ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 156 (امرداد 1397)

ترمینال های واردات LNG شامل زیرساخت ها و تاسیساتی رابط میان کشتی های انتقال LNG و خطوط لوله مصرف گاز است. در واقع این ترمینال ها که بخشی از زنجیره ی عرضه ی LNG به شمار می روند در مواردی که امکان فنی یا اقتصادی احداث خطوط لوله انتقال گاز فراهم نیست گاز تولیدی مناطق دور افتاده را به بازار مصرف عرضه می کنند. یکی از مزایای احداث تاسیسات دریایی حذف هزینه های مربوط به لایروبی آبراهه های داخلی، افزایش دسترسی به تاسیسات، ایمنی و کاهش زمان سفرهای دریایی کشتی های LNG به دلیل عدم نیاز به ورود به آبهای پرترافیک و شلوغ ساحلی است. هزینه های سرمایه ای ساخت یک ترمینال شناور جدید حدود 60 درصد هزینه های یک ترمینال ساحلی بوده و در مدت زمان کوتاه تری ساخته می شود. یکی از عوامل اصلی موثر بر ساخت ترمینال های دریایی مخازن ذخیره سازی مورد نیاز برای این تاسیسات است. اگر ترمینال ظرفیت ذخیره سازی کافی داشته باشد می توان از آن به عنوان ترمینال اصلی (پایه ) جهت تحویل مداوم و پیوسته ی گاز به شبکه خطوط لوله داخلی استفاده کرد. از برخی ترمینال ها فقط می توان در شرایط پیک مصرف گاز در شبکه استفاده کرد. انعطاف پذیری تاسیسات FSRU زیاد است و با توجه به تغییرات تقاضای فصلی می توانند تغییر مکان دهند. در مواقعی از سال که تقاضای گاز زیاد است از تاسیسات FSRU به عنوان ترمینال شناور استفاده می شود و هنگامی که تقاضا کاهش می یابد این تاسیسات به عنوان کشتی انتقال LNG به کار می رود. ترمینال های ساحلی نیازمند اخذ مجوزهای زمان بر و طولانی هستند. همچنین برای ساخت این ترمینال ها قراردادهای بزرگ مهندسی عمران مورد نیاز است و باید حجم زیادی از مواد و مصالح و نیروی کار جابه جا شوند. تاثیرات محیطی تاسیسات FSRU در محل استقرار تاسیسات اندک است.

منابع انسانی، مهم ترین و ارزشمند ترین عامل موفقیت و عامل اصلی ارزش آفرینی و کسب مزیت رقابتی هر شرکت، موسسه و سازمان از جمله شرکت ملی نفت ایران بوده و در مقایسه با سایر منابع سازمانی (منابع مالی، منابع فیزیکی، منابع اطلاعاتی و دانشی) از اهمیت و جایگاه ویژه ای در فرآیندهای زنجیره ی ارزش برخوردار است. حضور منابع انسانی مناسب و با انگیزه همراه با توانمندی و سلامت عمومی کلید اصلی موفقیت در اجرای سریع تر پروژه ها، تداوم و پایداری تولید و عملیات صنعت نفت کشور است. بر اساس تعریف جامع سازمان بهداشت جهانی، سلامت عمومی فرد حالت بهبود کامل جسمانی، روانی و اجتماعی است و فقط به معنای فقدان بیماری یا ناتوانی نیست. نبودن علائم بیماری و آسیب دیدگی (مانند درد) و نشانه های عینی عدم کارکرد مناسب بدن (مانند فشارخون بالا)، شرط لازم برای سلامت فرد است؛ اما شرط کافی نیست. بنابراین سلامت عمومی نیروی انسانی هر سازمان از جنبه های سه گانه ی جسم، روان و روابط اجتماعی تامین یا تهدید می شود. محیط کاری اقماری صنعت نفت در بخش فراساحل بنا به شرایط خود مستعد عوامل بوجود آورنده ی مخاطرات روانی-اجتماعی کارکنان است. بنابراین ضروری است مدیران منابع انسانی، این عوامل و منابع استرس را شناخته و آنها را رفع یا کنترل کنند. در این مقاله مخاطرات روانی-اجتماعی کار اقماری در بخش فراساحل صنعت نفت ایران بررسی شده و ضمن طبقه بندی آنها بر اساس عوامل بوجودآورنده، پیشنهادهایی برای کاهش این مخاطرات ارائه شده است.

