراین آنالیز و بررسی شرایط تولید ماسه و انتخاب مسیر بهینه ی حفاری قبل از حفر چاه مسائل بسیار مهمی هستند که کمتر مورد توجه قرار می گیرند. همچنین در شرایطی که تولید ماسه امری اجتناب ناپذیر است انتخاب روش مناسب کنترل ماسه و طراحی تکمیل چاه بسیار ضروری است. این مطالعه پدیدهی تولید ماسه را از دو منظر بررسی می کند، در مرحله ی نخست با استفاده از آنالیز تحلیلی، تاثیر جهت چاه بر تولید ماسه بررسی شده و جهت بهینه ی حفاری در شرایط مختلف تعیین میگردد. همچنین مقدار فشار بحرانی منجر به تولید ماسه نیز محاسبه خواهد شد. برای انجام این آنالیز، یک مدل پیش بینی تولید ماسه در نرم افزار MATLAB توسعه یافته است. در مرحله ی دوم با درنظر گرفتن شرایط تولید ماسه، نیاز به الگوریتمی جهت انتخاب روش مناسب کنترل آن وجود دارد. با بررسی روش های موجود و همچنین عوامل تاثیرگذار در کارآیی هر روش، الگوریتم طراحی شده جهت انتخاب بهترین روش تکمیل چاه به منظور مدیریت ماسه تولیدی ارائه می گردد.

به دلیل پیچیدگی های موجود در فرآیندهای تزریق گاز به مخازن شکافدار، انجام مطالعات جامع از جمله شبیه سازی این مخازن ضروری است. این نوشتار مطالعه ای در خصوص شبیه سازی سناریوهای مختلف تزریق گاز در یک مخزن نفتی شکافدار را ارائه می دهد. طی این تحقیق، تزریق متناوب گاز-آب1 (WAG) و تزریق پیوسته ی گاز برای افزایش تولید میدان بررسی شد. در روش WAG، گاز و آب به صورت متناوب به مخزن تزریق شده و از طریق افزایش سطح تماس سیال تزریقی به مخزن، دسترسی موثرتر گاز به نواحی جاروب نشده2 و کنترل نسبت تحرک میان سیال تزریقی و سیال مخزن، منجر به افزایش تولید می شود. این فرآیند بسته به شرایط مخزن به صورت امتزاجی، غیرامتزاجی یا ترکیبی3 انجام می پذیرد. بدین منظور مطالعه ای در خصوص شبیه سازی ترکیبی با نرم افزار Eclipse300 از مجموعه ی Geoquest و با هدف انتخاب حجم بهینه ی اسلاگ تزریقی، طول چرخه ی4 بهینه و همچنین انتخاب بهترین ترکیب گاز تزریقی به منظور افزایش بازیافت و حفظ فشار مخزن پیشنهاد شد. جهت شبیه سازی رفتار سیال مخزن، معادله ی حالت پنگ-رابینسون5 سه متغیری با نتایج آزمایش های استاندارد تنظیم6 گردید. سناریوهای تزریق شامل تزریق پیوسته ی گاز و تزریق متناوب گاز-آب با ترکیب گازهای متفاوت به همراه یک سناریوی تزریق آب در الگوی پنج نقطهای در یک ناحیه ی پیلوت (به عنوان یک سکتور از مدل کامل میدان) بررسی شد. در بین این سناریوها، از نظر حفظ فشار و جدایش ثقلی کمتر، تزریق پیوسته ی گاز نتایج بهتری در پی داشت. از بین گازهای انتخابی، دی اکسیدکربن بازده جاروبی بهتر و بازیافت نهایی بیشتری داشت. با توجه به ترشوندگی جزیی نسبت به نفت در مخزن مورد انتظار، بازیافت تزریق آب بسیار کمتر از سایر روش ها بود.

سیلاب زنی شیمیایی از پیچیده ترین روش های ازدیاد برداشت نفت و جزء فرآیندهای با ریسک عملیاتی زیاد است که از دلایل عمده ی این طبقه بندی، بی ثباتی قیمت نفت و مواد شیمیایی و عدم وجود شناخت کافی از بازده این روش است. امروزه با بهبود ابزار شبیه سازی و بهینه سازی و همچنین افزایش قیمت نفت، اجرای سیلاب زنی شیمیایی از دیدگاه اقتصادی و فنی، عملیاتی تر و اقتصادی تر خواهد بود. بهینه سازی سیلاب زنی شیمیایی نیازمند مطالعات همزمان مشخصات سنگ و سیال مخزن و همچنین عوامل شیمیایی است. عدم قطعیت های تعداد زیادی از این متغیرها و درنظر گرفتن همزمان آثار آنها طی اجرای یک پروژه ی سیلاب زنی شیمیایی، نیازمند شبیه سازهای قدرتمندی است. هدف این تحقیق بررسی تاثیر الگوی چاه بر عملکرد سیلاب زنی پلیمری است. در همین راستا الگوهای مختلف چاه جهت شبیه سازی سیلاب زنی پلیمری در یک مخزن ناهمگن و لایه ای بررسی شد و حساسیت سنجی مشخصات الگوهای چاه به طور کامل انجام گردید. همچنین مطالعاتی نیز به منظور بررسی تاثیر همزمان الگوی چاه و غلظت های مختلف پلیمر انجام شد و شبیه سازی با استفاده از یک شبیه ساز سیلاب زنی شیمیایی چندفازی، چندجزئی و سه بعدی نیز انجام گرفت. نتایج شبیه سازی نشان داد که از لحاظ نحوه ی قرارگیری چاه های تزریقی و تولیدی در سیلاب زنی پلیمری، با توجه به ضریب بازیافت نفت و مدت زمان تزریق،الگوهای Inverted Two-Five spot و Six well-line drive به ترتیب بهینه ترین و کم بازده ترین الگوی چاه در بازیافت نفت برای سیلاب زنی پلیمری هستند.