عضویت در سازمان تجارت جهانی مجموعه ای از حقوق و تکالیف را برای اعضا ایجاد می کند که لازم است هرعضو آنرا به عنوان مجموعه ای یکپارچه از فرصت ها، تعهدات و محدودیت های سرمایه گذاری ها و نیز سیاست گذاری های اقتصادی بپذیرد. تاثیر این سازمان بر امور بین المللی موجب شده کشورهای صادرکننده ی نفت به ضرورت ورود نفت در تعاملات سازمان تجارت جهانی واقف شوند. هرچند نفت در هیچ کدام از ادوار مذاکرات موافقت نامه ی عمومی تعرفه و تجارت (گات1) و سازمان تجارت جهانی مستقیما موضوع بحث نبوده اما موضوعات بسیاری که ارتباط تنگاتنگی با نفت و فرآورده های نفتی و منافع کشورهای صادرکننده ی نفت دارند در مذاکرات این سازمان مطرح شده و مورد مذاکره قرار گرفته اند. با توجه به اینکه امروزه تعدادی از اعضای اوپک عضو سازمان تجارت جهانی هستند و برخی فرآیند الحاق را پشت سر می گذارند و اوپک نیز خواهان حضور در جلسات این سازمان به عنوان ناظر شده این نوشتار با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی، ورود نفت به سازمان تجارت جهانی در چارچوب سازمان کشورهای صادرکننده ی نفت را بررسی می کند.

در پژوهش حاضر با استفاده از نرم افزار ژئولاگ خواص پتروفیزیکی شامل لیتولوژی، حجم شیل، انواع تخلخل، ضریب سیمان شدگی، نمای اشباع آب و اشباع شدگی از آب بر اساس داده های چاه نگاری یک چاه در میدان نفتی بزرگی واقع در جنوب غرب ایران محاسبه شد. برای محاسبه ی دقیق مقادیر ضریب سیمان شدگی، نمای اشباع آب و اشباع شدگی از آب سازند، ابتدا با استفاده از روش سیمندگس-پوپن بر اساس دقیق ترین مقدار تخلخل کل محاسبه شده با نمودار متقاطع چگالی-نوترون، ضریب سیمان شدگی محاسبه شد. استفاده از رابطه ی تجربی ناجنت برای این منظور بدون نیاز به متغیر aRw با دقت بسیار خوبی محاسبات روش سیمندگس-پوپن را تایید کرد. لیتولوژی نیز با استفاده از نمودارهای متقاطع چگالی-نوترون، صوتی-چگالی (میدپلات) و M-N تعیین شد. جهت تعیین مقدار موجود یا فقدان شیل، از مقایسه ی لاگ های مختلف تخلخل استفاده شد و بهترین شاخص تقریبی بین این لاگ ها تعیین گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد میانگین حجم شیل بر اساس نگار CGR در سرتاسر چاه برابر با 31/23 درصد بوده و در ناحیه ی هیدروکربنی به عنوان بهترین ناحیه ی مخزنی، حجم شیل بسیار کم است. با استفاده از نمودار متقاطع نوترون-چگالی به عنوان بهترین روش تعیین تخلخل در نرم افزار ژئولاگ، در سرتاسر چاه میانگین تخلخل کل سازند 35/14 درصد، میانگین تخلخل مفید 29/8 درصد و میانگین تخلخل ثانویه 65/5 درصد محاسبه شد. در نهایت بهترین ناحیه ی مخزنی تعیین گردید که در آن تخلخل مفید برابر با 10 درصد، حجم شیل 5/17 درصد و اشباع هیدروکربن تقریبا 83 درصد محاسبه شد.

سنجش از راه دور، فن آوری کسب اطلاعات و تصویربرداری از زمین با استفاده از تجهیزات هوانوردی مثل هواپیما، بالن یا تجهیزات فضایی مثل ماهواره است. به عبارت دیگر سنجش از راه دور عبارت است از علم و هنر کسب اطلاعات فیزیکی و شیمیایی از پدیده های زمینی و جوی از طریق ویژگی های امواج الکترومغناطیسی بازتابی یا منتشر شده از آنها بدون تماس مستقیم با این پدیده ها. سنجش از راه دور در بسیاری از زمینه های علمی و تحقیقاتی کاربردهای گسترده ای دارد که از جمله ی آنها می توان به استفاده ی آن در زمین شناسی، آب شناسی، معدن، شیلات، کارتوگرافی، جغرافیا، مطالعات زیست شناسی، مطالعات زیست محیطی، سیستم های اطلاعات جغرافیایی، هواشناسی، کشاورزی، جنگل داری، توسعه ی اراضی و به طورکلی مدیریت منابع زمینی و... اشاره کرد. داده های سنجش از راه دور به دلیل یکپارچگی و وسعت، تنوع طیفی، تهیه ی پوشش های تکراری و ارزان بودن، در مقایسه با سایر روش های گردآوری اطلاعات، قابلیت های ویژه ای دارد که امروزه عامل نخستین در مطالعه ی سطح زمین و عوامل تشکیل دهنده ی آن محسوب می شود. امکان رقومی بودن داده ها موجب شده سیستم های کامپیوتری بتوانند مستقیما از این داده ها استفاده کنند. سیستم های داده های جغرافیایی و پردازش داده های ماهواره ای با استفاده از این قابلیت طراحی و تهیه شده اند. دسترسی آسان به داده ها، دسترسی سریع به نقاط دورافتاده و دقت زیاد آنها از امتیازات خاص این فن محسوب می شود. در این مقاله، کاربرد سنجش از راه دور در شناسایی و مطالعات میدانی یکی از میادین نفتی جنوب کشور جهت بهینه سازی عملیات لرزه نگاری سه بعدی بررسی می شود. این مطالعه می تواند نقشه ی راه جامعی برای طراحی برنامه ی لرزه نگاری سه بعدی میدان مورد مطالعه ارائه دهد که در ادامه باعث بهینه سازی طراحی برداشت خواهد شد. صرفه جویی مالی حاصل از بهینه سازی متغیرهای طراحی نیز می تواند از نتایج قابل ملاحظه ی مطالعه ی حاضر باشد.

در این مطالعه سعی شده با بررسی و مطالعه ی رسوبات ژوراسیک بالایی-کرتاسه ی پایینی (شامل سازندهای مزدوران، شوریجه و تیرگان) در غرب حوضه ی کپه داغ، توان هیدورکربن زایی این سازندها ارزیابی شود. رخساره های شناسایی شده در سازند مزدوران عمدتا مادستونی تا گرینستونی بوده که به گستردگی تحت تاثیر فرآیندهای دیاژنژی قرار گرفته اند و انواع تخلخل ها مانند بین بلوری، درون دانه ای و قالبی در آنها شناسایی شده اند. رخساره های شناسایی شده در سازند شوریجه فقط تخریبی بوده و کربناته نیستند که این موضوع بیانگر محیط رسوب گذاری دریایی کم عمق با ورود مداوم مواد تخریبی است. رخساره های شناسایی شده در سازند تیرگان شامل تنوعی از رخساره های گل پشتیبان (مادستون، وکستون) و دانه ی پشتیبان (پکستون، گرینستون) هستند که تحت تاثیر پدیده های دیاژنتیکی قرار گرفته اند و انواع تخلخل ها در آنها بوجود آمده است. آنالیزهای ژئوشیمیایی راک اول4 نشان داد که هیچ یک از این سه سازند در غرب کپه داغ خاصیت سنگ منشاء هیدورکربن بودن را ندارند اما از نظر سنگ مخزن بودن وضعیت متوسط تا خوب دارند.

هرزروی گل حفاری یکی از بزرگ ترین مشکلات عملیات حفاری است که باعث از دست رفتن زمان دکل و افزایش هزینه ها می شود و توسط عواملی مثل ماهیت و ترکیب سازند، اختلاف فشار ستون گل حفاری و سازند، نوع گل حفاری و عوامل هیدرولیکی بوجود می آید. حین عملیات حفاری سازند آسماری میدان مارون، در اثر وجود شکاف های طبیعی و وجود ساختار غاری شکل در سازند و دلایل مربوط به عملیات حفاری، هرزروی اتفاق می افتد. پیشگیری از این مشکل راهکار های متعددی از جمله استفاده از گل حفاری مطلوب و ایده آل به همراه مواد افزودنی کنترل کننده ی هرزروی مناسب و کاهش وزن گل حفاری وجود دارد. در این تحقیق با ساخت گل حفاری پایه روغنی مطلوب و انجام آزمایش ها، کربنات کلسیم به عنوان ماده ی افزودنی کنترل کننده ی هرزروی مناسب و موثر در گل حفاری میدان مارون پیشنهاد می شود. استفاده از کربنات کلسیم باعث کاهش مصرف مواد، هزینه و زمان حفاری و در نتیجه کاهش هرزروی گل در واحد عمق چاه می شود.

امروزه شبیه سازی در فرآیندها ابزار مهمی برای بررسی مشکلات صنایع مختلف است. ایده ی جدیدی که باید در واقعیت به روش آزمایش و خطا و با صرف هزینه ها و خطرات بسیار انجام شود می تواند در محیط نرم افزاری قوی، شبیه سازی شده و نتایج مورد استفاده قرار گیرد. در این پروژه با استفاده از دو نرم افزار OLGA و PIPESYS هیدرولیک یک خط لوله ی انتقال گاز، مدل سازی و نتایج با شرایط واقعی عملیاتی مقایسه شد. خط لوله ی مذکور جهت انتقال گاز از یک واحد لخته گیر به ایستگاه تزریق گاز است. متغیرهای مورد بررسی، فشار، دما، سرعت سیال و ماندگی مایع در طول این مسیر بودند. نتایج نشان داد که هر دو نرم افزار با دقت خوبی با نتایج تجربی همخوانی دارند. بیشترین خطای محاسباتی از 02/0 درصد تجاوز نمی کند و در برخی موارد نتایج حاصل از نرم افزار PIPESYS مطابقت بهتری با مقادیر عملیاتی دارد.

یکی از مشکلات اکثر مخازن نفتی، نفت دوست3 بودن آنهاست که باعث شده نفت به سطح سنگ مخزن چسبیده و تولید نشود. در زمینه ی ازدیاد برداشت4 از مخازن نفتی یکی از راه حل ها، تغییر ترشوندگی5 سنگ است. معمولا برای تغییر ترشوندگی از روش های گرمایی و شیمیایی استفاده می شود. در این تحقیق، جهت تغییر ترشوندگی مخازن ماسه سنگی6 نفتی، اثر مواد شیمیایی اتیلینیدامین تتراستیک اسید (EDTA)، سدیم لوریل سولفات (SLS)، سدیم دودسیل سولفات (SDS)، پلی وینیل الکل (PVA) و پلی وینیل پرولیدن (PVP) بررسی شده است. همچنین به دلیل تشابه جنس شیشه و ماسه سنگ، از شیشه استفاده شده است. از روش های اندازه گیری ترشوندگی می توان به اندازه گیری مستقیم زاویه ی تماس7، روش Amott، روش Amott-Harvy و روش USBM اشاره کرد. در این پژوهش، ابتدا به روش غوطه وری8، پلیمرها بر سطح سنگ پوشش داده شده و سپس توسط اندازه گیری زاویه ی تماس شیشه و نفت در حضور آب، تغییر ترشوندگی بررسی شده است. به علاوه متغیر شوری9 نیز در روند انجام این فرآیند مشاهده گردید و در پایان بهترین مواد شیمیایی و بهترین شرایط برای تغییر ترشوندگی مشخص شد.

امروزه برای تعیین ارتباط دقیق بین نمودارهای چاه نگاری و تخلخل و تراوایی از شبکه های عصبی مصنوعی استفاده می شود که برخلاف روش ها و معادلات معمول، قادر به تعیین ارتباطات غیرخطی و بسیار پیچیده بین ویژگی های مخزنی (تخلخل و تراوایی) و نمودارهای چاه نگاری معمول هستند. در این تحقیق رویکردی دومرحله ای برای پیش بینی تراوایی از روی نمودارهای چاه ارائه شده که با استفاده از رگرسیون غیرپارامتری در خصوص آنالیز آماری چندمتغیره ارائه شده است. ابتدا داده های چاه به انواع الکتروفاسیس ها خوشه بندی می شوند. این خوشه بندی بر اساس اندازه گیری های حاصل از نمودارهای چاه و منعکس کننده ی کانی ها و رخساره های سنگی در بازه ی نمودارگیری است. این فرآیند ترکیبی از آنالیز مولفه های اصلی، آنالیز خوشه ایمبتنی بر مدل و آنالیز تفکیک کننده برای توصیف و شناسایی انواع الکتروفاسیس هاست. سپس از روش های رگرسیون غیرپارامتری برای پیش بینی تراوایی برای هر الکتروفاسیس استفاده شده است. روش غیرپارامتری مورد بررسی در این تحقیق شبکه ی عصبی مصنوعی است که مزیت ها و محدودیت های نسبی آن بررسی شده است. روش پیشنهادی در این تحقیق در یک مخزن کربناته ی بسیار ناهمگن در جنوب غربی ایران استفاده شده است.